Nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự: Đòi hỏi cấp thiết

Đề xuất chuyển thẩm quyền ra quyết định thi hành án (THA) dân sự từ cơ quan THA sang tòa án theo Dự thảo Luật THA dân sự đang tạo ra những ý kiến tranh luận với mục tiêu hướng đến là tìm giải pháp hữu hiệu để nâng cao hiệu quả thi hành án dân sự.

Bảo đảm tính thống nhất, tiện lợi

Theo điều 16 Dự thảo Luật THA dân sự, TAND sẽ ra quyết định THA đối với các bản án, quyết định quy định tại điều 2 của luật này theo trình tự, thủ tục do Chánh án TAND Tối cao quy định. Sau khi có quyết định THA, cơ quan THA dân sự chịu trách nhiệm tổ chức thi hành đối với các trường hợp TAND chủ động ra quyết định THA hoặc theo yêu cầu của đương sự. Văn phòng thừa phát lại tổ chức thi hành đối với các quyết định THA theo yêu cầu của đương sự, trừ trường hợp thi hành nghĩa vụ buộc thực hiện hoặc buộc không thực hiện công việc nhất định.

Ông Phạm Quang Giang, Trưởng Văn phòng Thừa phát lại quận 5 (TP HCM), nhận định việc trao thẩm quyền ra quyết định THA dân sự cho thẩm phán hoặc tòa án sẽ mang lại nhiều lợi ích và tháo gỡ vướng mắc thực tiễn. Qua 15 năm, kể từ khi thí điểm mô hình thừa phát lại, ông nhận thấy nếu thẩm phán trực tiếp ra quyết định THA, quá trình THA sẽ thuận lợi hơn. Ông chỉ ra một thực tế, nhiều bản án dù thẩm phán ra quyết định thi hành sớm nhưng vẫn không thể thực hiện được. Khi gặp vướng mắc, cơ quan THA phải gửi công văn yêu cầu giải thích, nhưng phản hồi thường chậm trễ, gây mất thời gian và ảnh hưởng đến quyền lợi của đương sự. Nếu thẩm phán trực tiếp ra quyết định THA, mọi vấn đề phát sinh sẽ được xử lý kịp thời, bảo đảm tiến độ và hiệu quả THA.

ThS-NCS Nguyễn Đức Phước, Chánh án TAND quận Bình Tân, cho rằng trong bối cảnh hiện nay, việc để tòa án ra quyết định THA dân sự sẽ bảo đảm tính thống nhất với các quy định của luật tố tụng hình sự, hành chính và dân sự về thẩm quyền ra quyết định THA. Theo ông, tòa án ra quyết định THA dân sự nhằm bảo đảm các bản án, quyết định của tòa có hiệu lực pháp luật được thực thi, bảo đảm tính thực tế và hiệu lực của bản án. Tuy nhiên, quá trình tổ chức THA vẫn thuộc trách nhiệm của cơ quan THA, bao gồm các quyết định liên quan đến việc thực thi bản án.

Lãnh đạo Tổng cục THA dân sự khảo sát thực tế tại các điểm phải THAẢnh: TỔNG CỤC THA DÂN SỰ

Kinh nghiệm từ thực tế

Trong khi đó, theo PGS-TS Vũ Thị Hồng Yến, Trưởng Khoa Luật, Trường ĐH Sài Gòn, vai trò của tòa án là giải quyết tranh chấp. Sau khi đã ra phán quyết, việc thực thi bản án nên để cơ quan THA đảm nhiệm. Đối với các bản án thuộc lĩnh vực hành chính hoặc hình sự thì tòa án ra quyết định THA là hợp lý vì liên quan đến quản lý nhà nước và trật tự công cộng. Tuy nhiên, trong án dân sự, mọi thứ xoay quanh quyền lợi của các bên, ngay cả khi THA.

Hiện, cơ quan THA chủ động ra quyết định trong các trường hợp liên quan đến lợi ích nhà nước. Ngược lại, với các bản án mang tính tự nguyện, người được THA có quyền yêu cầu cơ quan THA ra quyết định khi bên kia không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ. Đây mới là bản chất đúng đắn của quan hệ THA. Điều quan trọng, theo bà Yến, là cơ quan THA cần được trao quyền chủ động, miễn là tuân thủ nguyên tắc không xâm phạm lợi ích nhà nước, lợi ích công cộng và quyền hợp pháp của người khác.

Ông Hồ Quân Chính, Trưởng Bộ môn Đào tạo THA, Học viện Tư pháp cơ sở TP HCM, cho rằng nên giữ nguyên thẩm quyền ra quyết định THA thuộc về cơ quan THA, đồng thời bổ sung thẩm quyền cho trưởng văn phòng thừa phát lại trong việc ra quyết định THA.

Ông nhấn mạnh mục tiêu sửa luật phải hướng đến lợi ích của người dân, chứ không phải vì lợi ích của cơ quan nhà nước. Nếu trao đổi thẩm quyền qua lại giữa các cơ quan sẽ làm kéo dài thời gian, gây thiệt hại cho người dân. Do đó, phương án tối ưu là duy trì mô hình hiện nay là cơ quan THA ra quyết định THA, kết hợp với việc mở rộng thẩm quyền cho thừa phát lại để đẩy nhanh quá trình THA.

Ông Chính cũng phân tích nhiều quốc gia như Nhật Bản, Pháp... giao quyền ra quyết định THA cho thẩm phán chuyên trách, đồng thời có cơ chế xử lý tranh chấp trong quá trình THA. Tuy nhiên, Việt Nam chưa có thẩm phán chuyên trách về THA, nên việc áp dụng mô hình này vào thực tế còn nhiều hạn chế.

Ở Mỹ, việc tổ chức THA không do cơ quan THA đảm nhiệm mà thuộc thẩm quyền của cảnh sát trưởng, cho thấy mỗi quốc gia có cách tiếp cận khác nhau tùy theo hệ thống pháp luật và cơ chế quản lý.

Ông Chính ủng hộ xã hội hóa THA, nhấn mạnh rằng Hiệp hội Thừa phát lại quốc tế hiện có 94 quốc gia thành viên, trong đó gần như 100% các tổ chức này có thẩm quyền THA. Ở châu Âu, 24 quốc gia cho phép thừa phát lại cưỡng chế THA. Do đó, theo ông, Việt Nam cần xã hội hóa THA một cách toàn diện để tăng tính hiệu quả và phù hợp với xu hướng quốc tế.

GS-TS Đỗ Văn Đại, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Luật TP HCM đặt vấn đề việc chuyển THA sang tòa án có thực sự mang lại lợi ích cho người dân? "Quan trọng nhất vẫn là làm sao để người dân được giải quyết quyền lợi nhanh chóng và hiệu quả nhất" - GS-TS Đỗ Văn Đại nói.

TRẦN THÁI