Người trẻ trong 'cơn sốt video ngắn' lo âu, trầm cảm và những hệ lụy khó lường

Video ngắn, tác hại dài

TikTok, YouTube Shorts, Facebook Reels,… - một thế giới nội dung nhanh, hài hước, kịch tính, dễ gây nghiện đang chiếm trọn thời gian và sự chú ý của giới trẻ. Dù là video dạng ngắn nhưng không ít người đang mất quá nhiều thời gian cho nó, thậm chí, rơi vào tình trạng “lướt” video ngắn mất kiểm soát. Cảm giác “xem thêm một phút nữa thôi” nhanh chóng biến thành hàng giờ trôi qua mà người xem không hề nhận ra.

Chị T.H. (24 tuổi) quản lý một cửa hàng cà phê ở Hà Nội, là một trong số rất nhiều người trẻ đang mắc kẹt trong vòng xoáy của những video ngắn. “Lúc nào, tôi cũng nghĩ là xem hết video này, nhưng càng lướt lại có video khác hấp dẫn hơn. Lúc tôi nhận ra thì trời đã gần sáng, mắt mỏi mà đầu óc vẫn chưa chịu nghỉ” - T.H. chia sẻ.

Định lướt video ít phút trước khi đi ngủ nhưng nhiều hôm N.T.Đ. (20 tuổi) thức đến sáng vì mải xem nội dung ngắn trên Tiktok hay Youtube. Xem review phim hay các nội ăn uống nhằm giải trí... nhằm “giết thời gian”. Giờ đây xem video ngắn trở thành thói quen khó bỏ với Đ.

Tại Việt Nam, TikTok ghi nhận hơn 67 triệu người dùng, tiếp cận 92,8% người dùng Internet từ 18 tuổi trở lên.

T.Đ. chia sẻ: “Một ngày, nếu không phải đi học, chạy grab, tôi có thể dành 7-8 tiếng, thậm chí 10 tiếng đồng hồ liên tục để lướt video ngắn. Dù đang làm bất cứ một điều gì tôi cũng đều trong trạng thái lướt mạng xã hội. Việc kết thúc thời gian lướt video ngắn chỉ thực sự kết thúc cho đến khi điện thoại hết pin hoặc bị ngủ quên”.

Báo cáo thống kê cho thấy, tính đến năm 2025, thế giới có hơn 5,2 tỷ người dùng mạng xã hội, trong đó trung bình mỗi người dành hơn 1 giờ mỗi ngày để xem video ngắn. TikTok – nền tảng tiên phong của xu hướng này – đang giữ kỷ lục với 76 phút sử dụng/ngày, bỏ xa Instagram Reels (55 phút) và YouTube Shorts (44 phút).

Tại Việt Nam, TikTok ghi nhận hơn 67 triệu người dùng, tiếp cận 92,8% người dùng Internet từ 18 tuổi trở lên. Người Việt dành trung bình 1 giờ mỗi ngày cho TikTok, tương đương 18% tổng thời gian sử dụng ứng dụng di động. Nhóm tuổi từ 25–34 chiếm số lượng lớn nhất cho thấy “cơn sốt video ngắn” không còn chỉ là trào lưu tuổi teen, mà đã lan rộng khắp xã hội.

Các nghiên cứu quốc tế và chuyên gia tâm lý cảnh báo, việc liên tục tiêu thụ nội dung ngắn, nhanh, giàu kích thích khiến não bộ khó duy trì sự chú ý, gây xói mòn nhận thức. Khác với video dài có cấu trúc rõ ràng và giúp cải thiện khả năng ghi nhớ – video ngắn lại gây ảnh hưởng tiêu cực đến não bộ do đặc trưng nội dung thay đổi nhanh và kích thích liên tục. Nghiên cứu của Zhang et al.2023 chỉ ra rằng, người dùng TikTok có hiệu suất trí nhớ dự định thấp hơn so với người dùng Twitter và YouTube, cho thấy tác động rõ rệt của định dạng video ngắn đến khả năng nhận thức. Bên cạnh đó, nghiện video ngắn có liên quan đến việc gia tăng các triệu chứng lo âu, rối loạn giấc ngủ và hiệu suất học tập giảm sút, đặc biệt ở nhóm sinh viên thường xuyên trì hoãn học tập khi sử dụng nền tảng này (Li et al., 2023; Wang et al., 2024).

Không chỉ ảnh hưởng đến trí tuệ, thói quen xem video ngắn ban đêm còn khiến người dùng mất ngủ. Journal of Clinical Sleep Medicine chỉ ra rằng, ánh sáng xanh từ màn hình điện thoại làm gián đoạn quá trình sản xuất melatonin – hormone điều hòa giấc ngủ. Hệ quả là rối loạn giấc ngủ, mệt mỏi mãn tính, trầm cảm và suy giảm hiệu suất học tập – làm việc.

Kết quả khảo sát gần 200 bạn trẻ tại Hà Nội của nhóm phóng viên Sóng trẻ hé lộ một thực tế đáng báo động, video ngắn đã len lỏi gần như trọn vẹn vào đời sống của thế hệ trẻ. 100% người được hỏi cho biết, họ xem video ngắn hằng ngày, trong đó hơn 62% dành từ 1 đến 3 tiếng mỗi ngày chỉ để cuộn xem TikTok, Reels hay Shorts. Đặc biệt, có đến 12% thừa nhận họ dành hơn 4 tiếng mỗi ngày cho loại hình này, tương đương một nửa thời lượng một ngày làm việc.

Tuy nhiên, điều khiến kết quả khảo sát này đặc biệt nằm ở một nghịch lý, gần 70% người tham gia thừa nhận họ cảm thấy tội lỗi, chóng mặt hoặc “xem xong thấy trống rỗng” nhưng vẫn không thể ngừng lại. Trong số đó, hơn một nửa đã từng thử giới hạn thời gian sử dụng nhưng không thành công. Khoảng 48% người tham gia cho biết, video ngắn đã ảnh hưởng đến khả năng tập trung; gần 37% người tham gia cảm thấy chất lượng học tập hoặc làm việc bị giảm sút sau một thời gian nghiện xem ngắn. Một bạn trẻ viết trong phần trả lời mở rộng: “Em nhiều lần bật điện thoại định tra từ điển, nhưng rồi lại mở TikTok vì quen tay, đến lúc nhớ ra đã trôi mất 40 phút”.

Ngược lại, có khoảng 15% người được khảo sát nhận thấy, mặt tích cực từ video ngắn, như học thêm mẹo học tập, kỹ năng sống hoặc thư giãn tinh thần. Tuy nhiên, phần lớn các bạn này cho biết họ chủ động sắp xếp thời gian và chọn lọc nội dung rất kỹ lưỡng.

Thoát khỏi thế giới lướt không dừng

Chia sẻ với phóng viên, TS Lê Kim Yến – chuyên gia tư vấn tâm lý, công tác tại Văn phòng Tham vấn, Trị liệu Tâm lý Cộng đồng 31 Nhà Chung cho biết, video ngắn tạo ra một sự giải trí tức thì và dễ dàng. Mỗi lần xem, người dùng được ‘thưởng’ một chút dopamine – chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác hài lòng. Điều này khiến họ cứ muốn xem tiếp, dẫn đến thói quen khó dứt.

Khi liên tục tiếp xúc với ánh sáng trắng, mắt có thể bị tổn thương.

Không khó để nhận ra vì sao video ngắn lại có sức hút lớn như vậy. Theo các chuyên gia, sự cảnh báo không nằm ở bản thân dopamine – vốn là một cơ chế tự nhiên, mà ở cách các nền tảng nội dung đang tối ưu hóa thuật toán để duy trì dòng dopamine liên tục, khiến người dùng rơi vào trạng thái thèm tiêu thụ nhưng không bao giờ thấy đủ. “Khi hành vi xem video ảnh hưởng đến học tập, công việc, sức khỏe hay mối quan hệ đã có thể coi là nghiện hành vi” – TS Lê Kim Yến nhận định.

Theo các chuyên gia tâm lý, nghiện clip ngắn ảnh hưởng đến nhiều trụ cột quan trọng về sức khỏe. Đầu tiên là mắt. Khi liên tục tiếp xúc với ánh sáng trắng, mắt có thể bị tổn thương. Ngoài ra còn ảnh hưởng đến giấc ngủ. Tiếp đến là ảnh hưởng đến cơ xương khớp khi giữ nguyên một vị trí trong nhiều giờ liền. Nghiện mạng xã hội còn có thể gây ra tình trạng căng thẳng, dẫn đến mất ngủ. Thậm chí gây ra chứng lo âu, trầm cảm và giảm năng suất lao động, học tập. Không chỉ vậy, nghiện clip ngắn có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe xã hội. Chúng ta quên tương tác xã hội thì sức khỏe xã hội của chúng ta cũng đang bị suy giảm.

Khi con người liên tục nạp các tư duy đơn giản trong thời gian dài từ các video ngắn, não bộ sẽ dần mất đi khả năng tập trung, tư duy sâu sắc, khả năng liên kết những thành phần trong não cũng giảm đi. Từ đó, con người sẽ học kém hơn, tư duy ngắn hạn hơn, mỗi chúng ta không thể tư duy được những thứ lớn hơn và lâu dài hơn.

Để phân biệt được việc xem các video ngắn giải trí thông thường và hội chứng “nghiện mạng xã hội”, các chuyên gia cho rằng cần nhìn vào cách mọi người kiểm soát thời gian xem ra sao.

Để tránh những hệ lụy tiêu cực từ chứng “nghiện” video ngắn, các chuyên gia khuyến cáo, giới trẻ cần xây dựng giới hạn cho bản thân mình. Ngày hôm nay, các bạn trẻ thưởng cho mình chỉ 10 phút xem. Nếu vượt quá mức đó thì hãy tắt đi. Hiện nay, chính các thiết bị thông minh có thể giúp chúng ta giới hạn thời gian xem của mình. Ngoài ra, các bạn trẻ cũng nên tham gia các hoạt động thể dục thể thao, tương tác xã hội nhiều hơn để không bị phụ thuộc và chi phối bởi các thiết bị công nghệ và những nội dung clip ngắn.

Nhóm PV