Nghịch lý tiêu chuẩn kép nông sản Việt - kỳ 4: Thị trường nội địa 'dễ dãi' với hàng kém chất lượng?

Doanh nghiệp "ngại" trên sân nhà

Bà Lê Thị Mỹ Hạnh - Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Fíam Công ty Banana Brother Farm, doanh nghiệp xuất khẩu chuối sang Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản - cho PV Tiền Phong biết, để cạnh tranh được với các “cường quốc” về chuối, ngay từ khi bắt đầu kinh doanh, doanh nghiệp xác định chất lượng sản phẩm là số 1. Do đó, từ khâu chọn giống đến trồng, chăm sóc, nguồn nước, thu hoạch, doanh nghiệp đều tuân thủ chặt chẽ quy trình kỹ thuật và ứng dụng công nghệ cao, mô hình nông nghiệp tuần hoàn vào trong sản xuất.

Theo bà Hạnh, với mặt hàng chuối tươi, trước khi xuất hàng, các đối tác sẽ chỉ định kiểm định chất lượng ngặt nghèo với khoảng 1.077 hoạt chất. Sau khi chinh phục được những khách hàng Đông Bắc Á, doanh nghiệp tiếp tục nghiên cứu để đưa sản phẩm sang nước Anh, rộng hơn là châu Âu… Tuy nhiên, khi nói về việc chinh phục thị trường nội địa, bà Hạnh lại “lắc đầu” và cho rằng, rất khó để cạnh tranh.

“Các sản phẩm giá rẻ hiện vẫn tràn ngập thị trường, chưa kể chất lượng không đảm bảo, thiếu đồng nhất. Với sản phẩm chất lượng cao, khi bán ở trong nước sẽ khó có cơ chế giúp người tiêu dùng phân biệt được vì sao giá lại cao hơn. Đặc biệt, với các thị trường xuất khẩu, đa phần đều áp dụng khung tiêu chuẩn hàng nội - và nhập khẩu thống nhất, minh bạch nên các doanh nghiệp không lo. Khi đó, doanh nghiệp chỉ cần sản xuất đúng theo tiêu chuẩn của họ là bán được hàng”, bà Hạnh cho hay.

Chuối xuất khẩu đáp ứng hàng loạt tiêu chí khắt khe, kiểm tra chất lượng kỹ lưỡng nhưng doanh nghiệp ngại trên sân nhà.

Ông Đặng Phúc Nguyên - Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam - cho biết, để vào được thị trường cao cấp, mỗi đơn hàng của doanh nghiệp đều qua ít nhất ba lớp kiểm định - từ nhà máy, đối tác và cơ quan chuyên môn nước ngoài. Trong khi đó, ở thị trường nội địa, gần như chỉ kiểm tra khi có sự cố xảy ra.

Theo ông Nguyên, ngay từ khâu sản xuất chúng ta đã gặp khó. Hiện nay, VietGAP, GlobalGAP được xem là thước đo để sản xuất ra những sản phẩm nông sản chất lượng, đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Song, diện tích nông sản đạt yêu cầu này mới chỉ chiếm một phần nhỏ diện tích trồng trọt của cả nước.

“Khi tuân thủ tiêu chuẩn này, sản phẩm sẽ có giá thành sản xuất cao hơn nên đòi hỏi giá bán cũng cao hơn. Chưa kể, muốn khuyến khích được việc người dân sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP cần có cơ chế để giúp người dân nhận thấy có nhiều lợi ích, đặc biệt là khâu kiểm tra, giám sát việc cấp chứng nhận Vietgap, tránh sản phẩm kém chất lượng mang mác VietGAP, ảnh hưởng đến những người sản xuất, chịu đầu tư”, ông Nguyên nói.

Chi phí cao, tiêu chuẩn thiếu minh bạch

Nhiều doanh nghiệp cho biết sẵn sàng đầu tư nâng cao chất lượng sản phẩm tiêu thụ nội địa, nhưng gặp không ít rào cản. Không ít siêu thị, đơn vị phân phối hiện nay ưu tiên giá rẻ hơn chất lượng, dễ dãi với tiêu chí kiểm định. Điều này vô tình tạo điều kiện cho hàng kém chất lượng cạnh tranh không lành mạnh với sản phẩm đạt chuẩn, khiến các doanh nghiệp làm bài bản nản lòng.

Bà Biện Lương Phương Lam - Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Thực phẩm Việt (VIFOODS) - cho biết, để sản phẩm có mặt trong hệ thống siêu thị, hiện nay doanh nghiệp phải trả một mức chiết khấu đắt đỏ khiến doanh nghiệp giảm động lực. "Chúng tôi cũng muốn phối hợp với các nhà bán lẻ đưa sản phẩm chất lượng cao đến tay người tiêu dùng nội địa trên cơ sở hài hòa lợi ích", bà Lam bày tỏ.

Thị trường thủy hải sản đang thiếu minh bạch về chất lượng, khiến những doanh nghiệp đầu tư bài bản ngần ngại đưa sản phẩm lên siêu thị nội địa.

Ông Nguyễn Anh Đức - Tổng Giám đốc Saigon Co.op - thẳng thắn nhìn nhận: “Một số nhà cung cấp vì muốn giảm giá đã trộn hàng không đạt chuẩn vào, gây ảnh hưởng đến uy tín hệ thống. Thế nhưng không thể đổ lỗi hoàn toàn cho siêu thị việc kiểm định cũng cần sự đầu tư và hợp tác từ phía doanh nghiệp”. Tư duy “giá rẻ là tốt” vẫn còn ăn sâu trong đại bộ phận người tiêu dùng nội địa. Nhiều người tin rằng, hàng tươi sống ở chợ “ngon hơn” hàng đông lạnh trong siêu thị, mà không biết rằng cá, tôm, thịt được cấp đông bằng công nghệ hiện đại trong 5-20 phút sau khi đánh bắt thường giữ dinh dưỡng và độ tươi tốt hơn rất nhiều.

Ông Huỳnh Minh Tường - Phó Chủ tịch Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) - cho rằng, thị trường nội địa đang ngày càng khẳng định vai trò chiến lược trong mục tiêu phát triển bền vững và dài hạn của doanh nghiệp. Việc gắn tiêu thụ nội địa với xuất khẩu, có thể giúp doanh nghiệp tối ưu hóa chi phí, nguyên liệu, từ đó tăng được sức cạnh tranh.

Tuy nhiên, trên thực tế, rất nhiều doanh nghiệp xuất khẩu bài bản, có chỗ đứng trên thị trường quốc tế, nhưng lại khó cạnh tranh trên sân nhà.

“Thị trường thủy hải sản đang thiếu minh bạch về chất lượng, khi rất nhiều nhà máy sản xuất nội địa đầu tư thấp, giá thành rẻ. Trong khi doanh nghiệp xuất khẩu làm bài bản, chi phí cao do đầu tư nhà máy đạt chứng nhận quốc tế, nhân công, thuế… không thu hút được người tiêu dùng, dù chất lượng vượt trội. Đây là bài toán cân não của rất nhiều doanh nghiệp ngành thủy sản hiện nay”,ông Tường cho hay.

Theo đại diện VASEP, doanh nghiệp chế biến sản phẩm thủy sản nuôi như cá tra, tôm thường chọn thị trường xuất khẩu mà ít quan tâm đến thị trường nội địa, vì giá trị mang lại chưa lớn. Thói quen tiêu dùng thủy sản của người dân vẫn còn thích sản phẩm tươi sống nên nếu tập trung thị trường nội địa cần có chiến lược lâu dài, bài bản.

Dương Hưng