Nâng cao năng lực HTX từ những vùng chuyên canh xanh, số hóa: Thanh Hóa biến nông sản thành 'hộ chiếu' thoát nghèo bền vững

Những năm gần đây, Thanh Hóa nổi lên như một điểm sáng trong xây dựng nền nông nghiệp minh bạch, trách nhiệm, bền vững. Ngành nông nghiệp tỉnh Thanh Hóa đã và đang tích cực hướng dẫn, hỗ trợ nông dân, hộ sản xuất thực hiện các tiêu chuẩn về điều kiện canh tác, cấp mã số vùng trồng (MSVT), mã định danh cho các loại cây trồng chủ lực nhằm theo dõi và kiểm soát tình hình sản xuất, truy xuất nguồn gốc sản phẩm, nâng cao giá trị sản phẩm nông sản. Nhiều hợp tác xã (HTX) đã tạo ra bước ngoặt về năng suất, chất lượng và giá trị nông sản. Thành quả này không chỉ giúp nông dân thoát nghèo mà còn tạo nền tảng để vươn ra thị trường quốc tế.

Từ hiệu quả trong cấp mã số vùng trồng

Tại xã Yên Trường (Thanh Hóa), HTX Dịch vụ Nông nghiệp Yên Phong, đã xây dựng và phát triển được 4 mã vùng trồng ớt tại 4 xứ đồng: Quan Nội, Thần Nông, Tằm Tang, Đồng Miếu với tổng diện tích 30ha, 150 hộ tham gia.

Quy hoạch vùng trồng ớt theo tiêu chuẩn VietGAP, mang lại cho các thành viên HTX nguồn thu trên 200 triệu đồng/năm, cao hơn nhiều các loại cây trồng khác.

Ông Nguyễn Công Quang, Giám đốc HTX Dịch vụ Nông nghiệp Yên Phong, cho biết, để cây ớt đủ điều kiện được cấp MSVT, các hộ dân phải tuân thủ các quy định sản xuất an toàn theo tiêu chuẩn VietGAP. Đồng thời, HTX thường xuyên cử cán bộ kỹ thuật bám đồng ruộng hướng dẫn, giám sát bà con sản xuất và sử dụng vật tư theo đúng quy định.

Sau khi cây ớt được cấp MSVT, nhiều doanh nghiệp, đại lý đã chủ động tìm đến thu mua ớt. Trung bình mỗi năm HTX cung ứng ra thị trường khoảng 600 tấn ớt, trong đó Công ty TNHH Xuất nhập khẩu nông sản T9 là đơn vị đã đứng ra thu mua khoảng 200 tấn/vụ. Còn lại là các thương lái, đại lý nhỏ thu mua ớt ngay tại địa phương.

Vụ đông năm 2024 vừa qua, ớt được thu mua với giá 30.000 đồng/kg. Trung bình 1ha ớt sau khi trừ chi phí mang lại nguồn thu cho người trồng ớt trên 200 triệu đồng/năm, cao hơn so với nhiều loại cây trồng khác.

“Nhờ hiệu quả tích cực trên, HTX đang đề xuất với chính quyền xã trong vụ đông tới sẽ thực hiện chuyển đổi, thay thế một số loại cây trồng kém hiệu quả ở xứ Đồng Cao (thôn Thị Than), diện tích khoảng 15ha sang trồng ớt, đề xuất này nếu được xã đồng ý, diện tích trồng ớt sẽ tăng lên 45ha” – ông Quang nói thêm.

Được biết, mô hình trồng trọt gắn liền MSVT tương tự như HTX Dịch vụ Nông nghiệp Yên Phong hiện được áp dụng khá phổ biến tại nhiều xã và nhiều cây trồng khác nhau trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa.

Theo Trạm Kiểm dịch thực vật nội địa, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Sở Nông nghiệp và Môi Trường tỉnh Thanh Hóa), đến thời điểm này, trên địa bàn tỉnh đã có 79 MSVT và 1 cơ sở đóng gói được cấp mã, với diện tích 661,92ha, tập trung chủ yếu ở các xã như Yên Trường, Yên Định, Yên Phú, Hậu Lộc, Triệu Lộc, Thọ Xuân, Ngọc Lặc...

Việc mã hóa vùng trồng không chỉ đáp ứng yêu cầu bảo đảm tuân thủ đúng quy định về kiểm dịch thực vật an toàn và an toàn vệ sinh thực phẩm của nước nhập khẩu mà còn góp phần làm thay đổi tập quán canh tác, nâng cao nhận thức sản xuất của nông dân theo hướng trách nhiệm hơn. Qua đó, nâng cao giá trị hàng hóa, đưa nông sản của địa phương xuất khẩu chính ngạch ra thị trường thế giới. Hiện 1ha đất trồng ớt cho năng suất từ 17 - 20 tấn, với giá thu mua của doanh nghiệp là 30.000 đồng/kg, sau khi trừ chi phí thu lãi khoảng 200 triệu đồng/ha/năm.

Đến đẩy mạnh sang mô hình canh tác theo VietGAP

Tại khu nhà màng của HTX dịch vụ nông nghiệp Thiệu Hưng (xã Thiệu Hóa) những luống dưa lưới xanh mướt, căng tròn đang chuẩn bị vào vụ thu hoạch. Đây cũng là một trong những mô hình tiêu biểu áp dụng quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, giúp nâng cao giá trị nông sản và mở ra hướng đi bền vững cho nông dân.

Chia sẻ về thành quả sau quá trình chuyển đổi sang mô hình canh tác theo VietGAP, ông Nguyễn Văn Bình, một hộ sản xuất – thành viên của HTX Thiệu Hưng, cho hay trước đây, gia đình ông trồng dưa lưới theo cách truyền thống, phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm, nhưng hiệu quả không cao. Khi tham gia HTX và chuyển sang canh tác theo VietGAP, các hộ gia đình được hướng dẫn kiểm soát chặt chẽ quy trình sản xuất, từ khâu chọn giống, chăm sóc đến thu hoạch. Nhờ đó, dưa lưới giữ được độ ngọt, vỏ mỏng, ruột vàng, được thương lái và các siêu thị thu mua với giá cao.

Ngoài ra, một trang trại cây ăn quả tại xã Vân Du cũng là một trong những điển hình trong việc áp dụng GlobalGAP, cho ra đời những sản phẩm chất lượng cao, được thị trường ưa chuộng.

Ông Nguyễn Văn Thành, chủ trang trại trồng cam lòng vàng và bưởi da xanh, chia sẻ: “Sản xuất theo GlobalGAP không chỉ giúp cây trồng sinh trưởng khỏe mạnh, giảm sâu bệnh mà còn đảm bảo chất lượng đồng đều, giúp trái cây ngọt, thơm, đạt tiêu chuẩn xuất khẩu. Đặc biệt, quy trình này còn góp phần bảo vệ môi trường và sức khỏe của chính người sản xuất”.

Ông Lê Hồng Hải, Phó Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã tỉnh Thanh Hóa phát biểu tại hội nghị tập huấn chuyên đề về Xây dựng mô hình hợp tác xã kiểu mới gắn với chuỗi giá trị năm 2025 ngày 5/8.

Nói thêm về hiệu quả từ các mô hình đạt chuẩn tại địa phương, ông Nguyễn Văn Dương, Giám đốc HTX dịch vụ nông nghiệp Thiệu Hưng, cho biết: “Sản xuất theo VietGAP giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và đảm bảo an toàn thực phẩm. Chúng tôi sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt để tiết kiệm nước, lại kiểm soát được chất dinh dưỡng cho cây trồng, đồng thời hạn chế tối đa thuốc bảo vệ thực vật. Mỗi quả dưa lưới đều được dán tem truy xuất nguồn gốc, giúp người tiêu dùng yên tâm hơn khi sử dụng”.

Thực tế, giá bán dưa lưới VietGAP tại HTX Thiệu Hưng cao hơn khoảng 20 đến 30% so với sản phẩm trồng theo phương pháp truyền thống. Các siêu thị lớn và cửa hàng nông sản sạch tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh đã ký hợp đồng thu mua ổn định, giúp bà con yên tâm sản xuất.

Việc sản xuất nông sản theo các tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP không chỉ mang lại lợi ích về chất lượng mà còn mở ra nhiều cơ hội cho nông dân và các HTX. Bên cạnh các doanh nghiệp lớn, nhiều HTX và hộ sản xuất nhỏ lẻ cũng đang tích cực đầu tư vào mô hình này, ứng dụng khoa học - kỹ thuật, cải tiến phương thức canh tác để tạo ra sản phẩm an toàn, đáp ứng nhu cầu thị trường. Nhờ đó, không chỉ nâng cao giá trị nông sản, mô hình này còn giúp mở rộng kênh tiêu thụ, thu hút doanh nghiệp liên kết sản xuất và bao tiêu sản phẩm. Đặc biệt, các sản phẩm đạt chứng nhận VietGAP, GlobalGAP luôn có ưu thế cạnh tranh cao, dễ dàng tiếp cận các hệ thống phân phối lớn và vươn xa hơn trên thị trường trong nước lẫn quốc tế.

Mô hình sản xuất nông sản gắn mã số vùng trồng, tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP đã tạo sinh kế ổn định, tăng thu nhập gấp nhiều lần cho nông dân, đặc biệt ở các vùng khó khăn. Quan trọng hơn, cách làm này giúp thay đổi tư duy sản xuất manh mún sang chuyên nghiệp, có trách nhiệm, sẵn sàng hội nhập.

Từ những thành công ban đầu, Thanh Hóa đang từng bước mở rộng vùng trồng đạt chuẩn xuất khẩu, khẳng định hướng đi đúng trong xây dựng nông thôn mới nâng cao và giảm nghèo bền vững, nơi mỗi tấn nông sản không chỉ là thành quả của lao động mà còn là “tấm hộ chiếu” đưa tên tuổi địa phương vươn xa.

Chú trọng mô hình HTX kiểu mới gắn với chuỗi giá trị

Thời gian qua, việc xây dựng mô hình HTX sản xuất kinh doanh gắn với chuỗi giá trị đang được các cấp chính quyền địa phương trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa quan tâm, triển khai thực hiện. Đồng thời, địa phương đã có nhiều chính sách hỗ trợ HTX trong việc nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường chuỗi giá trị trong việc nâng cao hiệu quả sản xuất, từ đó góp phần nâng cao chất lượng sản phẩm, tăng khả năng tiếp cận thị trường và sức cạnh tranh của sản phẩm nói riêng và HTX nói chung, mang lại lợi ích cho thành viên, nâng cao thu nhập chất lượng sống của người dân và đóng góp nguồn lực cho việc xây dựng nông thôn mới.

Để hỗ trợ các HTX, mới đây, trong 2 ngày (5-6/8), Liên minh Hợp tác xã tỉnh Thanh Hóa cùng Sở Nông nghiệp và Môi trường, Trường Đại học Hồng Đức phối hợp tổ chức lớp tập huấn chuyên đề về Xây dựng mô hình hợp tác xã kiểu mới gắn với chuỗi giá trị năm 2025.

Tham gia lớp học, các thành viên, đại diện HTX được tiếp cận các chính sách mới của Đảng và Nhà nước liên quan đến phát triển kinh tế tập thể, hướng dẫn xây dựng mô hình hợp tác xã hoạt động theo chuỗi giá trị, lập phương án sản xuất, hoàn thiện hồ sơ vay vốn từ Quỹ hỗ trợ phát triển Hợp tác xã, và quy trình thiết lập, giám sát MSVT, truy xuất nguồn gốc nông sản bằng mã QR.

Thông qua chương trình, học viên được trang bị thêm kiến thức và kỹ năng để tổ chức sản xuất theo hướng quy mô, hiện đại, ứng dụng công nghệ cao. Qua đó, tạo nền tảng để các hợp tác xã nâng cao năng lực tổ chức, mở rộng liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, hình thành vùng nguyên liệu ổn định và từng bước phát triển bền vững, hiệu quả.

Đại diện Trạm Kiểm dịch thực vật nội địa, Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Thanh Hóa khẳng định, việc cấp MSVT như “hộ chiếu” giúp nông sản Thanh Hóa có điều kiện tiếp cận thị trường các nước, trong đó có cả thị trường khó tính như Trung Quốc, Malaysia, Ấn Độ,... từ đó nâng cao giá trị nông sản, tăng thu nhập cho người nông dân.

Với những nỗ lực hiện tại, Thanh Hóa sẽ tiếp tục mở rộng diện tích vùng trồng đạt chuẩn xuất khẩu, góp phần nâng cao giá trị nông sản và phát triển kinh tế địa phương.

Tính đến tháng 7/2025, Thanh Hóa có 870 hợp tác xã đang hoạt động, trong đó có 195 hợp tác xã ứng dụng công nghệ cao. Giai đoạn 2023-2025, trên địa bàn tỉnh có 22 hợp tác xã nông nghiệp được hỗ trợ đầu tư phát triển hạ tầng và chế biến sản phẩm, nâng cao năng lực sản xuất, mở rộng thị trường và góp phần giảm nghèo bền vững. Tổng kinh phí hỗ trợ là 55,2 tỷ đồng, được trích từ nguồn vốn đầu tư phát triển ngân sách Trung ương trong Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.

Hồng Hương