Nga đang chuẩn bị nước cờ quyết định tại Ukraine?

Nga có thể mở chiến dịch mang tính quyết định trong mùa Xuân-Hè năm nay. Ảnh: RT.

Không có đợt tấn công quy mô lớn nào đang diễn ra, nhưng nhiều dấu hiệu cho thấy một chiến dịch mới vào mùa Xuân–Hè sắp tới có thể lặp lại kịch bản quen thuộc của năm ngoái: Nga tiến công trên nhiều hướng, còn Ukraine cố thủ trong thế bị động do nguồn lực ngày càng hao hụt.

Tuy nhiên, bên dưới lớp vỏ tưởng như lặp lại ấy, cuộc chiến đang manh nha có những thay đổi quan trọng – từ chiến lược, nhân sự cho đến công nghệ tác chiến. Những biến chuyển này có thể khiến mùa chiến dịch năm nay không chỉ là bản sao của năm 2024, mà còn là giai đoạn bước ngoặt đầy tiềm năng.

Mục tiêu chiến lược

Trong một cuộc chiến tiêu hao kéo dài, việc giành hay giữ lãnh thổ không phải là mục tiêu tối hậu. Cả Nga và Ukraine đều hiểu rõ rằng, điều cốt lõi là làm suy kiệt đối phương – về nhân lực, vật lực và ý chí.

Tuy nhiên, Ukraine không phải lúc nào cũng tuân theo nguyên tắc đó. Trong 3 năm qua, không ít lần quyết định quân sự của họ đã bị chi phối bởi sức ép chính trị. Lực lượng vũ trang Ukraine (AFU) nhiều khi chần chừ không rút khỏi các vị trí khó giữ, để rồi phải gánh chịu những tổn thất nặng nề.

Từ Bakhmut, Avdeevka đến Ugledar, Velikaya Novoselka, từ các đầu cầu như Krynki và Kurakhovo cho tới Sudzha gần đây – kịch bản này lặp đi lặp lại. Nga triển khai chiến thuật bao vây nhiều hướng, khống chế đường tiếp tế, từ từ bào mòn lực lượng đồn trú trong nhiều tuần, thậm chí nhiều tháng. Trong khi đó, Ukraine thường cố thủ tới khi tình hình vượt ngoài tầm kiểm soát, và phải rút lui trong hỗn loạn.

Truyền thông Ukraine thường biện minh rằng “thành phố đó không mang giá trị chiến lược”. Khi không thể xoay chuyển tình hình, Ukraine chọn cách xây dựng hình ảnh chiến thắng về chính trị – cho rằng, dù mất vị trí, họ đã khiến Nga phải trả giá đắt bằng sinh mạng. Nhưng chiến thắng trên mặt trận tuyên truyền không đồng nghĩa với hiệu quả quân sự thực sự.

Thất bại trong chiến dịch phản công tại Azov mùa Thu năm ngoái buộc Ukraine phải chuyển sang thế phòng thủ chiến lược – một quyết định ban đầu được xem là tạm thời. Mục tiêu khi ấy là củng cố lực lượng, làm hao mòn đối phương và chuẩn bị cho một cuộc phản công quyết định vào năm 2025.

Tuy nhiên, đến thời điểm này, ngay cả người lạc quan nhất ở Kiev cũng đã ngừng nhắc tới viễn cảnh phản công đó. Thay vào đó, chiến lược phòng thủ Xuân–Hè sắp tới dường như chỉ là nỗ lực cầm cự, không có điểm kết thúc rõ ràng. Chiến thuật tiêu hao Nga trong năm 2023 đã không mang lại hiệu quả như kỳ vọng.

Về phần mình, Nga chưa từng tuyên bố sẽ “kết thúc” cuộc chiến trong năm 2024. Do đó, những chỉ trích của phương Tây rằng Moscow “thất bại vì không chiếm được Pokrovsk” là sự áp đặt kỳ vọng từ bên ngoài, điều mà phía Nga chưa từng cam kết.

Ngày 28/3 vừa qua, trong cuộc gặp với các thủy thủ tàu ngầm ở Kursk, Tổng thống Nga Vladimir Putin lần đầu tiên công khai tuyên bố mục tiêu chiến lược: “bóp nghẹt và nghiền nát Ukraine” – một thắng lợi quân sự mang tính dứt điểm. Điện Kremlin tin rằng chiến thắng chỉ còn là vấn đề thời gian.

Quân đội Ukraine chủ yếu dựa vào máy bay không người lái để chống đỡ lực lượng Nga. Ảnh: Getty.

Những yếu tố giúp Ukraine trụ vững

Trước tiên, cần thừa nhận rằng Ukraine vẫn đang giữ được phòng tuyến. Dù đối mặt với khủng hoảng nhân lực, lực lượng Ukraine vẫn ngăn chặn được các đợt đột phá lớn từ phía Nga. Muốn tạo đột biến, Nga thường phải áp đảo về quân số theo tỷ lệ 2:1, thậm chí 3:1, và kể cả như vậy, tốc độ tiến quân vẫn rất chậm.

Một phần lý do quan trọng là Ukraine đã tận dụng rất hiệu quả các thiết bị không người lái (drone). Cùng với mạng lưới trinh sát dày đặc, các drone mang lại lợi thế đáng kể cho bên phòng thủ. Cục diện này gợi lại hình ảnh chiến hào của Thế chiến I, nơi mỗi bước tiến qua “vùng đất chết” đều phải trả giá đắt bởi súng máy và pháo binh. Giờ đây, công nghệ drone chính là tuyến phòng ngự hiệu quả nhất của Ukraine.

Bên cạnh đó, chiến dịch của Nga vẫn mang dáng dấp một cuộc viễn chinh. Ukraine đã huy động toàn diện – cả quân sự, kinh tế và chính trị. Nga thì khác. Moscow vẫn dựa vào lực lượng tình nguyện, chưa ban hành lệnh tổng động viên, và nền kinh tế cũng chưa chuyển hẳn sang trạng thái thời chiến. Mặc dù chi tiêu quốc phòng đã tăng gấp đôi tính theo tỷ trọng GDP, ảnh hưởng tài khóa phần lớn được bù đắp nhờ xuất khẩu dầu mỏ và đồng rúp mất giá.

Chiến lược “chiến tranh có kiểm soát” này giúp Nga duy trì ổn định kinh tế trong dài hạn, nhưng cũng đồng nghĩa với việc họ phải chấp nhận giới hạn về nhân lực và vật lực tại chiến trường. Ukraine đang đặt cược vào điều đó – rằng nếu đủ kiên trì, họ có thể buộc Nga phải ngồi vào bàn đàm phán, mà không phải trả thêm cái giá nào về lãnh thổ hay chủ quyền chính trị.

Quân đội Ukraine vẫn gặp khó khăn trong việc tuyển mộ binh sĩ. Ảnh: Getty.

Những khoảng trống chưa thể lấp đầy của Ukraine

Dù là tấn công hay phòng thủ, bất kỳ chiến dịch quân sự nào cũng cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng – từ hoạch định chiến lược, đảm bảo hậu cần cho đến huy động nhân lực. Với Ukraine, điều đó đồng nghĩa với hai nhiệm vụ cấp thiết: duy trì nguồn viện trợ từ phương Tây và bổ sung binh lực đều đặn. Thế nhưng đến giữa tháng 4, cả hai mục tiêu đều xa vời.

Washington hiện chỉ đang gửi nốt những gì còn lại từ gói viện trợ thời chính quyền Biden, trong khi gói hỗ trợ mới vẫn bị treo lơ lửng tại Quốc hội Mỹ. Còn châu Âu – dù tuyên bố ủng hộ – song rõ ràng không thể và cũng không mấy mặn mà trong việc thay thế vai trò của Mỹ với tư cách là “hậu phương chiến lược” của Ukraine.

Tình trạng thiếu hụt nhân lực thậm chí còn nghiêm trọng hơn. Tư lệnh các lực lượng vũ trang Ukraine, ông Alexander Syrsky, từng thừa nhận rằng nước này cần bổ sung khoảng 30.000 binh sĩ mỗi tháng chỉ để duy trì quân số hiện tại. Điều đáng lo hơn là một phần đáng kể số quân mất mát không phải vì thương vong trên chiến trường, mà do đào ngũ – điều phản ánh sự kiệt quệ tinh thần, tình trạng cưỡng bức tòng quân và điều kiện chiến đấu khắc nghiệt.

Các nỗ lực mở rộng diện gọi nhập ngũ đang gặp nhiều khó khăn, thậm chí có lúc trở nên lố bịch. Một chiến dịch quảng bá từng kêu gọi thanh niên 18 tuổi nhập ngũ bằng cách so sánh mức lương lính hợp đồng với số bánh mì kẹp thịt có thể mua được. Không bất ngờ khi chiến dịch đó thất bại thảm hại: chỉ có 500 người đăng ký trong 2 tháng, theo tiết lộ của Phó Chánh văn phòng Tổng thống Zelensky, ông Pavel Palis.

Tất cả các dấu hiệu hiện nay đều cho thấy cả Ukraine lẫn các đối tác phương Tây đều chưa thực sự sẵn sàng cho chiến dịch sắp tới. Một số bên dường như vẫn đang trông vào Tổng thống Mỹ Donald Trump cùng lời hứa chấm dứt chiến tranh một cách “nhanh chóng” của ông.

Ngay cả khi Nga gặp khó khăn trong việc bổ sung quân số, thì tình hình của Ukraine vẫn nghiêm trọng hơn nhiều. Theo một số ước tính, các đơn vị tiền tuyến của Ukraine hiện chỉ hoạt động với 40–50% quân số – cao nhất cũng chỉ khoảng 60% – trong khi lực lượng Nga vẫn giữ được mức 80–90%.

Đáng lo hơn, toàn bộ chiến lược phòng thủ của Ukraine gần như phụ thuộc vào một yếu tố duy nhất: máy bay không người lái. Đây là lợi thế lớn nhất, nhưng cũng là điểm yếu chí tử. Nếu Nga có thể vô hiệu hóa hoạt động của các đơn vị drone Ukraine – đặc biệt nhờ ưu thế về số lượng – thì toàn bộ hệ thống phòng thủ có thể nhanh chóng sụp đổ.

Quân đội Nga đã chứng minh khả năng thích nghi, dù trong các chiến dịch công kích kéo dài hay phòng thủ quy mô lớn. Chiến dịch Avdeevka kết thúc vào tháng 2 vừa qua đã định hình toàn bộ cục diện năm 2024. Nga kết hợp hiệu quả các mũi tấn công, kiểm soát hỏa lực trên các tuyến tiếp tế và chiến thuật vây hãm – tất cả đều được hỗ trợ bởi drone, pháo binh và bom dẫn đường.

Ukraine cũng có những điều chỉnh chiến thuật phòng thủ. Nhưng đột phá mới nhất của Nga tại Sudzha hồi đầu năm 2025 đã chứng minh rằng Moscow đang tiến thêm một bước. Lần đầu tiên sau nhiều tháng, lực lượng Nga đã xuyên thủng phòng tuyến Ukraine, buộc các đơn vị phòng thủ phải rút chạy trong hỗn loạn khỏi một vị trí vốn được đánh giá là “bất khả xâm phạm”.

Tổng hợp mọi yếu tố, lần đầu tiên kể từ khi chiến sự nổ ra, khả năng phòng tuyến Ukraine sụp đổ một phần hoặc toàn bộ trước cuối năm đã vượt mốc 50%. Tất cả phụ thuộc vào việc Nga có thể liên tục tạo ra đột phá hay không.

Bản đồ chiến sự: Nga sẽ đánh vào đâu?

Nếu theo diễn biến các chiến dịch năm 2024, Nga có thể sẽ tiếp tục duy trì áp lực trên toàn tuyến – buộc Ukraine phải phân tán lực lượng vốn đã mỏng, từ đó khai thác những điểm yếu và mở rộng đột phá. Toàn tuyến có thể chia thành 4 hướng chính, từ Bắc xuống Nam:

- Sumy: Sau khi lực lượng Ukraine bị đẩy khỏi khu vực Kursk, Nga có thể mở rộng tấn công tại đây. Mục tiêu tối thiểu là tạo vùng đệm an toàn dọc biên giới. Dù Moscow không đưa ra tuyên bố chủ quyền với vùng Sumy, khu vực này vẫn là điểm gây áp lực chiến lược hữu hiệu.

- Volchansk–Kupiansk: Địa hình chia cắt bởi sông Seversky Donets khiến khu vực này dễ rơi vào tình thế bị cô lập. Nga có thể tìm cách kiểm soát hoàn toàn bờ Đông sông Oskol, tái chiếm Liman, và bao vây Kupiansk. Một mũi tiến sâu từ Volchansk hướng về Kharkov cũng không loại trừ.

- Donetsk: Chiến trường trọng điểm của năm 2024. Hai hướng tấn công chủ lực là Konstantinovka và Pokrovsk. Trong đó, Pokrovsk khả quan hơn nhờ tuyến hậu cần vững chắc, thế gọng kìm quen thuộc và các khu vực tập kết từ chiến dịch trước. Konstantinovka đã bị bao vây một phần, nhưng phía bắc lại có kênh đào Seversky Donets–Donbass có thể gây khó khăn cho tiếp tế.

- Mặt trận phía nam: Từ tháng 3, sau khi giao tranh mùa Đông lắng xuống, các cuộc đụng độ nhỏ đã bùng phát gần sông Dnieper. Nhiều khả năng đây là bước dọn đường nhằm thiết lập bàn đạp cho đợt tấn công hướng tới Zaporozhye – thành phố mà Nga xem là “thủ phủ” của vùng Zaporozhye. Chỉ cách tiền tuyến chừng 30 km, nơi đây từng được Ukraine tăng cường phòng thủ vào mùa thu năm ngoái.

Giới chuyên gia nhận định chiến lược khả dĩ nhất đối với Nga vào thời điểm này là tung hỏa mù đồng loạt trên toàn tuyến – buộc Ukraine phải rải mỏng lực lượng, qua đó không thể tập trung đủ drone và binh sĩ tại những điểm nóng. Mục tiêu có lẽ là tạo ra một mũi đột phá nhanh, mang tính quyết định. Tuy nhiên, như mọi chiến dịch quân sự, yếu tố then chốt vẫn là sự bất ngờ. Nếu hướng tấn công bị đối phương đoán biết từ sớm, chiến dịch của Bộ Tổng tham mưu Nga sẽ thất bại ngay từ bàn cờ chiến lược.

Dù vậy, Ukraine không phải là đối thủ dễ khuất phục. Một cuộc phản công quy mô lớn có thể nằm ngoài khả năng vào thời điểm hiện tại, nhưng các động thái bất ngờ – như cuộc tập kích vào Kursk trước đây – hoàn toàn có thể tái diễn.

Trong bối cảnh phương Tây bắt đầu tỏ ra lưỡng lự, việc chứng minh năng lực quân sự trên chiến trường giờ đây quan trọng không kém gì việc giữ vững phòng tuyến.

Nhật Anh