Năm con rắn nhắc chuyện nuôi.. trăn

Thuần dưỡng và nhân giống trăn rừng

Nhắc đến Kỹ sư Lê Thị Liễu, người ta nhớ tới sáng kiến dẫn dụ chim trời, tạo lập được sân chim giữa lòng TP Cà Mau và việc xây dựng Nhà sàn Bác Hồ ở Cà Mau. Tuy vậy, ít ai biết rằng, bà còn có hai công trình khoa học ý nghĩa đó là thuần dưỡng cho cá sấu Cu Ba lần đầu đẻ thành công trên đất Cà Mau và đặc biệt là thuần dưỡng trăn rừng, cho trăn sinh sản, để từ đó phong trào nuôi trăn phát triển rầm rộ, giúp xóa đói giảm nghèo cho nhiều hộ gia đình.

Trận hỏa hoạn lịch sử năm 1983, làm hơn 20.000 ha rừng tràm bị thiêu rụi, con trăn vốn nổi tiếng ở rừng U Minh bị ảnh hưởng lớn. Xí nghiệp Dược Minh Hải bấy giờ sản xuất các mặt hàng cao trăn, thuốc Trangala, rượu trăn..., mỗi ngày mua vào hàng tấn trăn do người dân bắt bán.

Trước tình hình ấy, sợ nguồn trăn tự nhiên bị cạn kiệt, Ban Giám đốc Xí nghiệp Dược gợi ý và động viên Kỹ sư Lê Thị Liễu (bấy giờ công tác ở bộ phận Dược liệu của Xí nghiệp) nghiên cứu đề tài thuần dưỡng trăn rừng và cho chúng đẻ để bảo tồn giống loài.

Kỹ sư Lê Thị Liễu là người thuần dưỡng trăn rừng, cho trăn sinh sản chủ động tại nhà, nhờ đó phong trào nuôi trăn phát triển mạnh ở Cà Mau cuối những năm 1980 và sau đó.

Kỹ sư Lê Thị Liễu quê ở Quảng Ngãi, là học sinh miền Nam tập kết ra Bắc, theo chồng (Kỹ sư Phạm Hữu Liêm, người có công lớn tạo lập Công viên 19/5, nay là Khu Tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Phường 1, TP Cà Mau) về Cà Mau sinh sống.

Bà chia sẻ: “Lúc đó tôi hoàn toàn không biết gì về con trăn, chuyên môn của tôi là chăn nuôi, cũng không học gì về động vật hoang dã. Nhưng trước yêu cầu bức bách vậy, tôi quyết tâm làm”.

Con trăn là động vật ăn mồi sống, ở ngoài rừng nó rình con mồi chạy ngang rồi đớp, giờ nuôi nhốt, cho ăn mồi chết là một cái khó. Rồi từng giai đoạn phát triển, phối giống, đẻ con thế nào bà đều mù tịt. Chẳng biết hỏi ai, vì chưa từng có ai làm, cũng không sách nào chỉ dẫn.

“Xí nghiệp Dược xây cái chuồng nhốt trăn, bắc ván ngang rồi làm cái chòi phía trên cho tôi và các cộng sự ở đó theo dõi quá trình phát triển, tập tính của con trăn; cách phối giống thế nào; đẻ, ấp trứng, nở con ra sao... Lúc đó chồng đi học Trường Nguyễn Ái Quốc, tôi đem theo con nhỏ mới 2 tuổi, ban đêm ở tại đó luôn”, bà nhớ lại.

Sau thời gian dồn tâm sức cho công việc, trải qua không ít khó khăn, vất vả, đề tài thuần dưỡng trăn rừng và cho trăn sinh sản của Kỹ sư Lê Thị Liễu thành công. Ðề tài được tặng Huy chương Vàng Hội chợ Quốc tế tại Cần Thơ và Hội chợ triển lãm Giảng Võ - Hà Nội, năm 1987.

Như vậy, lần đầu tiên ở Việt Nam, con trăn được thuần dưỡng và chủ động cho sinh sản tại nhà. Công trình của bà không chỉ dừng lại ở việc bảo tồn loài động vật hoang dã này mà mở hướng cho nghề nuôi trăn làm kinh tế.

So với chăn nuôi heo, gà, vịt thì nuôi trăn ít ô nhiễm môi trường, không tốn nhiều diện tích, có thể đóng chuồng nuôi trong nhà. Khâu chăm sóc, cho ăn cũng đơn giản (1 tuần, 10 ngày cho ăn 1 lần và chúng có thể nhịn đói nhiều tháng). Thức ăn gồm chuột, cá vụn, phụ phẩm heo, gà, vịt, giá không cao. Bấy giờ thị trường trăn thịt, trăn con cũng có giá. Báo, đài bắt đầu phổ biến kỹ thuật nuôi trăn, bà cũng xuất bản quyển sách hướng dẫn nuôi trăn. Từ đó, phong trào nuôi trăn ở Cà Mau phát triển rầm rộ và nhân rộng ra các tỉnh bạn. Nhiều người nhờ con trăn cải thiện tốt điều kiện kinh tế gia đình.

Hiện nay, trong rừng U Minh thỉnh thoảng người dân vẫn bắt được trăn. (Trong ảnh: Con trăn 13 kg được phát hiện tại Ðiểm du lịch sinh thái Mười Ngọt). Ảnh: DUY KHANH

Tỷ phú trăn

Những năm 2000, giới nuôi trăn không ai không biết đến trang trại trăn của vợ chồng ông bà Tạ Thanh Bá - Nguyễn Hồng Thiện (Phường 1, TP Cà Mau). Trang trại có đến hơn 5 ngàn con trăn thịt và trăn đẻ (trăn đẻ hơn 200 con, có khu riêng).

Ðể đáp ứng nhu cầu thị trường, vợ chồng ông bà Bá - Thiện nuôi trăn thịt đủ các cỡ, thị trường cần cỡ nào, trang trại đều đáp ứng được. Mỗi lần xuất bán từ 5-10 tấn trăn. Ông bà còn thu mua thêm trăn thịt bên ngoài giúp ổn định số lượng cho mối hàng.

Nhu cầu về chuột cho trăn ăn lớn nên hằng ngày xe tải từ các nơi chở chuột tới bán dập dìu, cơ sở của ông bà Bá - Thiện dần trở thành điểm thu mua và phân phối chuột cho thị trường, số lượng bán ra mỗi ngày vài tấn. Ngoài bán trăn thịt, hơn 200 con trăn đẻ, tới kỳ sinh sản, mỗi con cho ra đời vài chục trăn con, thậm chí có con đẻ từ 75-100 trăn con (trăn mẹ càng lớn, càng đẻ nhiều con), nên mỗi mùa trang trại có đều đều trên dưới 5 ngàn trăn con cung cấp cho người nuôi.

Mặt trận Tổ quốc tỉnh lúc đó mua rất nhiều trăn con nơi đây, phát cho hộ dân nuôi để xóa đói giảm nghèo. Không có con số thống kê cụ thể, nhưng theo bà Thiện, rất nhiều gia đình nhờ đó mà cải thiện được đời sống.

Là chỗ quen biết, thường hay tới lui, Kỹ sư Lê Thị Liễu nhận xét: “Cô Thiện nuôi trăn giỏi lắm, mặc dù tôi nghiên cứu thuần dưỡng, cho trăn đẻ thành công, nhưng nuôi thì không bằng cô đâu, cô rất nhiều kinh nghiệm. Không chỉ cho ăn chuột, cô còn xay cá cho vào bọc, nặn vào miệng cho trăn ăn”.

Bà Thiện phân trần, nuôi nhiều, cho ăn vậy sẽ nhanh, kiểm soát được lượng thức ăn, bên cạnh đó giúp trăn tiêu hóa tốt, mau lớn...

Trang trại quy mô, nhiều việc, nên lao động làm cho bà thường xuyên tới 14, 15 người (dọn chuồng, tắm trăn, cho ăn, chế biến mồi, quản lý...).

Giá trăn hồi ấy lên xuống tùy từng lúc, có lúc cao nhất đến 500 ngàn đồng/con trăn giống; trăn thịt giá đến 355 ngàn đồng/kg. Thời ấy, người ta hay nhắc chuyện vợ chồng ông bà Bá - Thiện bán 20 con trăn thịt mua được chiếc xe hơi 4 chỗ qua sử dụng. Có người bảo vui: “Nuôi trăn giàu như trúng số độc đắc".

Phong trào nuôi trăn bắt đầu rầm rộ từ cuối những năm 1980, sau đó giá cả xuống dốc, rồi lên lại. Bà Thiện chia sẻ, để nuôi con ăn học, bà nghỉ làm Nhà nước ra ngoài bươn chải, sau đó nhờ nuôi trăn mà trụ vững, ăn nên làm ra.

Những năm 2015-2017, thị trường trăn có dấu hiệu lắng xuống. Là người nhiều kinh nghiệm, nhận định được tình hình, bà Thiện đã chủ động bán hết trăn, dẹp trang trại nên bảo tồn được đồng vốn.

Kỹ sư Lê Thị Liễu phân tích, con trăn không bỏ gì: da, xương, mỡ, thịt, mật... đều có công dụng. Thức ăn chính của trăn là chuột nên còn có lợi ích kép bảo vệ mùa màng, con trăn là vật nuôi tuyệt vời nếu đầu ra ổn định.

Bà Thiện cũng cho rằng: “Nếu con trăn phát triển được thì làm nghề này “êm” lắm. Xóa đói giảm nghèo rất dễ dàng”.