Ngành mía đường trước sức ép lớn từ đường lỏng nhập khẩu

Ngành mía đường Việt Nam đang đối mặt với những thách thức ngày càng nghiêm trọng (Ảnh: TTXVN)

Ngành mía đường Việt Nam đang đối mặt với những thách thức ngày càng nghiêm trọng khi áp lực từ đường nhập lậu chưa kịp được tháo gỡ thì tình trạng gia tăng nhập khẩu đường lỏng siro ngô (HFCS) lại tiếp tục trở thành mối đe dọa trực tiếp tới sự phát triển bền vững của toàn ngành.

Theo ông Nguyễn Văn Lộc, Chủ tịch Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), không chỉ phải ứng phó với tình trạng buôn lậu đường Thái Lan và các hành vi gian lận thương mại, việc đường lỏng siro ngô HFCS được nhập khẩu ngày càng nhiều và được sử dụng phổ biến trong ngành nước giải khát đang tạo ra áp lực kép, khiến ngành mía đường đứng trước nguy cơ mất thị phần nghiêm trọng.

Ông Lộc cho rằng, đường lỏng siro ngô HFCS hiện nay là chất tạo ngọt chủ yếu trong ngành nước giải khát thay thế hoàn toàn vai trò trước đây của đường tinh luyện từ mía. Điều này khiến cho lượng đường tồn kho trong nước ngày một lớn, tiêu thụ đình trệ, đẩy các nhà máy đường và nông dân trồng mía vào tình thế khó khăn.

Dữ liệu từ Tổng cục Hải quan cho thấy, lượng đường lỏng siro ngô HFCS nhập khẩu vào Việt Nam đã tăng mạnh trong những năm gần đây. Nếu năm 2021, khối lượng nhập khẩu là hơn 102.000 tấn thì đến năm 2024 con số này đã vượt 241.000 tấn.

Riêng 7 tháng năm 2025, Việt Nam đã nhập khẩu hơn 126.000 tấn HFCS. Trong đó, phần lớn là loại HFCS-55 - chứa 55% fructose và 45% glucose có độ ngọt cao hơn đường mía từ 25-60%, được các doanh nghiệp lựa chọn để thay thế đường mía do giá thành rẻ hơn và khả năng tạo ngọt mạnh hơn.

Xu hướng này đã làm co hẹp nghiêm trọng thị trường tiêu thụ đường mía trong nước. Lượng đường tinh luyện từ mía sản xuất ra từ niên vụ 2023/24 vẫn còn tồn kho tại nhiều nhà máy do không có đầu ra, ảnh hưởng trực tiếp đến chuỗi giá trị mía đường, từ nông dân cho đến doanh nghiệp chế biến.

Hiệp hội Mía đường Việt Nam dự báo, niên vụ 2025-2026 sẽ là một năm có nhiều thách thức đến mức sống còn đối với ngành đường Việt Nam khi phải đối phó với tình hình bùng phát đường nhập lậu và gian lận thương mại đường nhập lậu, tình hình lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và thị trường đường bị thu hẹp do sự gia tăng nhập khẩu đường lỏng sirô ngô HFCS.

Trong khi đó, một số quốc gia có ngành mía đường tương đồng với Việt Nam như Indonesia đã chủ động áp dụng các biện pháp tự vệ thương mại để bảo vệ ngành sản xuất nội địa. Ông Nguyễn Văn Lộc cho rằng Việt Nam cũng cần xem xét lại chính sách thực hiện hạn ngạch thuế quan nhập khẩu đường trong bối cảnh nền kinh tế và thị trường đã có nhiều biến động.

“Ngay trong cam kết WTO cũng cho phép một quốc gia thành viên tạm thời miễn hoặc giảm các cam kết đã đưa ra trong WTO khi đối mặt với tình trạng nhập khẩu gia tăng đột biến hoặc các tình huống khẩn cấp khác gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho ngành sản xuất trong nước,” ông Lộc cho hay.

Không chỉ dừng lại ở việc đề xuất điều chỉnh chính sách thuế quan, đại diện Công ty TNHH Công nghiệp KCP Việt Nam (Đắk Lắk) còn kiến nghị áp dụng biện pháp phi thuế quan nhằm kiểm soát nhập khẩu đường lỏng sirô ngô HFCS, đồng thời đề xuất đánh thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các loại đồ uống có chứa HFCS, với mức thuế suất cao gấp đôi so với đường mía.

Cách làm này hiện đang được áp dụng tại Philippines, không chỉ nhằm bảo vệ ngành đường mà còn hướng tới bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng, bởi nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng HFCS có thể liên quan đến các rủi ro sức khỏe lớn hơn so với đường mía tự nhiên.

Trước thực trạng trên, ông Lộc cho rằng cần sử dụng công cụ phòng vệ thương mại một cách linh hoạt và kịp thời, nhằm giữ vững hệ sinh thái sản xuất mía đường trong nước. Ông cũng cho biết, kể từ khi Việt Nam triển khai các biện pháp phòng vệ thương mại vào năm 2021, ngành mía đường đã ghi nhận sự phục hồi đáng kể.

Trong niên vụ 2024-2025, ngành đã thu mua mía cho nông dân với giá trung bình từ 1,2-1,3 triệu đồng/tấn - mức giá cạnh tranh trong khu vực. Đồng thời, năng suất đường đạt mức 6,69 tấn đường/ha - cao nhất khu vực Đông Nam Á, vượt qua cả Thái Lan, Indonesia và Philippines.

Với những tín hiệu tích cực này, ngành mía đường đặt kỳ vọng vào niên vụ 2025-2026 với diện tích trồng mía dự kiến đạt hơn 201.000 ha, tăng 6,3% so với niên vụ trước, sản lượng mía chế biến trên 13,34 triệu tấn, cho ra khoảng 1,37 triệu tấn đường, tăng 8,24%. Cả nước sẽ duy trì 25 nhà máy đường hoạt động với tổng công suất thiết kế 124.000 tấn mía/ngày.

Tuy nhiên, tất cả những nỗ lực trên có thể bị “xóa sổ” nếu không có biện pháp kiểm soát kịp thời và hiệu quả đối với tình trạng nhập khẩu HFCS tràn lan như hiện nay. Ngành mía đường Việt Nam đang rất cần sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan chức năng để bảo vệ thị trường trong nước, đảm bảo công bằng thương mại và giữ gìn sinh kế cho hàng trăm nghìn hộ nông dân trồng mía trên cả nước./.

(TTXVN/Vietnam+)