Ngày chạy đua cuối cùng ở ngôi làng 'đầu tư' loại bánh 'có một không hai'

Dioj cận Tết năm nào cũng vậy, bà chủ lò bánh tét tro nếp đắng lớn nhất làng Lộc Đại, thôn Lộc Thượng, huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam cũng đắt khách. Ảnh: Nhiệt Băng

Ngày cuối cùng của năm cũ Giáp Thìn, chuẩn bị thời khắc đón năm mới Ất Tỵ 2025 nhưng những lò bánh tét tro nếp đắng “có một không hai” ở làng Lộc Đại, thôn Lộc Thượng, xã Quế Hiệp, huyện Quế Sơn vẫn đỏ lửa.

Thời gian với người dân nơi đây trong ngày 28/1/2025 (tức nhằm ngày 29/12/2024) như “vàng bạc” vậy. Mắt nhắm mắt mở ngồi buộc lạc chiếc bánh tét tro nếp đắng, chị Nguyễn Thị Năm (chủ lò bánh tét tro nếp đắng lớn nhất làng Lộc Đại) bảo đang “run” vì đã làm hết “công suất” mà vẫn không kịp hàng cho khách.

“Năm nay khách đặt bánh tăng đột biến. Cứ càng đến cận Tết là số lượng đặt càng nhiều. Gia đình tôi nhận làm mấy trăm chiếc mà vẫn không đáp ứng đủ nhu cầu”, chị Năm vừa dứt lời thì một vị khách gọi đến: “Chị làm thêm giúp em vài chục chiếc nữa nghe”.

Bánh tét tro nếp đắng làng Lộc Đại "độc nhất vô nhị" là bởi nguyên liệu làm từ nước cất sau khi xác lá muồng, lá kén... Ảnh: Nhiệt Băng

So với các lò bánh khác trong làng, chị Năm có tay nghề và uy tín làm bánh tét tro nếp đắng “trội” hơn hẳn. Có lẽ vì thế mà bà chủ này rất “ăn” khách. Khách đặt bánh nhiều đến mức, chị Năm phải “chia sẻ” nguồn khách hàng cho các chủ lò bánh khác gần nhà. “Thấy tiền thì ham đó, mà gia đình tôi chỉ có 2 người làm bánh nên không dám nhận bừa”, chị Năm chia sẻ lý do.

Từng công đoạn đều được thực hiện một cách chỉn chu, tỉ mỉ. Ảnh: Nhiệt Băng

Năm nay đã hơn 80 tuổi và gắn bó với vùng đất này từ lúc còn mưa bom bão đạn, nên bà Trần Thị Lạc hiểu từng “chân tơ kẽ tóc” nét văn hóa bánh tét tro ở làng Lộc Đại: “Những năm sau giải phóng, ở làng Lộc Đại sản sinh một loại nếp đắng.

Đây là nguyên liệu chính giúp chiếc bánh tét tro ở ngôi làng này không “đụng hàng” với bất kỳ một loại bánh tét nào khác. Rồi cũng đòn bánh gói bằng lá chuối, nhưng khác biệt nữa là người dân thôn Lộc Đại sử dụng lá rừng, xác tro mè, lá muồng, vỏ đậu phộng (hoặc lá thị) đốt lấy tro để làm bánh”.

Xác lá kén, lá muồng... sau khi đốt lấy nước cất, người dân ở đây trộn vào nếp đắng trước khi gói bánh. Ảnh: Nhiệt Băng

Bánh tét tro nếp đắng làng Lộc Đại sở dĩ “có một không hai”, nức tiếng gần xa vì nguồn nguyên liệu “độc lạ” từ tự nhiên, nhất là được thực hiện vô cùng công phu.

Đầu tiên, bà con ở đây đốt cháy toàn bộ tro mè, lá kén, lá muồng, vỏ đậu phộng rồi lọc tro lấy nước. Sau đó là công đoạn ngâm nước tro với nếp đắng trong vài giờ đồng hồ trước khi gói bánh.

Khác hẳn với các loại bánh tét khác, bánh tét tro nếp đắng ở làng Lộc Đại phải nấu đến 2 ngày 2 đêm. Ảnh: Nhiệt Băng

“Đòn bánh tét tro thường dài 35 - 40cm nên người dân phải chọn những chiếc lá chuối đẹp, không bị tả tơi để gói. Đặc biệt, bà con ở đây chẻ nhỏ ống nứa chặt trên rừng về làm dây buộc chứ không dùng dây ni-lông”, bà Lạc kể. Theo bà Lạc, kỳ công nhất là công đoạn nấu bánh.

“Nấu bánh tét tro không khác gì nấu cao trăn, nói khó tin chứ phải mất đến 2 ngày 2 đêm. Trong suốt thời gian đó, cả ngày lẫn đêm, các thành viên trong gia đình phải thay phiên nhau để đun củi. Củi nấu bánh phải là những khúc cây to. Người “chăm” nồi bánh tét phải giữ ngọn lửa cháy to liên tục để đạt độ nhuyễn của bánh”, bà Lạc cho hay.

Chiếc bánh sau khi vớt ra sàn có màu lam nâu đặc trưng. Bánh dẻo dai, vị đậm đà rất khó tả. “Xác mè ngon bánh, tro lá kén đẹp bánh, lá muồng nồng bánh, vỏ đậu phộng mướt bánh”, bà Lạc mô tả.

Không chỉ "hạng sang" về chất lượng, những chiếc bánh thành phẩm đạt yêu cầu cao về mặt thẩm mỹ. Ảnh: Nhiệt Băng

Ngày xưa, người dân làng Lộc Đại chỉ làm bánh tét tro nếp đắng để dâng lên bàn thờ ông bà, tổ tiên và đón khách vào 3 ngày Tết, 7 ngày xuân.

Nhưng tín hiệu đáng mừng là những năm gần đây, loại bánh này đã nức tiếng gần xa, được nhiều người dân các vùng đặt hàng vào những ngày cận Tết Nguyên đán. Nhiều người dân đã nắm bắt cơ hội này, làm bánh tét tro kiếm thêm thu nhập cuối năm.

Đòn bánh tét tro nếp đắng sau khi tét ra có màu đặc trưng rất khó tả. Đặc biệt, bánh rất nhuyễn, để lâu lại không hỏng, dù không dù bất kỳ loại hóa chất nào. Ảnh: Nhiệt Băng

Gia đình bà Lạc là nóc nhà đầu tiên ở xã Quế Hiệp, huyện Quế Sơn, tỉnh Quảng Nam đưa bánh tét tro nếp đắng Lộc Đại xuất ngoại sang Mỹ, Nhật Bản… Từ một loại bánh dân dã, chủ yếu dâng lên ông bà, tổ tiên trong dịp Tết đến, Xuân về, giờ đây, gia đình bà Lạc đã nâng tầm thương hiệu bánh tét tro Lộc Đại lên tầm cao mới.

Nhiệt Băng