Năng lượng sạch mở đường cho tăng trưởng

Châu Á đẩy mạnh phát triển năng lượng sạch.

Bước ngoặt và thách thức mới

Theo tổ chức nghiên cứu khí hậu Ember, trong nửa đầu năm 2025, điện mặt trời tăng gần 33%, đáp ứng 83% mức tăng nhu cầu điện toàn cầu, trong khi điện gió tăng hơn 7%, giúp năng lượng tái tạo lần đầu tiên vượt qua nhiên liệu hóa thạch. Chuyên gia MałgorzataWiatros-Motyka (Ember) nhận định: “Điện mặt trời và điện gió đang tăng trưởng đủ nhanh để theo kịp nhu cầu điện toàn cầu, mở ra kỷ nguyên mới của năng lượng sạch”.

Động lực lớn nhất đến từ châu Á, đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ. Trung Quốc mở rộng công suất điện sạch nhiều hơn phần còn lại của thế giới cộng lại, giúp giảm 2% lượng nhiên liệu hóa thạch so với cùng kỳ năm 2024. Ở Ấn Độ, sản lượng năng lượng tái tạo tăng gấp 3 lần tốc độ tăng nhu cầu điện, khiến mức sử dụng than giảm 3,1% và khí đốt giảm tới 34%.

Trái lại, Mỹ chứng kiến sản lượng điện than tăng 17% do nhu cầu điện tăng nhanh hơn tốc độ phát triển nguồn năng lượng sạch. Tại châu Âu, sản lượng điện gió và thủy điện sụt giảm vì thời tiết bất lợi.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), tổng vốn đầu tư năng lượng năm 2025 đạt kỷ lục 3,3 nghìn tỷ USD, trong đó 2,2 nghìn tỷ USD dành cho năng lượng sạch. Điện mặt trời chiếm phần lớn với 450 tỷ USD, trong khi đầu tư vào lưới điện chỉ khoảng 400 tỷ USD, chưa đủ để truyền tải hết công suất điện sạch, dẫn đến nguy cơ điện sản xuất ra nhưng chưa tới được người dùng.

Số liệu của Trung tâm nghiên cứu chiến lược về năng lượng sạch BloombergNEF cũng cho thấy, trong nửa đầu năm 2025, đầu tư năng lượng tái tạo đạt 386 tỷ USD, tăng 10% so với cùng kỳ, nhưng cơ cấu vốn thay đổi rõ rệt. Đầu tư cho điện mặt trời quy mô lớn giảm 19% do lo ngại doanh thu và chính sách, trong khi điện gió ngoài khơi tăng mạnh lên 39 tỷ USD nhờ các dự án lớn tại châu Âu. Dòng vốn rút khỏi Mỹ (giảm 36%) để chuyển sang Liên minh châu Âu (tăng 63%) bởi chính sách ổn định và cơ chế đấu thầu minh bạch hơn.

Tuy vậy, báo cáo của hãng McKinsey cảnh báo rằng, dầu mỏ, khí đốt và than đá vẫn có thể chiếm 41-55% tổng tiêu thụ năng lượng toàn cầu vào năm 2050, do nhu cầu điện tăng 20-40%, đặc biệt từ trung tâm dữ liệu và ngành công nghiệp nặng, khiến quá trình giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch diễn ra chậm hơn dự kiến.

Tại Đông Nam Á, ASEAN vừa thông qua Kế hoạch hợp tác năng lượng giai đoạn 2026-2030, đặt mục tiêu đưa điện tái tạo chiếm 45% tổng công suất toàn khu vực và giảm 40% mức tiêu thụ năng lượng trên mỗi đơn vị GDP so với năm 2005.

Kế hoạch này thể hiện quyết tâm của các nước ASEAN trong việc chuyển sang kỷ nguyên năng lượng sạch, dù khu vực vẫn đang phải đối mặt với thiếu hạ tầng truyền tải, nguồn vốn đầu tư và nhân lực kỹ thuật chất lượng cao.

Tuy nhiên, những “nút thắt” về hạ tầng và thể chế vẫn là rào cản lớn nhất. Nhiều quốc gia chưa có hệ thống lưới điện đủ mạnh để truyền tải điện sạch, trong khi thủ tục cấp phép chậm, thiếu nhân lực kỹ thuật và cơ chế giá ổn định khiến nhà đầu tư còn dè dặt. Việc tháo gỡ những điểm nghẽn này sẽ quyết định tốc độ và hiệu quả của tiến trình chuyển đổi năng lượng trong thập kỷ tới.

Mở khóa hạ tầng, vốn và nhân lực

Để biến quá trình chuyển đổi năng lượng thành động lực phát triển kinh tế, nhiều quốc gia đang tập trung vào ba hướng chính: nâng cấp hạ tầng, đảm bảo dòng vốn ổn định và phát triển nhân lực xanh.

Trước hết, đầu tư hạ tầng truyền tải và lưu trữ điện phải đi trước một bước. IEA cảnh báo rằng đầu tư cho lưới điện cần đạt mức tương đương với nguồn phát ngay từ đầu thập kỷ 2030 để bảo đảm an ninh năng lượng. Với ASEAN, việc thúc đẩy mạng lưới điện khu vực sẽ giúp chia sẻ công suất dư, hấp thụ thêm nguồn điện sạch và giảm chi phí chung.

Thứ hai, tạo sự ổn định về doanh thu và chính sách cho nhà đầu tư. Kinh nghiệm châu Âu cho thấy, cơ chế đấu thầu minh bạch và hợp đồng giá cố định giúp duy trì đà đầu tư, tránh chu kỳ bùng nổ rồi suy giảm. Việc chuẩn hóa hợp đồng mua bán điện, đơn giản hóa thủ tục cấp phép và quy hoạch quỹ đất cho điện gió, điện mặt trời sẽ giảm chi phí vốn và hạ giá điện.

Thứ ba, chuẩn bị nguồn nhân lực xanh quy mô lớn. Vương quốc Anh đang dẫn đầu với Kế hoạch năng lượng xanh toàn quốc, dự kiến tạo thêm 400.000 việc làm mới trong 5 năm tới cho các nghề kỹ thuật như thợ điện, thợ hàn, kỹ sư năng lượng và kỹ thuật viên lắp đặt thiết bị.

Thứ tư, điều hướng dòng vốn thông minh và hỗ trợ các thị trường mới nổi. Theo BloombergNEF, dòng vốn đang dịch chuyển từ những quốc gia có rủi ro doanh thu cao sang các thị trường có chính sách ổn định hơn như châu Âu và Đông Nam Á. Để mở rộng đầu tư, các nước cần cơ chế bảo lãnh tín dụng, quỹ đầu tư xanh và hợp tác công – tư nhằm giảm rủi ro cho nhà đầu tư.

Cuối cùng, chính sách dài hạn và tầm nhìn rõ ràng là chìa khóa. IEA dự báo đến cuối thập kỷ này, công suất năng lượng tái tạo toàn cầu có thể tăng gấp đôi, trong đó điện mặt trời chiếm 80% mức tăng mới. Fatih Birol - Giám đốc điều hành IEA, nhấn mạnh: “Tăng trưởng sắp tới sẽ do điện mặt trời dẫn dắt, nhưng cần song hành với lưới điện, lưu trữ và hiệu quả năng lượng”.

Chuyển đổi năng lượng đã trở thành động lực tăng trưởng thực tế của các nền kinh tế. Cơ hội mở ra, đòi hỏi hành động nhanh và đồng bộ, để điện sạch thực sự đến được từng nhà máy, từng hộ gia đình và tạo ra việc làm bền vững trong thập kỷ này.

Hồng Nhung