'Nét son' riêng của nữ họa sĩ Phạm Ngọc Mỵ

Tuy nhiên, bằng sự kiên trì và bền bỉ, chị đã ghi dấu ấn riêng trong dòng tranh sơn mài với phong cách độc đáo.

Họa sĩ Phạm Ngọc Mỵ hoàn thiện một tác phẩm tranh sơn mài.

Sức mạnh trong vóc dáng nhỏ bé

Ngọc Mỵ là một gương mặt quen thuộc trong giới sơn mài Hà Nội. Là hội viên Hội Mỹ thuật Việt Nam và Hội Mỹ thuật Hà Nội, với bản tính sôi nổi, nhiệt tình, chị đã được giới yêu hội họa biết đến qua hàng chục triển lãm chung, triển lãm mỹ thuật toàn quốc... Tuy nhiên, phải đến gần đây, sau gần hai thập kỷ gắn bó với sơn mài, chị mới quyết định tổ chức triển lãm cá nhân đầu tiên mang tên “Nét son”, lấy cảm hứng từ sắc màu đặc trưng của sơn mài.

Tôi ghé thăm xưởng vẽ của Phạm Ngọc Mỵ vào những ngày chị tất bật chuẩn bị cho “Nét son”. Giữa không gian ngổn ngang khung, tấm vóc, những bức tranh sơn mài khổ lớn - có bức lên đến 1,6mx2,4m, nặng đến mức phải 2 - 3 người mới khênh nổi - tôi mới thực sự cảm nhận được nghị lực phi thường của nữ họa sĩ có vóc dáng nhỏ bé này.

Khác với nhiều nữ họa sĩ khác, Phạm Ngọc Mỵ say mê sáng tác trên những tấm sơn mài khổ lớn - loại tranh mà chỉ nhìn thôi cũng thấy quá sức với nữ nhi. Nhưng với chị, chỉ có tranh khổ lớn mới mang lại cảm giác thỏa mãn, giúp chị được tung tẩy hết mình với thép vẽ, với cảm hứng nghệ thuật và nguồn năng lượng ngùn ngụt bên trong.

Cùng chung cảm nhận, họa sĩ Nguyễn Trường Linh - Trưởng nhóm họa sĩ Sơn ta Việt Nam, nhóm nghệ sĩ theo đuổi dòng tranh sơn mài truyền thống - cũng chia sẻ: “Tôi quen biết Phạm Ngọc Mỵ khá lâu, từ một cuộc triển lãm của Nhóm Họa sĩ Sơn ta Việt Nam. Lần đầu gặp, tôi thấy nữ họa sĩ nhỏ nhắn, tươi tắn nên nghĩ rằng có lẽ cô chỉ vẽ tranh và tham gia triển lãm cho vui. Nhưng khi xem tranh mà cô vẽ, tôi dần nhận ra cá tính trong sáng tác của cô. Tôi âm thầm theo dõi hoạt động nghệ thuật của Mỵ và thấy cô vẽ rất nhiều, tham gia đều đặn các triển lãm, với chất liệu sáng tạo duy nhất là sơn mài - một chất liệu khó, nhất là đối với một phụ nữ nhỏ bé như cô. Và rồi cô đã đưa tôi đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác trong các triển lãm chung của chúng tôi, từ triển lãm của nhóm Họa sĩ Sơn ta Việt Nam, nhóm The Nude, đến Triển lãm Mỹ thuật Thủ đô thường niên”.

Lần tìm lại cơ duyên đã đưa cô gái sinh ra ở vùng quê nghèo thuộc huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định đến với sơn mài, họa sĩ Phạm Ngọc Mỵ chia sẻ: “Có lẽ là nghề chọn người. Ngay từ bé, tôi đã rất yêu các mảng màu sắc và bị mê hoặc bởi màu son. Tôi luôn “chụp” lại những khoảnh khắc có màu sắc lấp lánh bằng mắt và lâu lâu lại hồi tưởng xem mình đã nhìn thấy màu này ở đâu. Dù xuất thân trong một gia đình nông thôn, tôi may mắn có mẹ là người có tâm hồn nghệ thuật. Mẹ tôi thêu ren và làm các sản phẩm thủ công, nên ngay từ những năm tiểu học, tôi đã rất đam mê hội họa, thích vẽ và thích giúp mẹ vẽ các mẫu thêu. Tôi quyết định gắn bó với sơn mài truyền thống khi được truyền cảm hứng từ đề tài khóa luận tốt nghiệp “Khai thác tính năng của chất liệu trong các thể loại hội họa” do Giáo sư Phạm Công Thành hướng dẫn. Tôi dũng cảm chọn chất liệu này bởi say mê những hạt bụi vàng óng ánh, những công đoạn ủ tranh tỉ mỉ, gắn từng mảnh vỏ trứng, vỏ ốc, vỏ trai, phủ bạc vàng lên tranh. Tôi yêu màu son trai, son thắm, son nhì... Lúc đó, mong muốn lớn nhất của tôi là được lưu giữ một loại hình nghệ thuật truyền thống đang dần mai một trước nhịp sống hiện đại”.

Một Ngọc Mỵ đầy nữ tính

Xem tranh của Phạm Ngọc Mỵ, ngoài ấn tượng về những bức tranh khổ lớn được đầu tư công phu cả về thời gian, công sức lẫn tiền bạc - bởi tranh sơn mài là một nghệ thuật đòi hỏi chi phí cao - người xem còn có thể nhận ra ngay dấu ấn riêng trong từng nét son của chị, đặc biệt là chất nữ tính đầy tinh tế.

Họa sĩ Phạm Bình Chương nhận xét: “Phạm Ngọc Mỵ là một cô giáo dạy mỹ thuật, vậy nên tranh cô có sự chuẩn mực của người làm nghề và có cái tình của một người phụ nữ. Những đề tài cô chọn rất dung dị, như chính cuộc sống của mình... Mỵ theo sơn mài, và Mỵ cũng theo đuổi hiện thực - tức là cô chọn cái khó. Càng vẽ, Mỵ càng tiến bộ rõ rệt. Cô yêu thích sự tỉ mỉ, nghiên cứu, mày mò mà không bị thời gian thúc giục. Phát huy cái hay của chất liệu và đồng thời tìm cách khắc phục những hạn chế của nó là một công việc tuy hai mà một - và đó chính là con đường dẫn đến thành công”.

Sự chuẩn mực, chỉn chu đầy nữ tính của Phạm Ngọc Mỵ thể hiện qua từng chi tiết nhỏ, từ việc chị tỉ mẩn dành dụm từng đoạn tóc của cô con gái nhỏ để làm thép vẽ - bởi “chỉ tóc trẻ con chưa qua hóa chất mới tạo nên những cây thép vẽ mềm mại nhất” - đến việc tự mình về quê chọn từng vỏ trai, vỏ ốc, vỏ trứng... cho tranh.

Đúng như họa sĩ Phạm Bình Chương nhận xét, Phạm Ngọc Mỵ dường như không bị thời gian thúc giục. Có những bức tranh chị vẽ suốt bốn năm, kiên trì chờ từng lớp sơn khô rồi lại vẽ, lại mài. Con đường theo đuổi hội họa của chị cũng thể hiện rõ bản tính bền bỉ ấy.

Sau khi tốt nghiệp đại học, giữa bao lo toan cuộc sống gia đình, chị vẫn quyết tâm theo học cao học và nuôi dưỡng đam mê sáng tác. Hằng ngày, ngoài giờ giảng dạy, chị miệt mài làm việc tại xưởng vẽ sơn mài. Mùa mưa, chị vẽ liên tục 14 - 15 tiếng/ngày. Mùa hanh khô, chị thường vẽ vào buổi tối và xuyên đêm đến 3 - 4h sáng, khi độ ẩm trong không khí cao hơn - thời điểm lý tưởng để sơn mài đạt được hiệu ứng tốt nhất.

Và “Nét son” riêng

Tham gia tới 25 triển lãm chung và sở hữu nhiều giải thưởng mỹ thuật, nhưng phải đến ngày 2-3 này, Phạm Ngọc Mỵ mới có triển lãm cá nhân đầu tiên - cột mốc quan trọng đánh dấu 20 năm dấn thân vào sơn mài. Chính vì vậy, chị nhận được nhiều lời động viên và đánh giá trân quý từ đồng nghiệp.

Họa sĩ, Nhà giáo Ưu tú Đoàn Văn Nguyên, người thầy đã bồi dưỡng và luôn động viên nữ họa sĩ trên con đường sáng tạo, nhận xét: “Son trai, son tươi, son thắm, son nhì - mỗi nét son đều đi vào sáng tác của họa sĩ như một lẽ tự nhiên. Khoảng cách về không gian và thời gian không ngăn được bước chân lãng du của cô họa sĩ nhỏ nhắn nhưng đầy nội lực và nhiệt huyết. Rong ruổi suốt gần hai thập kỷ từ miền núi đến miền biển, từ thôn quê đến thành thị, từ phong cảnh đến chân dung, mỗi nét bút được họa bằng màu son của sơn ta đều đánh thức những xúc cảm thẩm mỹ của người yêu nghệ thuật chân chính”.

Triển lãm “Nét son” sẽ giới thiệu 40 tác phẩm được tuyển chọn từ gia tài hơn 60 bức sơn mài của Phạm Ngọc Mỵ. Nữ họa sĩ say mê đề tài phong cảnh, cuộc sống miền biển và miền núi, bên cạnh đó, chị cũng trình làng những bức chân dung và nude đầy ấn tượng. Theo họa sĩ Phạm Bình Chương, nhân vật hay sinh hoạt là một thể loại khó, đặc biệt là bố cục nhóm người, bởi yêu cầu cao về tính nghiêm cẩn và chặt chẽ. Tuy nhiên, các tác phẩm của Phạm Ngọc Mỵ đã “thể hiện rõ sự công phu và trình độ của một giảng viên mỹ thuật”.

Loạt tác phẩm trong “Nét son” đã đánh dấu một chặng đường làm việc và tìm tòi không ngừng nghỉ của Phạm Ngọc Mỵ. Họa sĩ, Nhà giáo Ưu tú Đoàn Văn Nguyên nhận xét: “Hiếm có một phụ nữ nào say mê nghệ thuật sơn mài như họa sĩ Ngọc Mỵ. Làm nghệ thuật đã khó, với nữ họa sĩ càng khó hơn, nhưng Mỵ đã vượt qua tất cả”.

Với “Nét son”, Phạm Ngọc Mỵ không chỉ mang đến cho người xem những cảm xúc nghệ thuật tươi mới, những thành quả minh chứng cho một quá trình lao động miệt mài, bền bỉ, mà còn muốn gửi gắm một thông điệp đến các bạn trẻ: “Văn hóa truyền thống tuy nhọc nhằn nhưng bền vững với thời gian”.

Linh Nhi