Nga phản ứng gì khi Syria đòi bồi thường cho các hoạt động trong quá khứ?

Theo Financial Times, đây là một động thái bất ngờ, phản ánh sự thay đổi lớn trong quan hệ giữa Damascus và Moscow sau hơn một thập kỷ hợp tác chiến lược.

Chuyến thăm của phái đoàn Nga

Dẫn đầu phái đoàn Nga là Thứ trưởng Ngoại giao Mikhail Bogdanov, người đã tới Damascus để gặp gỡ lãnh đạo mới của Syria, Ahmed al-Sharaa. Trong cuộc gặp, hai bên đã thảo luận về nhiều vấn đề quan trọng, trong đó có tương lai của quan hệ Nga - Syria, khả năng tái thiết đất nước và các thỏa thuận quân sự giữa hai bên.

Nga tuyên bố sẵn sàng hỗ trợ Syria trong công cuộc tái thiết sau chiến tranh, nhưng cũng thừa nhận chưa đạt được tiến triển nào trong các cuộc đàm phán về các căn cứ quân sự mà Moscow duy trì tại Syria.

Truyền thông nhà nước Syria cho biết cuộc thảo luận tập trung vào vấn đề tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Syria, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của việc xây dựng lại lòng tin giữa Nga và người dân Syria. Phía Syria khẳng định bất kỳ sự hợp tác nào trong tương lai với Moscow cũng cần bao gồm các biện pháp bồi thường, tái thiết và khắc phục sai lầm trong quá khứ.

Các phương tiện quân sự của Nga tại Syria - Ảnh: Financial Times

Dù vậy, Syria không nêu chi tiết về loại bồi thường mà họ yêu cầu từ Nga. Về phần mình, Bộ Ngoại giao Nga cho biết họ sẵn sàng hỗ trợ Syria trong công cuộc tái thiết, nhưng không cam kết về bất kỳ khoản bồi thường cụ thể nào.

Mối quan hệ đồng minh cũ đang bị thử thách

Mối quan hệ giữa Nga và Syria từng rất bền chặt, với Moscow đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì quyền lực của ông Assad suốt hơn một thập kỷ. Nga không chỉ cung cấp viện trợ quân sự và tài chính mà còn trực tiếp tham chiến tại Syria từ năm 2015, giúp quân đội ông Assad giành lại phần lớn lãnh thổ bị lực lượng nổi dậy kiểm soát.

Tuy nhiên, tình thế đã thay đổi sau khi lực lượng của Hayat Tahrir al-Sham, do al-Sharaa lãnh đạo, tiến hành một cuộc tấn công bất ngờ vào tháng trước, lật đổ chính quyền Assad. Cuộc chuyển giao quyền lực này đã đặt Moscow vào một vị trí khó xử khi họ buộc phải thương lượng lại với một chính quyền mới có xu hướng tìm cách xây dựng quan hệ với phương Tây và các quốc gia Ả Rập để thoát khỏi sự cô lập.

Bộ trưởng Ngoại giao Syria Asaad al-Shaibani từng tuyên bố rằng chế độ Assad đã khiến Syria mắc nợ Nga khoảng 8 tỉ USD, và chính quyền mới dường như đang tìm cách đàm phán lại khoản nợ này hoặc yêu cầu Moscow bồi thường để hỗ trợ phục hồi kinh tế.

Tranh chấp căn cứ quân sự

Một trong những vấn đề quan trọng được thảo luận trong cuộc gặp là tương lai của các căn cứ quân sự Nga tại Syria gồm căn cứ không quân Hmeimim, nơi từng là trung tâm của các chiến dịch không kích của Nga tại Trung Đông và cảng hải quân Tartus, căn cứ hải quân duy nhất của Nga tại Địa Trung Hải, đóng vai trò quan trọng trong chiến lược mở rộng ảnh hưởng của Moscow.

Theo nguồn tin quân sự, Nga muốn gia hạn hiệp định thuê đất cho cả hai căn cứ đến năm 2040, nhưng Damascus phản đối với lý do "vi phạm chủ quyền". Ông Bogdanov cũng cho biết chưa có tiến triển nào trong các cuộc đàm phán về hai căn cứ này. Nga khẳng định họ mong muốn duy trì sự hiện diện quân sự tại Syria, nhưng chính quyền mới của Damascus chưa đưa ra quyết định rõ ràng.

Hình ảnh vệ tinh chụp căn cứ hải quân của Nga tại Tartus, Syria - Ảnh: Planet Labs

Trong khi đó, các hình ảnh vệ tinh do Planet Labs cung cấp cho thấy một lượng lớn binh sĩ và thiết bị quân sự Nga đã được di dời khỏi Tartus, cho thấy Moscow có thể đang giảm dần sự hiện diện quân sự của mình tại khu vực. Hai tàu vận chuyển vũ khí quan trọng của Nga, Sparta và Sparta II, cũng đã rời Tartus sau ngày 24.1, làm dấy lên suy đoán về việc Nga có thể đang rút lui dần dần khỏi Syria. Dù Moscow phủ nhận, động thái này khiến nhiều người nghi ngờ về khả năng duy trì ảnh hưởng lâu dài của Nga tại Syria.

Phản ứng của Nga

Đối mặt với thách thức kép từ Syria và chiến sự Ukraine, Nga buộc phải tính toán kỹ lưỡng. Từ góc độ địa chính trị, mất Syria đồng nghĩa với việc Moscow suy yếu ảnh hưởng tại Trung Đông - khu vực mà họ đã dày công xây dựng từ thời Chiến tranh Lạnh. Tuy nhiên, nguồn lực tài chính đang dần cạn kiệt khiến Nga khó duy trì vai trò "nhà tài trợ" cho Damascus.

Theo một báo cáo từ Viện Nghiên cứu Quốc tế Moscow, ngân sách quốc phòng Nga năm 2023 đã tăng 40% so với năm trước, chủ yếu tập trung cho chiến dịch tại Ukraine. Điều này buộc Điện Kremlin phải ưu tiên phân bổ nguồn lực, khiến các cam kết với Syria trở nên mong manh.

Phát ngôn viên Điện Kremlin, Dmitry Peskov, khẳng định rằng Nga coi các cuộc đàm phán với Syria là "quan trọng" và cam kết "tiếp tục đối thoại". Dù vậy, việc Moscow có đáp ứng yêu cầu bồi thường của Syria hay không vẫn còn là một dấu hỏi lớn.

Syria tìm kiếm sự hỗ trợ từ phương Tây và Ả Rập

Chính quyền mới của Syria đang nỗ lực xây dựng quan hệ với phương Tây và các quốc gia Ả Rập nhằm giảm bớt sự cô lập về kinh tế và chính trị. Động thái này có thể làm thay đổi đáng kể cục diện chính trị tại Trung Đông, đặc biệt nếu Syria thành công trong việc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt quốc tế và thu hút được nguồn đầu tư từ các nước vùng Vịnh.

Các quốc gia Ả Rập, bao gồm Ả Rập Saudi và UAE, đã bày tỏ sự quan tâm đến việc hỗ trợ Syria tái thiết, với điều kiện Damascus phải hạn chế ảnh hưởng của Nga và Iran tại khu vực. Giới quan sát nhận định việc Syria yêu cầu Nga bồi thường có thể là "tín hiệu" gửi đến phương Tây, cho thấy họ sẵn sàng thay đổi để hội nhập quốc tế. Nếu thành công, Damascus hy vọng dỡ bỏ các lệnh trừng phạt từ Mỹ và EU, đồng thời thu hút đầu tư từ các quỹ tái thiết do UAE và Qatar dẫn đầu.

Dù cả hai bên tuyên bố "duy trì đối thoại", tương lai quan hệ Nga - Syria vẫn chứa đầy bất ổn. Với Damascus, việc cân bằng giữa yêu cầu bồi thường và hợp tác tái thiết là bài toán nan giải. Trong khi đó, Moscow phải chấp nhận thực tế rằng Syria không còn là "con bài" trung thành, mà đang tìm kiếm đối tác đa dạng hơn.

Những cuộc đàm phán sắp tới sẽ là thước đo cho mức độ nhượng bộ của cả hai. Nếu Nga chấp nhận một phần yêu cầu bồi thường, họ có thể giữ được các căn cứ quân sự then chốt. Ngược lại, nếu Damascus nghiêng hẳn về phương Tây, Trung Đông có thể chứng kiến sự dịch chuyển quyền lực lớn nhất kể từ sau "Mùa Xuân Ả Rập".

Hoàng Vũ