Người lớn tuổi ở Nhật Bản bị cấm dùng điện thoại khi giao dịch tại máy ATM

Ở Nhật Bản, những bản tin về người dân, đặc biệt là người cao tuổi bị lừa đảo không còn là điều xa lạ. Đáng buồn thay, một loại tội phạm tinh vi được gọi là "lừa đảo đặc biệt" (tokushu sagi) đang ngày càng hoành hành.

Điều khiến cho loại lừa đảo này trở nên "đặc biệt" chính là sự vắng mặt hoàn toàn của thủ phạm ngoài đời thực. Không còn những cuộc gặp mặt trực tiếp đầy nguy cơ, các tên tội phạm ẩn mình sau chiếc điện thoại, màn hình máy tính hoặc thậm chí là những lá thư tưởng chừng vô hại, đóng giả thành người thân, nhân viên công quyền, và trong vài trường hợp… là cả ngôi sao nhạc rock huyền thoại Mick Jagger.

Đối tượng bị nhắm đến chủ yếu là người cao tuổi - những người đã dành cả đời lao động vất vả, tích góp từng đồng cho tuổi già an yên. Họ không chỉ là mục tiêu dễ bị thao túng vì lòng tin và sự thiếu cập nhật với công nghệ, mà còn là nạn nhân của một xã hội đang chuyển mình quá nhanh. Năm này qua năm khác, hàng nghìn người rơi vào bẫy, chuyển hàng tỷ yên cho những kẻ lừa đảo vô danh.

Tuy nhiên, có vẻ như nỗ lực phòng chống cũng đang bắt đầu cho thấy hiệu quả. Chỉ trong tháng 1 năm ngoái, cả số vụ và mức thiệt hại do gian lận đặc biệt gây ra đã giảm mạnh, chỉ còn khoảng 8 tỷ yên - một tín hiệu đáng mừng nếu so với con số 14 tỷ yên trước đó.

Tỉnh Osaka, nơi từng được xem là "điểm nóng" của loại hình tội phạm này, đã có những bước đi quyết liệt. Chính quyền địa phương đã ban hành một sắc lệnh mang tính tiên phong, trong đó đáng chú ý là việc cấm người cao tuổi sử dụng điện thoại trong lúc giao dịch tại máy ATM - một thời điểm nhạy cảm mà nhiều vụ lừa đảo diễn ra.

Ngoài ra, một loạt các biện pháp như: treo áp phích cảnh báo, giới hạn chuyển khoản tối đa 100.000 yên mỗi ngày với người già, và yêu cầu các điểm bán thẻ trả trước phải kiểm tra người mua cũng được áp dụng đồng loạt.

Tuy sắc lệnh không kèm hình phạt rõ ràng, nhưng nó đánh mạnh vào ý thức trách nhiệm xã hội của các doanh nghiệp, đặc biệt là các ngân hàng và tổ chức tài chính. Ở một quốc gia mà gần như doanh nghiệp nào cũng nêu cao khẩu hiệu "vì sự phát triển bền vững", sự phớt lờ sắc lệnh có thể là cái giá không nhỏ về mặt hình ảnh.

Phản ứng từ công chúng thì trái chiều. Có người ủng hộ mạnh mẽ, cho rằng đây là biện pháp hợp lý để bảo vệ người yếu thế. Có người thì phản đối, lo sợ rằng đây là sự can thiệp quá sâu vào quyền tự do cá nhân. Có người lại chỉ đơn giản bức xúc vì… việc nghe điện thoại ở máy ATM gây phiền toái cho người khác.

Song, tất cả đều đồng ý một điều: Gian lận đặc biệt là một vấn đề nhức nhối và không thể giải quyết bằng những biện pháp đơn lẻ.

Trong khi đó, Japan Post - tổ chức nửa công, nửa tư đang đi trước một bước khi ứng dụng trí tuệ nhân tạo để phát hiện hành vi đáng ngờ tại ATM. AI không chỉ có thể nhận diện người đang sử dụng điện thoại, mà còn có thể ước lượng độ tuổi của người dùng, mở ra hy vọng về những công nghệ phòng chống tội phạm tinh vi hơn trong tương lai gần.

Nhưng dù công nghệ có phát triển đến đâu, gốc rễ của vấn đề vẫn là con người. Gian lận đặc biệt sẽ không biến mất chừng nào còn có người nhẹ dạ, cả tin và còn có những kẻ biết khai thác điều đó để trục lợi. Trong lúc chờ đợi một hệ thống phòng vệ hiệu quả hơn, những nỗ lực hiện tại dù còn khiêm tốn vẫn là ngọn đèn nhỏ thắp lên giữa bóng tối của một vấn đề nhức nhối.

Bình Nguyên