Nga, Ukraine đàm phán với Mỹ tại Saudi Arabia: Những chủ đề nào được đặt lên bàn?

Các quan chức Mỹ, Nga và Ukraine hiện đang tập trung tại Saudi Arabia để thảo luận chi tiết về đề xuất ngừng bắn 30 ngày đối với các cuộc tấn công vào hạ tầng năng lượng, cũng như một thỏa thuận hòa bình dài hạn.

Tuy nhiên, các nhà đàm phán Nga và Ukraine sẽ không họp chung với nhau. Phái đoàn do Ukraine cử đi đã gặp nhóm đàm phán của Mỹ tại thủ đô Riyadh vào đêm 23-3 (giờ địa phương). Tiếp đó, vào ngày 24-3, Nga sẽ đàm phán với Mỹ.

Dưới đây là một số vấn đề mà Nga, Mỹ và Ukraine có thể thảo luận trên bàn đàm phán, theo hãng tin Reuters.

(từ trái sang) Tổng thống Mỹ Donald Trump, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ảnh: CNN

Chấm dứt các cuộc tấn công vào hạ tầng năng lượng

Theo Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin đã nhất trí trong cuộc điện đàm tuần trước rằng “tiến trình hòa bình sẽ bắt đầu” bằng việc ngừng bắn 30 ngày vào cơ sở năng lượng của Nga và Ukraine.

Tuy nhiên, thỏa thuận ngừng bắn có phạm vi hẹp này nhanh chóng bị đặt dấu hỏi, khi Moscow cáo buộc Ukraine tấn công một kho dầu ở miền nam Nga, trong khi Kiev cáo buộc Nga tấn công bệnh viện, nhà dân và làm gián đoạn nguồn điện của một số tuyến đường sắt ở Ukraine.

Tổng thống Ukraine - ông Volodymyr Zelensky cho biết Ukraine sẽ lập danh sách các cơ sở có thể được đưa vào phạm vi ngừng bắn. Ông Zelensky nói danh sách này có thể bao gồm không chỉ cơ sở năng lượng mà còn cả hạ tầng đường sắt và cảng biển.

Việc tạm dừng tấn công vào hạ tầng năng lượng có thể mang lại lợi thế cho Moscow vì sẽ ngăn Ukraine thực hiện các cuộc tấn công tầm xa vào các cơ sở dầu mỏ của Nga – một trong những cách mà Kiev đã sử dụng để gây tổn thất cho đối phương.

Các nhà máy điện hạt nhân

Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Mike Waltz và Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio tuần trước cho biết ông Trump đã đề xuất với ông Zelensky rằng Mỹ có thể hỗ trợ vận hành, thậm chí sở hữu các nhà máy điện hạt nhân và hạ tầng năng lượng của Ukraine.

Ông Zelensky cho biết ông và ông Trump đã thảo luận về nhà máy Zaporizhia (tỉnh Zaporizhia) do Nga kiểm soát – cơ sở điện hạt nhân lớn nhất châu Âu.

Ông Zelensky nói rằng Kiev sẵn sàng thảo luận về khả năng Mỹ tham gia hiện đại hóa nhà máy nếu cơ sở này được trao trả lại cho Ukraine.

Theo Reuters, việc giành lại quyền kiểm soát nhà máy sẽ mang lại lợi ích lâu dài cho Ukraine, bởi trước chiến sự, cơ sở này chiếm 20% tổng sản lượng điện của cả Ukraine.

Tuy nhiên, ông Zelensky cảnh báo rằng sẽ mất tới hai năm rưỡi để đưa nhà máy hoạt động trở lại do những thách thức kỹ thuật chồng chất. Các nguồn tin trong ngành cũng cho biết cần một khoản đầu tư khổng lồ để phục hồi cơ sở này.

Vận tải biển ở Biển Đen

Theo Điện Kremlin, ông Putin đã “đáp lại một cách mang tính xây dựng” sáng kiến của ông Trump về bảo vệ hoạt động vận tải biển ở Biển Đen và hai bên đã nhất trí khởi động đàm phán về vấn đề này.

Thổ Nhĩ Kỳ và Liên Hợp Quốc từng làm trung gian cho Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen - một thỏa thuận đạt được vào tháng 7-2022 cho phép xuất khẩu an toàn gần 33 triệu tấn ngũ cốc của Ukraine qua Biển Đen trong bối cảnh giao tranh.

Nga rút khỏi thỏa thuận sau một năm, lập luận rằng nguồn cung cấp lương thực được vận chuyển qua hành lang ngũ cốc không đến được các nước nghèo nhất thế giới.

Báo cáo triển vọng hàng hóa toàn cầu của Ngân hàng Thế giới vào tháng 4-2024 cho biết, dù có rủi ro đối với vận tải biển ở Biển Đen, cả Nga và Ukraine vẫn xuất khẩu ngũ cốc ra thị trường quốc tế mà không gặp vấn đề lớn. Báo cáo cũng nhấn mạnh việc thỏa thuận ngũ cốc Biển Đen sụp đổ có tác động không đáng kể.

Trao đổi tù binh

Nga và Ukraine đã trao đổi mỗi bên 175 tù binh vào tuần trước. Ngoài ra, Nga còn bàn giao thêm 22 tù binh Ukraine bị thương nặng, như một “cử chỉ thiện chí”, theo Bộ Quốc phòng Nga.

Tổng thống Zelensky mô tả đây là một trong những cuộc trao đổi tù binh lớn nhất từ trước đến nay và nhấn mạnh rằng 22 người Ukraine này là “những chiến binh bị thương nặng và những người bị Nga truy tố vì các cáo buộc ngụy tạo”.

Tư cách thành viên của Ukraine trong NATO

Nga khẳng định không chấp nhận việc Ukraine gia nhập Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO).

Ukraine xác định việc gia nhập NATO là một mục tiêu trong hiến pháp và cho rằng đây là hình thức đảm bảo an ninh tốt nhất, hiệu quả nhất mà nước này có thể nhận được trong một thỏa thuận hòa bình.

Tháng trước, ông John Coale - phó đặc phái viên của ông Trump về Ukraine - cho biết Mỹ chưa loại trừ khả năng Ukraine gia nhập NATO hoặc khả năng Kiev trở lại biên giới trước năm 2014.

Tuyên bố này mâu thuẫn với phát biểu trước đó của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth rằng việc Ukraine trở lại biên giới trước năm 2014 là “không thực tế” và việc Kiev gia nhập NATO không phải là một phần trong giải pháp chấm dứt chiến sự.

Ông Trump nói rằng ông không tin Nga sẽ “cho phép” Ukraine gia nhập NATO. Nhà lãnh đạo Mỹ đổ lỗi cho người tiền nhiệm Joe Biden vì đã thúc đẩy ý tưởng này.

An ninh Ukraine hậu chiến

Với việc tư cách thành viên NATO chưa phải viễn cảnh trước mắt, Ukraine đang tìm kiếm các đảm bảo an ninh lâu dài trong bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào.

Binh sĩ Ukraine tham chiến tại tỉnh Zaporizhzhia (Ukraine). Ảnh: ANADOLU AGENCY

Kiev và các đồng minh châu Âu cho rằng chìa khóa để bảo đảm an ninh là một quân đội Ukraine mạnh mẽ, không bị hạn chế. Trong khi đó, Moscow khẳng định một trong những điều kiện của thỏa thuận hòa bình là Ukraine phải cắt giảm quân số.

Anh và Pháp đang thúc đẩy kế hoạch thành lập một lực lượng răn đe gồm binh sĩ, tàu chiến và máy bay nước ngoài, đồn trú tại Ukraine hoặc khu vực lân cận sau khi thỏa thuận hòa bình được ký kết. Tuy nhiên, chi tiết về cơ chế hoạt động của lực lượng này và các quốc gia tham gia vẫn chưa được làm rõ.

Nga tuyên bố không thể chấp nhận sự hiện diện của một lực lượng như vậy.

Trừng phạt từ phương Tây lên Nga và bầu cử Ukraine

Nga đã bày tỏ mong muốn phương Tây nới lỏng các lệnh trừng phạt lên Moscow. Dưới thời ông Biden, Mỹ đã dẫn đầu các nỗ lực trừng phạt Nga trên diện rộng, bao gồm các biện pháp hạn chế doanh thu từ dầu khí, như áp trần giá 60 USD/thùng đối với dầu xuất khẩu của Nga.

Từ khi trở lại nắm quyền vào tháng 1 với cam kết đạt được hòa bình ở Ukraine, chính quyền ông Trump được cho là đã nghiên cứu các cách để giảm nhẹ trừng phạt nếu Moscow đồng ý chấm dứt chiến sự. Tuy nhiên, trong tháng này, ông Trump cũng đề xuất khả năng áp đặt các biện pháp hạn chế ngân hàng quy mô lớn và thuế quan đối với Nga cho đến khi đạt được hòa bình.

Tổ chức bầu cử tổng thống ở Ukraine cũng đang là vấn đề đáng chú ý. Kiev chưa tổ chức bất kỳ cuộc bầu cử nào kể từ năm 2019 do lệnh thiết quân luật - vốn cấm tổ chức bầu cử trong thời chiến. Các quan chức Ukraine cũng cho rằng việc tổ chức bầu cử trong thời chiến là bất khả thi.

Phía Ukraine khẳng định nước này là một quốc gia có chủ quyền và Nga không có quyền quyết định thời điểm tổ chức bầu cử của Ukraine.

Có thông tin rằng Mỹ đề xuất Ukraine tổ chức bầu cử khi thỏa thuận ngừng bắn đạt được.

Lãnh thổ do Nga kiểm soát

Nga muốn kiểm soát toàn bộ 4 tỉnh phía đông Ukraine mà Moscow tuyên bố sáp nhập vào năm 2022, cùng với bán đảo Crimea mà Nga sáp nhập từ năm 2014.

Tờ Kommersant của Nga trích dẫn các nguồn tin giấu tên tham dự một sự kiện kinh doanh kín với ông Putin tuần trước rằng tổng thống Nga muốn Mỹ chính thức công nhận 4 tỉnh Luhansk, Donetsk, Zaporizhzhia và Kherson là một phần của Nga, cùng với Crimea.

Ukraine thừa nhận rằng nước này không thể giành lại một số lãnh thổ bằng vũ lực và việc khôi phục chủ quyền phải được thực hiện thông qua đàm phán theo thời gian. Tuy nhiên, Kiev khẳng định sẽ không bao giờ công nhận chủ quyền của Nga đối với bất kỳ phần lãnh thổ nào của Ukraine.

Tuần trước, khi được hỏi về việc Mỹ có chấp nhận một thỏa thuận hòa bình cho phép Nga giữ lại các vùng lãnh thổ Ukraine hay không, Cố vấn An ninh Quốc gia Mike Waltz, trả lời: “Chúng ta phải tự hỏi: Điều đó có phục vụ lợi ích quốc gia không? Có thực tế không? Liệu chúng ta có thể đẩy toàn bộ binh sĩ Nga ra khỏi Ukraine không?”.

Tài nguyên thiên nhiên của Ukraine

Mỹ và Ukraine đang thảo luận một thỏa thuận theo đó Mỹ sẽ nhận được lợi ích tài chính từ việc khai thác tài nguyên thiên nhiên của Ukraine, đặc biệt là đất hiếm - nguyên liệu quan trọng trong sản xuất thiết bị điện tử.

Tuy nhiên, nỗ lực hoàn tất thỏa thuận này gặp trở ngại sau cuộc gặp giữa ông Trump và ông Zelensky tại Nhà Trắng vào cuối tháng 2. Dù vậy, ngày 21-3, ông Trump khẳng định một thỏa thuận về đất hiếm sẽ sớm được ký kết.

Ngoài ra, theo Reuters, hạ tầng khí đốt của Ukraine cũng có thể thu hút sự quan tâm của Nhà Trắng. Ukraine sở hữu hệ thống trữ khí ngầm lớn thứ ba thế giới. Nước này có thể nhập khẩu khí đốt hóa lỏng (LNG) từ Mỹ, lưu trữ và vận chuyển sang các quốc gia châu Âu đang tìm kiếm nguồn thay thế khí đốt từ Nga.

THẢO VY