Nền kinh tế Đức lao dốc, ngành công nghiệp ô tô đứng trong tâm bão

Tác động tới chính trường

Ngành công nghiệp ô tô đã thúc đẩy sự trỗi dậy của Đức như một cường quốc kinh tế của châu Âu. Nhưng bây giờ, chính ngành đó đang trong chìm trong khủng hoảng và kéo đất nước xuống cùng với nó.

Các nhà sản xuất ô tô đang phải đối mặt với một cơn bão: sự chuyển dịch từ động cơ đốt trong, vốn là biểu tượng của kỹ thuật Đức, sang những chiếc xe điện ít phức tạp hơn, nơi Đức không kiểm soát được công nghệ pin quan trọng. Họ cũng đang phải vật lộn với nhu cầu xe điện đang giảm mạnh ở châu Âu, chi phí năng lượng và lao động cao, doanh số bán hàng sụt giảm tại thị trường chính của họ là Trung Quốc và sự xuất hiện của các đối thủ Trung Quốc trên lục địa này.

Một đòn giáng nữa có thể đến từ Tổng thống Mỹ Donald Trump, người đang đe dọa áp thuế quan sẽ làm đảo lộn hệ thống thương mại tự do đang hỗ trợ cho thành công kinh tế do xuất khẩu của Đức.

“Nền kinh tế đã chịu một áp lực rất lớn bị che giấu bởi thực tế là đã có đại dịch và sau đó là chiến tranh thương mại”, Nils Redeker, phó giám đốc của nhóm nghiên cứu Jacques Delors Center tại Berlin cho biết.

Điều đó đang có tác động lan tỏa đến chính trường Đức. Những rắc rối đang làm xáo trộn ngành công nghiệp chủ chốt của Đức là một yếu tố chính khiến Thủ tướng Olaf Scholz có khả năng bị mất ghế trong cuộc bầu cử ngày 23 tháng 2 khi cử tri không hài lòng với chương trình nghị sự về kinh tế của ông.

Chỉ còn chưa đầy một tuần nữa là đến ngày bỏ phiếu, đối thủ của ông Scholz, ứng cử viên thủ tướng của Liên minh Dân chủ/Xã hội Cơ đốc giáo (CDU/CSU) bảo thủ, ông Friedrich Merz, hiện có khoảng 29% sự ủng hộ trong các cuộc thăm dò, trong khi Đảng Dân chủ Xã hội (SPD) của ông đứng thứ ba với 16%

Nhưng ngay cả một chiến thắng của phe bảo thủ cũng khó có thể giải quyết nhanh chóng các vấn đề đang làm đau đầu ngành công nghiệp ô tô của Đức.

Việc sa thải trên toàn ngành, tăng trưởng kinh tế yếu ớt và cảm giác rằng Đức không còn trên con đường thịnh vượng đang làm trầm trọng thêm sự u ám ở đất nước này. Điều đó đã thúc đẩy sự trỗi dậy của đảng cực hữu Alternative for Germany (AfD), hiện đang đứng thứ hai trong các cuộc thăm dò (21%) và đã cung cấp “oxy” cho Liên minh dân túy cánh tả Sahra Wagenknecht (5%) (BSW).

Mặc dù Đức đang bước vào năm thứ ba liên tiếp suy thoái, nhưng những khó khăn kinh tế của đất nước này có thể bắt nguồn từ năm 2019, khi các nỗ lực phi carbon bắt đầu thực sự đe dọa đến sức mạnh công nghiệp truyền thống. Trong khi đó, Trung Quốc, quốc gia mà ngành công nghiệp Đức từng dựa vào để kiếm được lợi nhuận khổng lồ, đã trở thành đối thủ cạnh tranh lớn nhất của họ.

Một mối quan hệ độc hại

Các công ty ô tô khổng lồ của Đức đã làm giàu ở Trung Quốc, thâm nhập thị trường này từ nhiều thập kỷ trước khi doanh số bán ô tô trong nước mới bắt đầu tăng lên, thành công của họ ở châu Á đã giúp hỗ trợ mức lương cao hơn trong nước.

Xu hướng đó đã đảo ngược vào năm 2018 khi thị trường ô tô mới của Trung Quốc thu hẹp lần đầu tiên kể từ những năm 1990, giảm 3%. Thị trường này đã giảm thêm 8% vào năm 2019 trước khi đại dịch khiến thị trường toàn cầu phải dừng lại.

Ngày nay, thị phần của ba nhà sản xuất ô tô lớn của Đức đang thu hẹp khi các đối thủ Trung Quốc giới thiệu những chiếc xe điện rẻ hơn nhưng thường có công nghệ tốt hơn.

Năm 2024, doanh số của BMW giảm 13% tại Trung Quốc, Mercedes-Benz giảm 7% và Volkswagen từng coi Trung Quốc là thị trường lớn nhất của mình, đã giảm 10%.

Noah Barkin, cố vấn cấp cao của công ty tư vấn Rhodium Group, cho biết: "Tình hình ở Trung Quốc đã rất tốt trong một thời gian dài đến nỗi các nhà sản xuất ô tô Đức, bất chấp những rắc rối mà họ đang gặp phải hiện nay, đang cố gắng tái tạo lại sự kỳ diệu của những thập kỷ trước".

Nhưng Đức, và theo nghĩa mở rộng là châu Âu, có nhiều thứ phải cân nhắc ở Trung Quốc hơn là chỉ lợi nhuận của công ty.

Sự phụ thuộc của các nhà sản xuất ô tô Đức vào thị trường Trung Quốc tạo cho Bắc Kinh đòn bẩy đối với Berlin "vì về cơ bản họ có thể biến những sự phụ thuộc này thành vũ khí", Barkin nói.

Đổi lại, điều đó càng gây nguy hiểm cho chiến lược giảm rủi ro của Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đối với Trung Quốc. Năm ngoái, Ủy ban đã áp thuế đối với xe điện sản xuất tại Trung Quốc mặc dù Đức đã vận động hành lang chống lại các biện pháp này, với lý do lo ngại về sự trả đũa.

Merz thề sẽ phá vỡ sự phụ thuộc đó vào Trung Quốc ngay cả khi điều đó gây thiệt hại cho các nhà sản xuất ô tô. Ông đã cảnh báo các công ty Đức không nên đầu tư lớn hơn vào Trung Quốc và đã nói rằng không bò trở lại để xin cứu trợ nếu những vụ cá cược như vậy nổ tung.

Thua lỗ

Cộng thêm vào rắc rối của các nhà sản xuất ô tô là chi phí năng lượng cao hơn, tăng vọt sau cuộc xung đột của Nga và Ukraine, nhấn mạnh rủi ro vốn có trong quyết định của Đức khiến nền kinh tế của mình phụ thuộc vào khí đốt giá rẻ của Nga.

Giá năng lượng đắt đỏ cũng khiến chi phí thép và nhôm — những đầu vào quan trọng cho ngành công nghiệp ô tô — tăng vọt. Tệ hơn nữa, ông Trump đang nhắm mục tiêu vào hai kim loại này bằng mức thuế quan mới của mình.

Các nhà sản xuất ô tô Đức cũng phải gánh chịu chi phí lao động cao nhất thế giới - di sản của các công đoàn hùng mạnh và nhiều thập kỷ lợi nhuận béo bở từ Trung Quốc.

Những nỗ lực thoát khỏi những chi phí đó đang tác động đến nền kinh tế nói chung. Theo báo cáo phi công nghiệp hóa của Ủy ban, từ năm 2018 đến năm 2023, khi các nhà sản xuất ô tô Đức chuyển đến các quốc gia rẻ hơn, sản lượng tại Đức đã giảm 8%.

Bị chèn ép bởi doanh số bán hàng giảm sút và lợi nhuận giảm, ngành công nghiệp này đang phải vật lộn để đối phó.

Năm ngoái, Volkswagen đã khiến các công đoàn của mình sửng sốt khi kêu gọi cắt giảm 10% lương và đóng cửa ba nhà máy sản xuất ô tô tại Đức — lần đầu tiên điều này xảy ra trong lịch sử 87 năm của công ty này. VW đã rút lại quyết định này trước sự phẫn nộ của công nhân và cảnh báo đình công, để các nhà máy mở cửa, mặc dù công nhân đã đồng ý cắt giảm lương và phúc lợi.

Các nhà sản xuất ô tô Đức cũng đã đặt cược lớn vào quá trình điện khí hóa ô tô, đầu tư hàng tỷ USD vào việc phát triển các mẫu xe mới và cải tổ nhà máy. Nhưng một quyết định vào cuối năm 2023 của liên minh của ông Scholz nhằm chấm dứt các khoản trợ cấp hào phóng cho xe điện đã làm giảm doanh số bán ô tô điện tại Đức.

Những cú sốc đang giáng xuống ngành công nghiệp lớn nhất và là nhà tuyển dụng lớn nhất của Đức đang thu hút các chính trị gia vào cuộc.

Cùng với những người bảo thủ khác, ông Merz muốn Liên minh châu Âu hủy bỏ kế hoạch loại bỏ dần xe ô tô chạy bằng động cơ đốt trong vào năm 2035. Cả AfD và BSW đều thúc đẩy điều tương tự.

Điều đó lại tạo ra thêm một cơn đau đầu tiềm tàng sau bầu cử nếu Merz cố gắng xây dựng một liên minh lớn với SPD hoặc liên kết với Đảng Xanh, cả hai đều ủng hộ biện pháp năm 2035.

Nhưng không phải tất cả các nhà sản xuất ô tô đều ủng hộ ý tưởng phá vỡ các mục tiêu của EU, vì điều đó có thể khiến các kế hoạch đầu tư dài hạn của họ hướng đến điện khí hóa trở nên hỗn loạn.

Yếu tố từ Mỹ

Ông Trump đã ném một quả mối lo khác vào phép tính đó bằng cách xóa bỏ trợ cấp xe điện của Mỹ và yêu cầu "khoan, khoan và khoan" khi trở lại với dầu khí.

Hơn nữa, nếu ông áp dụng thuế quan đối với Canada và Mexico, ông có thể đảo lộn nhiều thập kỷ lập kế hoạch cẩn thận cho thị trường Bắc Mỹ của các nhà sản xuất ô tô Đức, làm tăng thêm nỗi lo về lợi nhuận ròng của họ.

Đối mặt với sự sụp đổ của mô hình đã giúp họ và nước Đức trở nên giàu có, các nhà sản xuất ô tô phải đối mặt với một thách thức hiện sinh. Trên hết, họ phải tìm ra liệu năng lực kỹ thuật truyền thống của Đức có còn đủ khả năng sản xuất ra những chiếc xe điện hấp dẫn có thể đánh bại đối thủ cạnh tranh từ Trung Quốc và một lần nữa biến ô tô trở thành động lực thúc đẩy nền kinh tế Đức hay không.

Ông Merz sẽ phải cải cách nền kinh tế trì trệ, chi phí cao và thái độ sợ rủi ro cố hữu của Đức vốn đã ăn sâu vào các chính sách, từ việc bãi bỏ biện pháp hạn chế nợ để ngăn chặn chính phủ vay nợ cho đến cắt giảm các chế độ phúc lợi xã hội được ưa chuộng.

Điều đó có thể có nghĩa là hợp tác chặt chẽ hơn với Brussels khi EU nỗ lực cứu cơ sở công nghiệp của khối khỏi sự cạnh tranh của Mỹ và Trung Quốc. Thực tế là Đức hiện là một phần của vấn đề cũng có thể khiến họ nhận ra rằng châu Âu cần phải là một phần của giải pháp.

Merz đã ra hiệu sẵn sàng làm như vậy, trong bài phát biểu vào tháng 1 rằng ông sẽ cung cấp sự lãnh đạo mạnh mẽ hơn trong châu Âu. Câu hỏi đặt ra là liệu điều đó có đủ để cứu nước Đức và các nhà sản xuất ô tô của nước này hay không.

"Tôi rất muốn thấy nước Đức trở thành một nước Đức hùng mạnh trong một châu Âu thậm chí còn hùng mạnh hơn, nhưng tôi có những nghi ngờ của mình", Matthias Zink, chủ tịch của nhóm vận động hành lang cung cấp ô tô CLEPA và giám đốc điều hành của nhà sản xuất phụ tùng ô tô Schaeffler cho hay.

Hoàng Lâm