Nghị quyết 70 biến thách thức toàn cầu thành động lực cho chuyển đổi năng lượng quốc gia

Đây là một văn kiện có ý nghĩa chiến lược, đặt nền móng cho quá trình chuyển đổi năng lượng bền vững của Việt Nam trong giai đoạn mới. Nghị quyết nhấn mạnh yêu cầu “năng lượng phải đi trước một bước”, bảo đảm đủ và sạch cho phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh và nâng cao đời sống nhân dân.

Theo đó, đến năm 2030, tổng cung năng lượng sơ cấp của Việt Nam dự kiến đạt 150 - 170 triệu tấn dầu quy đổi, công suất các nguồn điện khoảng 183 - 236GW, tỷ lệ năng lượng tái tạo chiếm 25 - 30% tổng cung, và mức giảm phát thải khí nhà kính đạt 15 - 35% so với kịch bản thông thường.

TS Nguyễn Vĩnh Khương, giảng viên Khoa Khoa học, Kỹ thuật và Công nghệ, Đại học RMIT Việt Nam

Trong bối cảnh này, căng thẳng thương mại toàn cầu, thay vì là thách thức, lại có thể trở thành bước ngoặt chiến lược giúp Việt Nam củng cố vị thế trong lĩnh vực năng lượng tái tạo. Để hiểu rõ hơn về những cơ hội và thách thức này, phóng viên Tạp chí Một Thế Giới đã có cuộc trao đổi với TS Nguyễn Vĩnh Khương, giảng viên Khoa Khoa học, Kỹ thuật và Công nghệ, Đại học RMIT Việt Nam.

- Thưa TS Nguyễn Vĩnh Khương, nhiều người lo ngại rằng các căng thẳng thương mại toàn cầu đang tạo thêm rủi ro cho các nền kinh tế phụ thuộc xuất khẩu. Ông lại cho rằng đây là cơ hội cho Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng tái tạo. Vì sao vậy?

- TS Nguyễn Vĩnh Khương: Đúng vậy, nghịch lý ở đây là chính những tranh chấp thương mại, đặc biệt giữa các nền kinh tế lớn, lại mở ra một “cửa sổ cơ hội” rất đặc biệt cho Việt Nam. Khi các công ty quốc tế tìm kiếm giải pháp thay thế cho chuỗi cung ứng sản xuất ở Trung Quốc, Việt Nam có thể tận dụng thời điểm này để khẳng định vị thế như một trung tâm sản xuất chiến lược trong lĩnh vực năng lượng tái tạo.

Nếu chúng ta chủ động phát triển năng lực sản xuất tấm pin mặt trời, pin lưu trữ năng lượng và các công nghệ liên quan ngay trong nước, Việt Nam sẽ không chỉ giảm phụ thuộc vào xuất khẩu hàng gia công mà còn tạo việc làm có giá trị gia tăng cao, đồng thời thúc đẩy đổi mới công nghệ nội địa.

- Cụ thể hơn, Việt Nam có thể tận dụng những hiệp định thương mại nào để đẩy mạnh sự chuyển đổi này, thưa ông?

- TS Nguyễn Vĩnh Khương: Hiện nay, Việt Nam đã có lợi thế rất lớn nhờ các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, chẳng hạn như Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) và Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP).

Những hiệp định này cho phép hàng hóa Việt Nam tiếp cận nhiều thị trường với mức thuế ưu đãi và điều kiện minh bạch, đồng thời thu hút mạnh mẽ nguồn vốn đầu tư quốc tế và chuyển giao công nghệ tiên tiến. Nếu biết khai thác đúng cách, năng lượng tái tạo có thể trở thành trụ cột tăng trưởng chiến lược của Việt Nam trong giai đoạn tới.

- Vậy đâu là những ưu tiên hàng đầu để Việt Nam duy trì và củng cố vị thế trong lĩnh vực năng lượng tái tạo, theo ông?

- TS Nguyễn Vĩnh Khương: Có một số ưu tiên rõ ràng. Trước hết là thúc đẩy sản xuất trong nước. Nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ tài chính, ưu đãi thuế và cải cách thủ tục hành chính để doanh nghiệp dễ dàng tham gia đầu tư.

Bên cạnh đó, tăng cường quan hệ đối tác quốc tế là điều không thể thiếu. Thông qua các chương trình chuyển giao công nghệ, đào tạo nhân lực và liên doanh sản xuất, chúng ta có thể giảm phụ thuộc vào nhập khẩu thiết bị, từng bước làm chủ chuỗi giá trị trong lĩnh vực này.

Xanh hóa năng lượng là xu hướng của thế giới

- Ông có nhắc đến làm chủ công nghệ. Vậy nghiên cứu – phát triển (R&D) có vai trò ra sao trong chiến lược này?

- TS Nguyễn Vĩnh Khương: R&D chính là cốt lõi của sự phát triển bền vững trong năng lượng tái tạo. Chúng ta cần đầu tư mạnh vào nghiên cứu, đặc biệt trong công nghệ lưu trữ năng lượng, pin thế hệ mới, và hệ thống quản lý lưới điện thông minh.

Nếu Việt Nam ưu tiên cho đổi mới sáng tạo, chúng ta có thể vươn lên vị thế quốc gia dẫn đầu công nghệ trong khu vực. Tôi cho rằng các trường đại học, viện nghiên cứu và khu vực tư nhân cần liên kết chặt chẽ để phát triển các giải pháp kỹ thuật phù hợp với điều kiện khí hậu, tài nguyên và thị trường trong nước.

- Hạ tầng điện năng, đặc biệt là lưới điện, hiện được xem là điểm nghẽn. Ông nhìn nhận vấn đề này thế nào?

- TS Nguyễn Vĩnh Khương: Đúng, lưới điện là “xương sống” của hệ thống năng lượng tái tạo. Các nguồn năng lượng mặt trời hay gió có tính không liên tục, nên hiện đại hóa lưới điện và phát triển các giải pháp lưu trữ tiên tiến là cực kỳ quan trọng.

Việc nâng cấp hạ tầng giúp tích hợp hiệu quả các nguồn tái tạo, hạn chế gián đoạn và nâng cao độ tin cậy cung cấp điện. Mô hình đối tác công – tư (PPP) nên được đẩy mạnh để huy động thêm nguồn lực xã hội và chuyên môn kỹ thuật, từ đó rút ngắn tiến độ đầu tư.

Năng lượng sạch là sự lựa chọn của tương lai

- Một yếu tố nữa là chính sách. Theo ông, Việt Nam cần điều chỉnh như thế nào để thu hút đầu tư dài hạn vào năng lượng tái tạo?

- TS Nguyễn Vĩnh Khương: Chính sách là nền tảng. Chúng ta cần một khung chính sách ổn định, minh bạch và có tầm nhìn dài hạn cho năng lượng tái tạo. Khi nhà đầu tư nhìn thấy tính nhất quán và dự đoán được lộ trình ưu đãi, họ sẽ sẵn sàng rót vốn lâu dài.

Ngoài ra, Việt Nam cũng cần truyền thông chính sách rõ ràng và nhất quán để khẳng định vị thế là điểm đến đầu tư đáng tin cậy và hấp dẫn trên bản đồ năng lượng toàn cầu.

- Cuối cùng, ông có thể chia sẻ thông điệp tổng kết cho định hướng này?

- TS Nguyễn Vĩnh Khương: Căng thẳng thương mại toàn cầu, dù mang đến nhiều thách thức, nhưng đồng thời cũng là cơ hội lịch sử để Việt Nam tái cấu trúc và nâng cấp nền kinh tế năng lượng.

Nếu chúng ta tận dụng được các nguồn lực sẵn có, đẩy mạnh nghiên cứu và đổi mới, và ban hành chính sách toàn diện, linh hoạt, thì những rủi ro bên ngoài sẽ trở thành bệ phóng cho một quỹ đạo tăng trưởng bền vững. Việt Nam hoàn toàn có thể vươn lên thành trung tâm năng lượng tái tạo hàng đầu của khu vực trong thập niên tới.

- Xin cảm ơn ông về cuộc trao đổi!

Bùi Tú (thực hiện)