Người giữ hồn nhạc cụ dân gian Chăm

Nghệ nhân Mã Châu Xa

Hơi thở nhạc cụ truyền thống

Căn nhà của nghệ nhân Mã Châu Xa ở thôn Lâm Giang, xã Hàm Thuận Bắc. Chưa kịp bước vào nhà chúng tôi đã nghe tiếng trống ghinăng với âm sắc rộn ràng, đem lại nhiều cung bậc cảm xúc, như được sống trong không gian của lễ hội. Chiếc trống vừa được ông chế tác xong và chuẩn bị đưa ra cho thanh niên trong làng học. Đó là một người đàn ông ngoài 50 tuổi, dáng dấp nông dân, nhưng khi kể về nhạc cụ truyền thống dân tộc Chăm lại bằng một niềm đam mê, lôi cuốn lạ thường.

Sinh ra trong một gia đình không có ai theo nghệ thuật Chăm. Từ thuở nhỏ, ông chỉ biết đến ruộng đồng và chỉ tham gia các phong trào thể thao ở địa phương. Bởi ngày đó, các lớp học và nhạc cụ rất hiếm, cả làng chỉ có duy nhất một cặp trống ghinăng nên khó tiếp cận. Cho đến sau này khi trưởng thành, ông nhận thấy mỗi dịp tổ chức cúng ở lăng hay Lễ Rija trong thôn đều phải đi mời các nghệ nhân đánh trống, thổi kèn từ các làng Chăm khác về. Lúc này, thời gian tổ chức lại phải phụ thuộc vào các nghệ nhân, mặc cho các thầy đã định ngày.

Thấy việc làng, việc xóm khó khăn, hơn 30 tuổi, ông Mã Châu Xa mới quyết tâm giành thời gian đi học nhạc cụ dân tộc mình. Bắt đầu từ tập đánh trống ghinăng, sau đó là trống paranưng, rồi kèn saranai. Ngoài thời gian học thầy, ông còn dành nhiều thời gian tự học. Chỉ trong thời gian ngắn, ông biết nhiều bài trống và bắt đầu tham gia việc làng, việc xã. Ông cũng không quản khó khăn vượt gần 50 km đến xã Hồng Thái để tìm gặp nghệ nhân Thổ Đồng - một người nổi tiếng về nghề chế tác các nhạc cụ dân tộc và mời thầy về tận nhà để tiện việc học nghề.

Giữ “nhịp” văn hóa

Nghệ nhân Mã Châu Xa cho biết: Đối với nhạc cụ Chăm, biết chơi đã khó, khâu chế tác lại càng khó hơn. Đòi hỏi người làm phải am hiểu tường tận từng thanh âm, từng nốt nhạc, phải am hiểu từng loại nhạc cụ về không gian, thời gian sử dụng. Thêm vào đó, việc tìm mua các thân cây, loại da về làm dây trống lại càng gian nan. Mỗi chiếc trống ghinăng, trống paranưng phải làm miệt mài trong thời gian hơn 1 tháng mới xong. Riêng kèn saranai làm nhanh hơn, trong vòng 1 tuần. Cũng bởi thế, ít người theo đuổi nghề chế tác nhạc cụ này. Ở tuổi 53, ông Mã Châu Xa là nghệ nhân duy nhất của làng Chăm các xã Hàm Thuận Bắc, Hàm Thuận, Tân Thuận biết chế tác nhạc cụ. Hiện ông được người dân làng Chăm Lâm Giang xem như người chỉ huy nhạc cụ trong các lễ hội của làng.

Trong căn chòi nhỏ được xây kiên cố, nơi nghệ nhân Mã Châu Xa dùng để cất giữ các loại nhạc cụ. Ông tự hào cho biết, tất cả những nhạc cụ này đều do chính tay ông chế tác. Vào các ngày thứ bảy, chủ nhật hoặc vào ban đêm, nơi đây trở thành lớp học dạy đánh trống ghinăng, paranưng cho thanh niên trong làng. Từ không gian ấy, các học trò của ông như: Trần Thanh Vạn, Mã Ngọc Bình, Thông Thiết Thủ, Mã Ngọc Luận… giờ đều thuần thục nhiều bài trống, có thể tự mình đánh trong các lễ hội truyền thống.

Tự hào khi văn hóa truyền thống đang được lớp trẻ của làng Chăm thôn Lâm Giang tiếp nối, dưới sự dẫn dắt của một nghệ nhân có uy tín, ông Thông Minh Đồng - Trưởng thôn Lâm Giang, xã Hàm Thuận Bắc bày tỏ: Trong khi nhiều trào lưu văn hóa mới, thì việc một người âm thầm chế tác ra các loại nhạc cụ để duy trì và phát huy những giá trị văn hóa của dân tộc mình là điều rất đáng trân trọng. Nghệ nhân Mã Châu Sa được ví như người thắp lửa. Hiện trong thôn có một nhóm nhạc truyền thống và ai có đam mê đều được tham gia học miễn phí. Điều này góp phần quan trọng trong việc kế thừa những giá trị văn hóa của cha ông không bị thất truyền.

Thùy Linh .