Nguy cơ cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung bùng phát trở lại

Công nhân vận chuyển đất chứa nguyên tố đất hiếm để xuất khẩu tại một cảng ở Liên Vân Cảng, tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. Ảnh: Reuters

Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 10-10 tuyên bố sẽ áp thuế bổ sung 100% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc bắt đầu từ ngày 1-11 hoặc sớm hơn, ngoài mức thuế 30% hiện tại. Động thái trên được cho là khá bất ngờ sau khi Mỹ và Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận hạ nhiệt căng thẳng thông qua các cuộc đàm phán kể từ tháng 5. Ông Trump cho biết trên mạng xã hội rằng quyết định này được đưa ra nhằm đáp trả việc Trung Quốc áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đất hiếm.

Hạn chế xuất khẩu đất hiếm

Gần đây, Trung Quốc cho biết nước này đang tăng cường kiểm soát xuất khẩu 5 nguyên tố đất hiếm, ngoài 7 loại đã công bố vào tháng 4 năm nay (samari, gadolini, terbi, dysprosi, luteti, scandi và yttri). Những nguyên tố đất hiếm được thêm vào danh sách gồm holmi, erbi, thuli, europi và ytterbi. Tổng cộng có 17 nguyên tố đất hiếm. Như vậy, Trung Quốc hiện đang hạn chế xuất khẩu 12 trong số đó. Ngoài ra, vào ngày 9-10, Trung Quốc cũng áp đặt hạn chế đối với việc xuất khẩu thiết bị công nghệ chuyên dụng dùng để tinh chế kim loại đất hiếm. Hầu hết các hạn chế này sẽ có hiệu lực từ ngày 1-12.

Thông báo này đồng nghĩa với việc các công ty nước ngoài sẽ cần phải xin phê duyệt đặc biệt từ Bắc Kinh nếu muốn xuất khẩu nam châm đất hiếm và một số vật liệu bán dẫn có chứa ít nhất 0,1% kim loại đất hiếm nặng từ Trung Quốc. Để được cấp phép, các công ty nước ngoài phải giải thích mục đích sử dụng của sản phẩm mà họ muốn sản xuất bằng kim loại đất hiếm của Trung Quốc. Trung Quốc viện dẫn lợi ích an ninh quốc gia là lý do cho những hạn chế mới này. Theo các nhà phân tích, đây là động thái chiến lược của Trung Quốc. Trung Quốc là nhà sản xuất kim loại đất hiếm lớn nhất thế giới. Theo báo cáo của CSIS năm 2024, Trung Quốc khai thác nhất 60% và chế biến khoảng 90% kim loại đất hiếm trên thế giới.

Kim loại đất hiếm rất cần thiết cho việc sản xuất các thiết bị công nghệ như ô tô điện, tivi LED... Các kim loại này còn đặc biệt quan trọng đối với ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ. Đất hiếm được sử dụng để sản xuất chiến đấu cơ F-35, tàu ngầm lớp Virginia và Columbia, tên lửa Tomahawk, hệ thống radar, thiết bị bay không người lái Predator và loạt bom thông minh JDAM. Ngoài ra, đất hiếm còn được sử dụng để tạo ra chất bán dẫn, được sử dụng trong công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI).

Nguy cơ bùng phát căng thẳng

Trước đó, trong một bài đăng khác trên mạng xã hội Truth Social, ông viết rằng "dường như không có lý do gì" để gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Hàn Quốc, nơi diễn ra Hội nghị cấp cao Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) vào cuối tháng này. Căng thẳng gia tăng có thể làm chệch hướng cuộc gặp tiềm năng giữa ông Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. Ông Trump không chính thức hủy cuộc gặp với Chủ tịch Tập Cận Bình, song ám chỉ rằng cuộc gặp này có thể không diễn ra trong chuyến công du châu Á vào cuối tháng. Nếu diễn ra, cuộc gặp được xem là cơ hội để khôi phục đối thoại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Trong năm nay, ông Trump đã nhiều lần tăng thuế nhập khẩu đối với các đối tác thương mại nhằm buộc họ nhượng bộ. Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn kiên quyết không lùi bước, dựa vào sức mạnh kinh tế để đối phó với sức ép từ Mỹ. Cả hai nước đều cáo buộc nhau vi phạm thỏa thuận đình chiến thương mại khi đưa ra các biện pháp hạn chế mới. Hồi tháng 8, Mỹ và Trung Quốc đã đồng ý gia hạn thỏa thuận đình chiến thuế quan sau cuộc chiến thương mại kéo dài. Trong những tháng gần đây, Tổng thống Trump vẫn liên tục cáo buộc Trung Quốc vi phạm các điều khoản. Ông Trump ban đầu phản ứng bằng cách áp đặt các hạn chế đối với việc bán công nghệ Mỹ cho Trung Quốc, bao gồm cả chip AI quan trọng của Nvidia. Nhiều hạn chế này sau đó đã được dỡ bỏ.

Các quan chức Mỹ cho biết các biện pháp kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc là một động thái có chủ đích nhằm giành lợi thế trước thềm hội nghị thượng đỉnh APEC tại Hàn Quốc, nơi Tổng thống Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình dự kiến gặp nhau. Trong khi đó, việc ông Trump tuyên bố sẽ tăng 100% thuế đối với hàng hóa Trung Quốc có thể coi là chiến thuật gây sức ép đàm phán theo điều kiện của Mỹ. Do đó, việc tăng thuế lần này có thể không nhằm mục đích thu tiền thuế, mà để ép Trung Quốc nhượng bộ.

Mặc dù Tổng thống Trump không phải lúc nào cũng thực hiện lời đe dọa của mình, nhưng các nhà đầu tư, người tiêu dùng và doanh nghiệp vẫn có lý do để lo lắng. Mỹ và Trung Quốc là hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Mặc dù Mexico gần đây đã thay thế Trung Quốc trở thành nguồn cung cấp hàng hóa nước ngoài hàng đầu cho Mỹ, nhưng Washington vẫn phụ thuộc vào Bắc Kinh với hàng trăm tỷ USD hàng hóa. Trong khi đó, Trung Quốc vẫn là một trong những thị trường xuất khẩu hàng đầu của Mỹ.

AN BÌNH