Nghị định 262/2025: Mở lối cho tổ chức KH&CN

Từ lâu, một trong những rào cản lớn nhất đối với sự phát triển của khoa học và công nghệ tại Việt Nam là khoảng cách giữa kết quả nghiên cứu trong phòng thí nghiệm và việc áp dụng, thương mại hóa trên thị trường. Các viện nghiên cứu, trường đại học dù sở hữu nhiều tài sản trí tuệ có giá trị, nhưng lại gặp vướng mắc về mặt pháp lý và cơ chế để tự mình khai thác kinh doanh một cách hiệu quả.

Nghị định 262/2025/NĐ-CP của Chính phủ ban hành ngày 14.10.2025 về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo. Trong số các điểm mới quan trọng nhằm thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia, quy định về việc tổ chức Khoa học và Công nghệ (KH&CN) được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh được xem là một bước đột phá lớn, mở ra cơ hội thương mại hóa tri thức và nâng cao tính tự chủ cho các đơn vị nghiên cứu đã tháo gỡ triệt để nút thắt này, khẳng định cam kết mạnh mẽ của Nhà nước trong việc biến tri thức thành động lực kinh tế.

Tổ chức KH&CN trở thành chủ thể kinh doanh độc lập

Điểm mấu chốt tại Điều 9 của Nghị định 262/2025/NĐ-CP chính là việc cho phép các Tổ chức KH&CN được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh và sử dụng con dấu riêng cho các hoạt động sản xuất, kinh doanh phù hợp với lĩnh vực hoạt động đã đăng ký.

Tổ chức KH&CN được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh và sử dụng con dấu riêng cho các hoạt động sản xuất, kinh doanh phù hợp với lĩnh vực hoạt động đã đăng ký - Ảnh: Internet

Việc "định danh" pháp lý cho hoạt động kinh doanh của các Tổ chức KH&CN mang lại ba lợi ích chiến lược:

- Hợp pháp hóa nguồn thu: Hoạt động thương mại hóa kết quả nghiên cứu (chuyển giao công nghệ, cung cấp dịch vụ kỹ thuật, sản xuất thử nghiệm...) được công nhận chính thức dưới hình thức kinh doanh. Điều này giúp các tổ chức minh bạch hóa các nguồn thu ngoài ngân sách, dễ dàng hơn trong giao dịch, ký kết hợp đồng thương mại.

- Thúc đẩy tự chủ và tái đầu tư: Khi có khả năng kinh doanh độc lập, các tổ chức KH&CN có thể tự tạo ra nguồn tài chính, giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước. Lợi nhuận thu được sẽ được tái đầu tư trực tiếp vào nghiên cứu, mua sắm trang thiết bị hiện đại, hoặc trả lương, thưởng xứng đáng cho nhà khoa học, tạo nên một chu trình phát triển bền vững.

- Gia nhập thị trường chuyên nghiệp: Việc có Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh buộc tổ chức KH&CN phải tuân thủ các quy định về doanh nghiệp, từ đó nâng cao tính chuyên nghiệp, trách nhiệm giải trình và uy tín khi hợp tác với khối doanh nghiệp tư nhân và nhà đầu tư.

Chuẩn hóa và siết chặt chất lượng đầu vào

Cùng với việc mở rộng quyền kinh doanh, Nghị định 262/2025/NĐ-CP đồng thời nâng cao và chuẩn hóa các tiêu chí để đảm bảo các tổ chức KH&CN được thành lập thực sự là nơi tạo ra tri thức có giá trị và chất lượng. Sự nới lỏng về mặt cơ chế đi kèm với sự siết chặt về mặt chuyên môn là chủ trương nhất quán.

Cụ thể, Nghị định quy định chi tiết về nhân lực khoa học, yêu cầu tổ chức phải có ít nhất 05 người làm việc toàn thời gian, trong đó phải có 30% nhân lực chuyên môn phù hợp. Điều này nhằm đảm bảo tính ổn định và quy mô tối thiểu cho hoạt động nghiên cứu. Đặc biệt, đối với các tổ chức hoạt động nghiên cứu, Nghị định đặt ra yêu cầu cao hơn khi bắt buộc phải có tối thiểu 01 Tiến sĩ trong mỗi lĩnh vực đăng ký hoạt động. Tiêu chí này là một bước đi quan trọng nhằm củng cố chất lượng chuyên môn cốt lõi và tránh tình trạng thành lập tràn lan.

Bên cạnh đó, Nghị định cũng đề cao vai trò lãnh đạo chuyên môn trong các đơn vị sự nghiệp công lập. Đối với người đứng đầu các viện nghiên cứu công lập được thành lập dưới hình thức Viện, yêu cầu bắt buộc là phải có trình độ Tiến sĩ. Quy định này nhằm bảo đảm chất lượng quản lý và điều hành, nơi nhà khoa học có kinh nghiệm và trình độ cao trực tiếp dẫn dắt định hướng nghiên cứu. Ngoài ra, điều kiện về cơ sở vật chất cũng được quy định rõ, yêu cầu tổ chức phải có quyền sở hữu hoặc quyền sử dụng hợp pháp trụ sở, phòng thí nghiệm, thiết bị và tài sản trí tuệ đáp ứng yêu cầu thực hiện chức năng, nhiệm vụ.

Lần đầu tiên, các hành vi vi phạm đạo đức nghiêm trọng như ngụy tạo dữ liệu, đạo văn, ghi tên tác giả không đúng thực tế được pháp luật "gọi tên" và định danh rõ ràng, làm cơ sở cho việc xử lý và xây dựng một cộng đồng khoa học trung thực.

Nghị định cũng quy định chi tiết về Chuyển đổi số trong hoạt động KH&CN, cùng với cơ chế đánh giá định kỳ hằng năm đối với các tổ chức KH&CN công lập, nhằm tăng cường hiệu suất và tính trách nhiệm giải trình.

Nghị định 262/2025/NĐ-CP đánh dấu sự chuyển mình mạnh mẽ trong cách quản lý khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển từ tư duy quản lý đơn thuần sang kiến tạo và phục vụ. Với việc cấp giấy đăng ký kinh doanh, các tổ chức KH&CN đã được trang bị công cụ cần thiết để tự tin đưa kết quả nghiên cứu ra thị trường, tạo nên sức bật mới cho nền kinh tế dựa trên tri thức.

Nam Phong