Ngư dân - lá 'chắn thép' chống vi phạm khai thác IUU

Lực lượng chức năng tuyên truyền về công tác chống khai thác IUU cho ngư dân tại Thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh: Hoàng Nhị/TTXVN)

Trong bối cảnh cả nước đang nỗ lực gỡ bỏ “thẻ vàng” của Ủy ban châu Âu (EC) đối với thủy sản Việt Nam, Thành phố Hồ Chí Minh đang triển khai đồng bộ, quyết liệt nhiều giải pháp để ngăn chặn vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU), hướng tới phát triển ngành thủy sản bền vững, minh bạch và có trách nhiệm.

Phóng viên TTXVN thực hiện chùm 3 bài viết với chủ đề “Khắc phục “thẻ vàng” IUU: Từ tuân thủ đến đánh bắt bền vững” nhằm đánh giá lại quá trình thực hiện, chỉ ra những tồn tại, khó khăn và các giải pháp đồng bộ trong công tác triển khai gỡ thẻ vàng của EC trên địa bàn thành phố.

Bài 1: Ngư dân - lá “chắn thép” chống vi phạm IUU

Cả nước đang tập trung gỡ “thẻ vàng” IUU - nhiệm vụ không chỉ của ngành thủy sản mà là danh dự quốc gia.

Thành phố Hồ Chí Minh là một trong những địa phương có đội tàu đánh bắt xa bờ lớn, đóng vai trò đầu tàu trong nỗ lực này. Từ chủ trương và nỗ lực hành động của các cơ quan chức năng thành phố đã có nhiều chuyển biến thực tế trong cộng đồng ngư dân.

Chủ động tuân thủ

Các xã Long Hải, Phước Hải, Bình Châu và phường Vũng Tàu, Tam Thắng, Phước Thắng là nơi có đội tàu đánh bắt xa bờ lớn của thành phố. Ngư dân từng e ngại trước quy định mới, nay lại chủ động tuân thủ nghiêm để cùng chung tay gỡ “thẻ vàng” IUU vì một nghề cá bền vững và uy tín của quốc gia.

Ngư dân đã thực hiện nghiêm các việc trước khi ra khơi như chuẩn bị đầy đủ các loại giấy tờ đảm bảo đủ điều kiện xuất bến ra khơi đánh bắt, bật thiết bị giám sát hành trình, cập nhật tọa độ khai thác.

Theo ngư dân Lâm Văn Quốc, ngụ xã Phước Hải, Thành phố Hồ Chí Minh, trước đây, trong quá trình đánh bắt hải sản, ông vẫn chưa hiểu hết đâu là ranh giới vùng biển nước bạn, đâu là ranh giới vùng biển của Việt Nam và không có thói quen ghi nhật ký khai thác, không lắp thiết bị kết nối hành trình khi ra khơi đánh bắt.

Tuy nhiên, qua các buổi tuyên truyền của địa phương, của lực lượng chấp pháp trên biển về chống khai thác IUU, ông Quốc hiểu ra rằng tuyệt đối không được đánh bắt trái phép trên vùng biển nước bạn.

Lực lượng chấp pháp trên biển tại Thành phố Hồ Chí Minh tuyên truyền về chống khai thác IUU cho ngư dân. (Ảnh: Hoàng Nhị/TTXVN)

“Nhờ được nghe phổ biến Luật Biển Việt Nam, chúng tôi mới hiểu và tuân thủ theo quy định, không xâm phạm đến vùng biển nước ngoài. Cùng với đó, chúng tôi đã có thói quen chuẩn bị mọi giấy tờ đảm bảo đủ điều kiện mới ra khơi, khi ra khơi thì ghi nhật ký khai thác, tàu được lắp và thường xuyên mở kết nối hành trình khi ra khơi đánh bắt,” ngư dân Lâm Văn Quốc nói.

Theo ông Nguyễn Minh Hùng, một chủ tàu đánh bắt xa bờ ngụ phường Vũng Tàu, tàu cá của ông từng khai thác vùng biển chồng lấn, bị phía nước ngoài phát hiện và bắt giữ, xử lý phương tiện, thuyền viên.

Sau vụ việc đó, gia đình ông trên bờ vực phá sản, bởi tài sản bị nước ngoài tịch thu. "Là chủ phương tiện đánh bắt xa bờ, tôi ý thức được việc bị thiệt hại to lớn khi vi phạm chống khai thác IUU. Không chỉ ảnh hưởng đến ngành thủy sản Việt Nam mà kinh tế gia đình cũng lâm vào cảnh khốn khó," ông Hùng chia sẻ.

Hiện mỗi lần gặp gỡ bạn thuyền, chủ tàu cá trong vùng ông Hùng thường xuyên nhắc nhở mọi người nâng cao nhận thức về cảnh báo thẻ vàng của EC, chống khai thác IUU.

Ông Hùng cho biết cứ mỗi lần ngồi giao lưu hay những buổi cà phê sáng với anh em đi biển tôi thường động viên anh em tuân thủ nghiêm ngặt yêu cầu của cơ quan chức năng trước khi tàu ra khơi xuất bến, khi ra biển đánh bắt phải cẩn thận, đặc biệt là không tham gia đánh gần khu vực vùng biển nước ngoài, vì bị phát hiện thì bị bắt và mất hết tài sản.

Còn theo ngư dân Hồ Văn Hùng, xã Phước Hải, được các lực lượng chức năng tuyên truyền, hướng dẫn ông hiểu được hệ lụy đối với ngành thủy sản của Việt Nam nếu vi phạm vùng đánh bắt. Do đó, ông cùng nhiều ngư dân đã tích cực đồng hành cũng lực lượng chức năng vận động các tàu cá tuân thủ việc bật thiết bị giám sát, thực hiện nghiêm vùng đánh bắt.

"Lực lượng chức năng thường xuyên tuyên truyền cho ngư dân không đi đánh bắt xâm phạm vùng biển nước ngoài, chấp hành tốt về giám sát hành trình, các thủ tục quy định mà các ngành, địa phương quy định. Qua những lần như thế, bà con ngư dân chúng tôi đã nhận thức tốt hơn, quyết tâm gỡ được thẻ vàng EC, yên tâm bám biển phát triển kinh tế gia đình," ông Hùng nói.

Theo số liệu thống kê của Chi cục Thủy sản và Kiểm ngư Thành phố Hồ Chí Minh, toàn thành phố có khoảng hàng trăm nghìn lao động liên quan đến nghề biển, trong số đó có, 29.000 lao động tham gia hoạt động đánh bắt thường xuyên và trực tiếp trên biển.

Là những người trực tiếp tham gia hoạt động đánh bắt hải sản trên biển, chính đội ngũ ngư dân có hiểu biết, chấp hành nghiêm các quy định, pháp luật trở thành những hạt nhân nòng cốt trong việc khắc phục gỡ "thẻ vàng" IUU.

An tâm đánh bắt

Nhờ tuân thủ nghiêm các quy định khi ra khơi, không vi phạm chống đánh bắt IUU nhiều ngư dân vùng ven biển tại Thành phố Hồ Chí Minh đã chọn để hỗ trợ chuyển giao các công nghệ gắn liền với việc bảo quản hải sản sau đánh bắt hay như chính sách hỗ trợ xăng dầu cho ngư dân theo Quyết định 48/2010/QÐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.

Ông Lê Đức Hiển, ngụ ấp Bến Lội, xã Bình Châu, là một trong số những ngư dân đầu tư hầm bảo quản cá theo công nghệ CPF, sử dụng vật liệu composite. Hầm bảo quản CPF này do Trung tâm Khuyến nông tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu trước đây phối hợp với Công ty PUFOAM hỗ trợ chuyển giao.

Ông Hiển cho biết các loại cá thu, cá ngừ chứa trong hầm công nghệ CPF thì mức độ tươi ngon tăng từ 50% lên 70% so với hầm gỗ. Lượng cá không đạt chất lượng (cá dạt) sau chuyến biển giảm từ 40% xuống dưới 20%.

Bộ đội Biên phòng Thành phố Hồ Chí Minh kiểm tra thiết bị giám sát hành trình trên một tàu cá trước khi ra khơi. (Ảnh: Hoàng Nhị/TTXVN)

Nếu như trước đây, bình quân một chuyến biển (2 tháng), tàu cá của ông Hiển thu về khoảng 10 tấn cá; trong đó, lượng cá dạt lên đến 4 tấn, thì nay chỉ còn 2 tấn. Cá được bảo quản chất lượng, nên giá bán cao hơn. Doanh thu mỗi chuyến biển đạt 550 triệu đồng, tăng khoảng 100 triệu đồng so với trước. Ngoài ra, lượng đá cây tiêu thụ cũng giảm từ 1.000 cây xuống còn 650 cây, lợi thêm 4,2 triệu đồng.

“Loại hầm này được bảo hành đến 20 năm. Trong khi hầm gỗ chỉ 4-5 năm là phải đóng mới. Mỗi lần đóng mới tốn 140 triệu đồng. 20 năm với 5 lần đóng mới cũng đã mất tới 700 triệu đồng. Nhờ công nghệ này mà tôi yên tâm vươn khơi bám biển,” ông Hiển nói.

Còn ông Nguyễn Hoàng Anh, ngư dân xã Long Hải, có ba tàu cá hành nghề câu công suất 300CV, 410CV và 800CV chia sẻ, theo Quyết định 48/2010/QĐ-TTg thì Nhà nước hỗ trợ chi phí nhiên liệu đi và về cho các tàu cá hoạt động khai thác, dịch vụ khai thác hải sản trên các vùng biển Hoàng Sa, Trường Sa và nhà giàn DK1 (không hỗ trợ tàu đánh bắt tận diệt).

Mỗi tàu được hỗ trợ tối đa 4 chuyến biển/năm, với mức hỗ trợ từ 18 đến 100 triệu đồng/chuyến tùy công suất. Chính sách này không chỉ mang ý nghĩa an sinh xã hội mà còn góp phần khuyến khích ngư dân vươn khơi bám biển, góp phần bảo vệ chủ quyền biển đảo Tổ quốc.

“Với 3 tàu cá, mỗi năm gia đình tôi sẽ được Nhà nước hỗ trợ xăng dầu cho 12 chuyến biển, với số tiền gần 1 tỷ đồng. Nhờ số tiền hỗ trợ này của Nhà nước đã giúp chúng tôi duy trì nghề, vươn khơi bám biển bảo vệ chủ quyền Tổ quốc,” anh Hoàng Anh nói.

Không chỉ được hỗ trợ về công nghệ bảo quản hải sản sau đánh bắt, hỗ trợ chi phí xăng dầu, nhiều ngư dân tại các xã ven biển của Thành phố Hồ Chí Minh còn được ứng dụng các phần mềm chuyên sâu như nhật ký hành trình điện tử, khai báo thông tin vi phạm.

Theo ngư dân Nguyễn Văn Quang, xã Phước Hải, sau sự cố tàu ông đang ra khơi đánh bắt hải sản trên biển thì bị mất kết nối thiết bị giám sát hành trình do thời tiết, ông đã phải vội vàng lên tận Ủy ban Nhân dân xã trình báo sự việc.

Tại đây, ông Quang đã được cán bộ xã “cầm tay chỉ việc” hướng dẫn từng bước làm quen với việc cài ứng dụng (app) giám sát tàu cá trên điện thoại cá nhân của ông để lấy tọa độ tàu, sau đó vào phần mềm xử lý vi phạm tàu cá để khai báo tàu đã kết nối lại.“Ban đầu tôi còn bỡ ngỡ, nhưng sau khi làm quen thì thấy rất thuận tiện. Dù ở đâu tôi cũng có thể kiểm soát và khai báo hoạt động tàu cá của mình mà không phải lên tận UBND xã trình báo như trước đây,” ông Quang chia sẻ.

Phó Giám đốc Cảng cá Cát Lở Trương Văn Sanh cho biết tại cảng Cát Lở, phường Phước Thắng, từ tháng 3/2024 việc áp dụng phần mềm truy xuất nguồn gốc điện tử quốc gia eCDT đã triển khai.

Đến nay, 100% chủ tàu cá, thuyền trưởng đã thực hiện cài app, xác nhận sản lượng hải sản bốc dỡ qua cảng, truy xuất nguồn gốc hải sản xuất khẩu mà doanh nghiệp thu mua thông qua cảng. Hệ thống này không chỉ phục vụ hiệu quả cho công tác kiểm soát tại cảng mà còn là căn cứ cấp giấy chứng nhận cần thiết để doanh nghiệp xuất khẩu vào thị trường châu Âu. “Chỉ cần ngư dân đăng nhập, toàn bộ dữ liệu hành trình, tọa độ khai thác, sản lượng đều hiện rõ. Cơ quan chức năng có thể kiểm tra và xác nhận điện tử nhanh chóng, minh bạch hơn nhiều so với trước,” ông Sanh nói.

Ông Trần Văn An, một chủ tàu đánh bắt xa bờ của phường Phước Thắng cho biết, thông qua cài đặt phần mềm truy xuất nguồn gốc hải sản thì tất cả thông tin về quá trình khai thác thể hiện rất minh bạch. “Tôi thấy cập nhật phần mềm này rất thuận lợi cho ngư dân, khi ra biển đánh bắt khai báo trên biển rất dễ. Khi đánh được số lượng 50-70 kg hay 1 tạ thuyền trưởng hoặc chủ tàu cá cũng nhập vào dữ liệu, khi vào đến bờ chúng tôi không cần khai báo như trước, rất thuận tiện,” ông An chia sẻ.

Tính đến nay, thành phố duy trì kiểm soát 100% tàu cá ra, vào tại 9 cảng cá, triển khai đồng bộ hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử (eCDT) - công cụ then chốt trong kiểm soát sản lượng khai thác. Trong 10 tháng qua, hệ thống đã quản lý gần 10.000 lượt tàu cập cảng và hơn 11.300 lượt tàu rời cảng, với tổng sản lượng 87.466 tấn thủy sản được xác nhận, 100% đều đúng quy định.

Với sự chỉ đạo quyết liệt của lãnh đạo thành phố, sự phối hợp của các lực lượng chức năng và ý thức chuyển biến rõ rệt từ cộng đồng ngư dân. Với tinh thần chống khai thác IUU không chỉ là nhiệm vụ mà là danh dự của quốc gia, Thành phố Hồ Chí Minh đang thể hiện quyết tâm mạnh mẽ, đồng lòng cùng cả nước sớm gỡ bỏ “thẻ vàng” IUU, khẳng định uy tín và vị thế của thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế./.

Bài 2: Hệ thống chính trị đồng lòng, quyết tâm cao

Bài 3: Thành phố Hồ Chí Minh hướng đến đánh bắt thủy sản bền vững

(TTXVN/Vietnam+)