Người bảo tồn, 'thắp sáng' bản sắc văn hóa dân tộc Sán Dìu

Nghệ nhân ưu tú Trần Thị Nam, thôn Trung Mầu, xã Trung Mỹ, huyện Bình Xuyên đã có nhiều tâm huyết gìn giữ, phát triển các giá trị văn hóa bản sắc của người dân tộc Sán Dìu, nhất là bảo tồn tiếng nói, chữ viết và làn điệu dân ca Soọng cô. Bà đã vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú”, Bằng khen vì có nhiều đóng góp trong hoạt động bảo tồn, gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc và mới đây, được đề nghị xét phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân” trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể.

Nghệ nhân ưu tú Trần Thị Nam (ngoài cùng bên trái) có nhiều đóng góp trong gìn giữ và phát triển các giá trị văn hóa bản sắc dân tộc Sán Dìu. Ảnh: Dương Hà

Bản sắc văn hóa của một dân tộc là tập hợp những giá trị văn hóa đặc trưng, riêng biệt, được hình thành và phát triển qua chiều dài lịch sử, bao gồm ngôn ngữ, tín ngưỡng, phong tục, lối sống, trang phục, làn điệu dân ca…

Dân ca Soọng cô là nét văn hóa độc đáo, đặc trưng của dân tộc Sán Dìu. Tuy nhiên, theo thời gian và sự tác động của nền kinh tế thị trường, số người biết hát dân ca Soọng cô còn rất ít. Do đó, với vai trò là nghệ nhân, bà Trần Thị Nam băn khoăn, trăn trở trong việc gìn giữ, bảo tồn, phát triển làn điệu Soọng cô trong đồng bào mình.

Năm 2013, Câu lạc bộ (CLB) Soọng cô thôn Trung Mầu được thành lập. Kể từ đó đến nay, bà Nam và các thành viên CLB đã tâm huyết, kiên trì bảo tồn bản sắc văn hóa của người Sán Dìu. Đã có hàng trăm học viên được CLB truyền dạy hát Soọng cô, dạy đọc, viết tiếng Sán Dìu với hình thức phù hợp cho từng đối tượng.

Theo bà Nam, trước xu thế phát triển của xã hội và những yếu tố văn hóa hiện đại tác động, ngôn ngữ giao tiếp và làn điệu Soọng cô không còn được sử dụng phổ biến trong cuộc sống hằng ngày của đồng bào.

Mong muốn bản sắc văn hóa dân tộc không bị mai một, bà Nam cùng với các thành viên trong CLB thường xuyên tuyên truyền, vận động từng gia đình cho con em tham gia các lớp học hát, học âm ngữ dân tộc Sán Dìu vào những ngày cuối tuần, kỳ nghỉ hè và nhận được sự đồng tình của đa số nhân dân địa phương.

Nhiều lớp học truyền dạy tiếng nói, chữ viết, dân ca Soọng cô được tổ chức thu hút đông đảo đồng bào dân tộc Sán Dìu trong và ngoài tỉnh tham gia.

Bà Nam cho rằng: Người truyền dạy cần phải có kỹ năng biên soạn, xây dựng giáo án và truyền dạy phù hợp, không làm ảnh hưởng đến chương trình học phổ thông của trẻ em. Từ đó, bà Nam đã tự nghiên cứu, sưu tầm, biên soạn các cuốn sách truyền dạy văn hóa dân tộc Sán Dìu để phổ biến lại cho đồng bào mình như các bài hát thềnh sèn cô và sáng tác các bài hát giao duyên lời mới; sưu tầm và sáng tác dân ca Sán Dìu; sách dịch và hướng dẫn âm ngữ dân tộc Sán Dìu…

CLB Soọng cô thôn Trung Mầu duy trì lịch sinh hoạt vào ngày 15 hằng tháng, vì thế, làn điệu dân ca Soọng cô được phát huy và thường xuyên sử dụng trong lao động sản xuất, ru con, chúc mừng năm mới, dịp lễ hội, mừng đám cưới…

Bà Nam cũng thường xuyên kết nối với CLB Soọng cô ở nhiều tỉnh, thành như Thái Nguyên, Bắc Giang, Lạng Sơn, Quảng Ninh, Tuyên Quang, thành phố Hà Nội để thành viên có cơ hội giao lưu, trao đổi kinh nghiệm về dân ca, cách thức bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc và tham gia biểu diễn dịp lễ, Tết, hoạt động văn hóa của địa phương. Qua đó, CLB đạt được những thành tích trong công tác bảo tồn, gìn giữ phát triển làn điệu Soọng cô cũng như bản sắc văn hóa dân tộc Sán Dìu.

Đồng chí Trương Quang Vinh, Chủ tịch UBND xã Trung Mỹ cho biết: Gìn giữ, bảo tồn phong tục, tập quán, bản sắc văn hóa của các dân tộc là trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân. Trong đó, Nghệ nhân ưu tú Trần Thị Nam đã có vai trò quan trọng trong việc lưu giữ, phát huy những giá trị văn hóa về chữ viết, tiếng nói và làn điệu dân ca của đồng bào Sán Dìu tại địa phương.

Không chỉ bảo tồn các giá trị văn hóa độc đáo, bà Nam đã sáng tạo những làn điệu Soọng cô gắn liền với dòng chảy của xã hội, ca ngợi Đảng, Bác Hồ, tình yêu quê hương, đất nước… Từ đó, động viên nhân dân thực hiện đúng đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, thi đua lao động sản xuất, xây dựng gia đình ấm no, hạnh phúc.

Địa phương sẽ tiếp tục hỗ trợ các nghệ nhân, CLB truyền dạy các loại hình văn hóa, trong đó, có tiếng nói và dân ca Soọng cô của đồng bào Sán Dìu. Kịp thời biểu dương, khuyến khích các cá nhân tâm huyết, cống hiến trong việc phát huy giá trị bản sắc của dân tộc đến cộng đồng…

Kim Hiền