Ngân hàng quy mô nhỏ sẽ ít có khả năng hưởng lợi từ luật hóa Nghị quyết 42

Nghị quyết 42/2017/QH14 được ban hành trong bối cảnh nợ xấu tăng mạnh, nhằm trao quyền cho các tổ chức tín dụng (TCTD) chủ động thu giữ và xử lý tài sản bảo đảm, góp phần đẩy nhanh tiến độ xử lý nợ.

Trong giai đoạn áp dụng Nghị quyết 42 (15/8/2017-31/12/2023), toàn hệ thống đã xử lý khoảng 443.800 tỷ đồng nợ xấu (không gồm nợ xấu xử lý bằng dự phòng rủi ro), bình quân 5.800 tỷ đồng/tháng, cao gấp 2,5 lần giai đoạn 2012- 2017 (2.200 tỷ đồng/tháng), cùng với tỷ lệ khách hàng tự trả nợ tăng từ 22,8% lên 36,4%, tỷ lệ nợ xấu (nhóm 3-5 và VAMC) giảm từ 3-5% xuống còn 2 - 2,5%, giá trị thu hồi tăng gấp đôi từ 17,9 nghìn tỷ đồng (2017) lên 36,9 nghìn tỷ đồng (2022), đồng thời tỷ lệ xóa sổ nợ xấu ròng duy trì quanh mức 1 - 1,5%.

Tuy nhiên, Nghị quyết 42 vốn chỉ là cơ chế thí điểm, có tính chất tạm thời và ngắn hạn (2017–2023), nên luôn tiềm ẩn rủi ro chính sách khi hết hiệu lực. Việc luật hóa những điều khoản trọng yếu từ nghị quyết này đã giúp loại bỏ sự bất định đó, đồng thời chính thức đặt nền tảng pháp lý ổn định và lâu dài cho công tác xử lý nợ xấu.

Kết quả thu hồi nợ xấu của toàn hệ thống ngân hàng giai đoạn 2012–2025 (Đơn vị: tỷ đồng)

FiinRatings cũng nhận định việc cải thiện khuôn khổ pháp lý cũng phần nào giúp cải thiện đánh giá gần đây của S&P Global Ratings về rủi ro hệ thống ngân hàng Việt Nam (BICRA).

Theo đánh giá của FiinRatings, việc luật hóa Nghị quyết 42 vào Luật Các TCTD (sửa đổi 2025) sẽ có tác động phân hóa rõ rệt giữa các nhóm ngân hàng. Tác động tích cực sẽ tiếp tục tập trung chủ yếu vào Top 4 ngân hàng thương mại cổ phần (NHTMCP) tư nhân (MB, Techcombank, VPBank, ACB) và nhóm ngân hàng quốc doanh (VietinBank, Vietcombank; BIDV, Agribank).

Nguyên nhân là do hai nhóm này vốn đã hưởng lợi đáng kể trong giai đoạn thí điểm (tỷ lệ thu hồi nợ xấu tăng từ 14% lên 39% với NHTM nhà nước và từ 8% lên 45% với Top 4 NHTMCP trong giai đoạn 2016-2022).

Trong khi đó, Nghị quyết 42 ghi nhận ảnh hưởng khá khiêm tốn đối với các ngân hàng có quy mô nhỏ hơn, khi tỷ lệ thu hồi nợ xấu không có sự cải thiện rõ rệt, chỉ dao động trong khoảng 0-10% suốt giai đoạn 2012-2025.

“Chúng tôi cho rằng hạn chế về quy mô, năng lực triển khai và nguồn lực pháp lý khiến nhóm này ít có khả năng tận dụng đầy đủ các cơ chế hỗ trợ từ Nghị quyết”, các chuyên gia FiinRatings đánh giá.

Tuy nhiên, mặc dù ít được hưởng lợi trực tiếp từ việc luật hóa Nghị quyết 42 hơn, nhưng FiinRatings cho rằng đây có thể cũng sẽ là cơ hội để các ngân hàng nhỏ nâng cao công tác quản trị rủi ro và xử lý nợ xấu, qua đó giúp cải thiện vị thế rủi ro nói chung của ngành.

FiinRatings cũng đánh giá, mặc dù việc luật hóa Nghị quyết 42 là một bước đi đúng hướng, góp phần cải thiện khung pháp lý trong xử lý nợ xấu, tuy nhiên chưa tạo ra tác động toàn diện khi nhiều thách thức vẫn tồn tại, bao gồm các nút thắt về pháp lý trong quá trình triển khai.

Cụ thể như các rủi ro pháp lý và tranh chấp. Các vấn đề nổi bật bao gồm: quyền thu giữ tài sản, định giá tài sản, và thẩm quyền xử lý khi có nhiều chủ nợ cùng liên quan. Ngoài ra, trong thực tiễn, các ngân hàng còn gặp khó khăn khi thu giữ tài sản do phải chờ sự xác minh, hỗ trợ từ công an, UBND hoặc chính quyền địa phương.

Theo Ngân hàng Nhà nước, không ít trường hợp xử lý nợ bị đình trệ vì chậm trễ trong khâu xác minh thông tin khách hàng; Sự thiếu đồng bộ pháp lý: cơ chế của Nghị quyết 42 nhiều khi mâu thuẫn hoặc chưa được tích hợp đầy đủ với các luật liên quan như Bộ luật Dân sự, Luật Thi hành án... Điều này dẫn đến quy trình thu hồi nợ xấu còn chưa thật sự nhất quán và có thể làm giảm hiệu quả trong quá trình triển khai.

Ngoài ra, FiinRatings cũng nhận định xử lý nợ xấu chỉ là một phần những thách thức hiện nay mà các NHTM phải đối mặt, phần còn lại nằm ở khả năng duy trì tỷ lệ an toàn vốn của các ngân hàng, đảm bảo hệ thống có sức chống chịu dài hạn.

Thanh Hoa