Nâng cao hiệu quả nghiên cứu khoa học xã hội

Trường đại học Khoa học xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội). (Ảnh: USSH)

Các trí thức, các nhà khoa học xã hội có vai trò và trách nhiệm đưa ra các kết quả nghiên cứu, là cơ sở trong việc hoạch định đường lối, chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển đất nước. Ngành khoa học xã hội cũng cần chuyển mình cùng với xu thế vươn lên của dân tộc. Trong đó, việc nâng cao hiệu quả nghiên cứu có vai trò cốt lõi.

Trong bài phát biểu tại buổi gặp mặt các trí thức, các nhà khoa học ngày 30/12/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ rõ trách nhiệm, sứ mệnh của đội ngũ trí thức, nhà khoa học trong giai đoạn cách mạng mới, thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược, đưa nước ta đến năm 2045 là nước phát triển, có thu nhập cao. Trách nhiệm đó được thực hiện trong bối cảnh toàn cầu có những thay đổi nhanh chóng về nhiều phương diện, trí tuệ nhân loại và văn minh phát triển vượt bậc tác động trực tiếp tới tăng trưởng kinh tế. Đội ngũ trí thức, các nhà khoa học có vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình chuyển biến đó. Việt Nam cũng không thể nằm ngoài xu hướng chung.

Khác với kết quả nghiên cứu của khoa học tự nhiên và công nghệ là những chương trình được giải đúng theo logic, là những ứng dụng và thiết bị mới chứng minh hiệu quả có thể nhìn thấy được trong đời sống, các kết quả nghiên cứu của ngành khoa học xã hội có đặc thù là trừu tượng và khó lượng hóa hơn.

Thế nhưng, những kết quả nghiên cứu về khoa học xã hội, khoa học nhân văn, nghiên cứu quốc tế đã cung cấp các luận cứ khoa học, luận chứng về gắn tăng trưởng kinh tế với bảo đảm tiến bộ và công bằng xã hội, luận chứng làm rõ vị trí trung tâm cũng như mục tiêu, động lực của con người trong chiến lược phát triển, đóng góp tư vấn trong những chính sách của Đảng và Nhà nước phục vụ phát triển kinh tế-xã hội, văn hóa, giáo dục...

Dẫn lại ý kiến của V.I. Lênin từng nhấn mạnh: “Không có sự chỉ đạo của các chuyên gia am hiểu các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật và có kinh nghiệm, thì không thể nào chuyển lên chủ nghĩa xã hội được vì chủ nghĩa xã hội đòi hỏi một bước tiến có ý thức và có tính chất quần chúng đi tới một năng suất lao động cao hơn năng suất của chủ nghĩa tư bản dựa trên cơ sở những kết quả mà chủ nghĩa tư bản đã đạt được”, Tổng Bí thư Tô Lâm nêu bật trách nhiệm của đội ngũ trí thức, nhà khoa học cần đáp ứng và kỳ vọng của Đảng, Nhà nước, nhân dân đã đặt niềm tin tưởng vào những người tiên phong nòng cốt tạo ra sự đổi mới, bứt phá mạnh mẽ cho mục tiêu phát triển nhanh, bền vững của đất nước trong giai đoạn mới.

Tuy vậy, việc thực hiện trách nhiệm, sứ mệnh của đội ngũ trí thức, nhà khoa học cũng còn nhiều hạn chế so với kỳ vọng và đầu tư.

Tổng Bí thư Tô Lâm đã thẳng thắn phê phán: “còn có hiện tượng một số đơn vị, cá nhân coi ngân sách nhà nước phân bổ để thực hiện các đề tài, công trình nghiên cứu khoa học thành “nguồn kinh tế”, “nguồn thu nhập” ngoài lương chứ không tính tới hiệu quả kinh tế-xã hội của các đề tài, công trình nghiên cứu đó”.

Trong lĩnh vực khoa học xã hội, thí dụ dễ thấy nhất là hầu hết các sản phẩm nghiên cứu của các đề tài khoa học cấp cơ sở của các cá nhân ở các viện nghiên cứu đã không được triển khai, ứng dụng trong thực tế. Với những sản phẩm nghiên cứu không có hiệu quả ứng dụng vào thực tiễn thì số kinh phí cấp cho các đề tài cơ sở đơn thuần chỉ là tăng thêm thu nhập cho nghiên cứu viên. Vì thế, cần có cách tổ chức khác để việc đầu tư cho nghiên cứu khoa học không dàn trải, để huy động tốt nhất các nguồn lực chất xám và những kết quả nghiên cứu có tính ứng dụng cao.

Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học-công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã chỉ ra những định hướng chiến lược cho các ngành khoa học, xóa bỏ rào cản, giải phóng năng lực để thúc đẩy đột phá trong nghiên cứu, phát triển khoa học.

Thời gian tới, Quốc hội sẽ ban hành Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo là khung pháp lý cho việc đổi mới mạnh mẽ, nâng cao hiệu quả và chất lượng sản phẩm của các cơ quan nghiên cứu, của các cán bộ nghiên cứu.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Hà, Phó Trưởng ban Quản lý khoa học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam: “Những ý tưởng hình thành các nhóm nghiên cứu “tinh-gọn-mạnh” sẽ sớm được tổ chức triển khai ở các viện nghiên cứu thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam để thực hiện những đề tài mũi nhọn, các nhiệm vụ đột xuất, được ưu tiên... Các nhóm nghiên cứu mạnh đó chính là những người trực tiếp đưa Nghị quyết số 57 vào thực tiễn nghiên cứu khoa học xã hội để tăng hiệu quả, giảm lãng phí”.

HÀ ANH