Mỹ đề ra thời hạn 2 tháng cho thỏa thuận hạt nhân mới với Iran:Liệu có hóa giải được thế bế tắc?

Thông điệp được mô tả là không khoan nhượng này mang theo lời cảnh báo về những hậu quả tiềm tàng nếu Iran từ chối, có thể đặt Washington và Tehran vào một cuộc xung đột tiềm ẩn nhiều nguy cơ.

Cơ sở hạt nhân Natanz - một trong số những cơ sở hạt nhân quan trọng của Iran ở phía Nam Tehran. Ảnh: Hamed Saber

Bức thư trên được chuyển đến Ngoại trưởng Iran Abbas Araghchi thông qua một nhà ngoại giao của Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE), đề xuất khôi phục các cuộc đàm phán hạt nhân giữa Mỹ và Iran.

Theo truyền thông quốc tế, bức thư cho thấy lập trường "cứng rắn" của Washington khi loại trừ khả năng đàm phán vô thời hạn. Tuy nhiên, thời điểm này vẫn chưa rõ thời gian đếm ngược 2 tháng sẽ tính từ khi lá thư được chuyển đi hay lúc các cuộc đàm phán chính thức bắt đầu.

Theo thông tin từ một quan chức Mỹ, trước khi bức thư được chuyển tới Iran, Nhà Trắng đã thông báo nội dung cho một số đồng minh như Israel, Saudi Arabia và UAE.

Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian và Lãnh tụ Tối cao Ali Khamenei đã công khai bác bỏ bức thư của Tổng thống Donald Trump với lập luận rằng, những yêu cầu của nhà lãnh đạo Mỹ chỉ làm gia tăng lệnh trừng phạt và gây thêm áp lực lên Iran. Cộng hòa Hồi giáo Iran tuyên bố, nước này sẽ không tham gia đàm phán "cho đến khi các lệnh trừng phạt áp đặt đối với Iran được dỡ bỏ".

Hiện nay, theo giới phân tích, việc Iran hướng tới thỏa thuận hạt nhân là hoàn toàn có thể. Cuộc xung đột ở Gaza đã tàn phá mạng lưới lực lượng ủy nhiệm của Iran ở Gaza, Syria và Lebanon. Hệ thống phòng không của Mỹ và Israel đã khiến những tên lửa đạn đạo của nước này trở nên vô hiệu trong hai cuộc tấn công lớn của Iran vào Israel. Và lo ngại lớn nhất của Tehran là nền kinh tế đang suy yếu. Giá trị đồng tiền của Iran - đồng rial, đã giảm xuống mức thấp kỷ lục, trong khi lạm phát trung bình khoảng 40% trong những năm gần đây, dẫn đến giá cả tăng vọt, gây ra không ít hệ lụy.

Năm 2015, nền kinh tế suy thoái và tình trạng bất ổn trong nước đã buộc Iran chấp thuận thỏa thuận hạt nhân được gọi là Kế hoạch Hành động toàn diện chung (JCPOA). Tehran thoát khỏi các lệnh trừng phạt kinh tế của phương Tây và chấp nhận các giới hạn nghiêm ngặt đối với chương trình hạt nhân của nước này. Tuy nhiên, năm 2018, ông Donald Trump đã rút Mỹ khỏi thỏa thuận và khôi phục lệnh trừng phạt, từ đó, Iran bắt đầu vượt quá các giới hạn đặt ra trong chương trình hạt nhân của mình.

Phương Tây nghi ngờ về thiện chí đàm phán của Tehran, nhưng theo nhiều nhà phân tích "vẫn còn chỗ để thử nghiệm ngoại giao". Bộ trưởng Ngoại giao Iran Abbas Araqchi cho biết, dù bức thư có vẻ giống một lời đe dọa nhưng nó cũng đưa ra những cơ hội tiềm năng.

Các nhà phân tích cho rằng, chính quyền Tổng thống Donald Trump phải hành động nhanh chóng để chứng minh, họ nghiêm túc trong việc đạt được một thỏa thuận ngoại giao có lợi cho cả hai bên và ngăn chặn Iran sở hữu vũ khí hạt nhân. Tuy nhiên, nếu không tận dụng được khoảng thời gian hạn hẹp cho ngoại giao, có thể dẫn đến nguy cơ làm leo thang tình hình vốn đã bấp bênh.

Nếu không có tiến triển cụ thể hướng tới một thỏa thuận hiệu quả vào giữa năm 2025, nhiều khả năng nhóm E3 (Pháp, Đức, Anh) sẽ khôi phục các lệnh trừng phạt của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc đối với Iran đã được dỡ bỏ theo thỏa thuận hạt nhân năm 2015. Mặt khác, việc Iran đe dọa trả đũa bằng cách rút khỏi Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT) sẽ chỉ làm leo thang cuộc khủng hoảng và làm tăng nguy cơ tấn công quân sự vào cơ sở hạ tầng hạt nhân của nước này.

Lựa chọn tốt nhất để ngăn chặn cuộc khủng hoảng này leo thang là đạt được một thỏa thuận hạt nhân hiệu quả, có thể kiểm chứng. Sự phức tạp trong các tiến bộ hạt nhân của Iran và khung thời gian ngắn sẽ đòi hỏi chính quyền của Tổng thống Donald Trump phải tập trung vào các biện pháp có thể thực hiện nhanh chóng nhằm tối đa hóa tính minh bạch và đẩy lùi các hoạt động phổ biến vũ khí nhạy cảm nhất của Iran. Nhưng để đạt được điều đó, trước tiên, ông chủ Nhà Trắng cần đưa ra tín hiệu với Iran rằng, nước Mỹ nghiêm túc về một thỏa thuận cùng có lợi và tránh xa các yêu cầu phi thực tế mà các thành viên trong chính quyền Mỹ vẫn tiếp tục nêu ra.

Nếu không đạt được thỏa thuận ngoại giao, Washington và Tehran có thể sẽ rơi vào một cuộc xung đột tiềm ẩn nhiều nguy cơ.

Thùy Dương (Theo Newsweek, NYTimes, Armscontrol)