Mùa cúm và tiêu chảy, phụ huynh cần chú ý dấu hiệu trẻ bị mất nước tránh biến chứng đe dọa tính mạng

Mất nước nghiêm trọng có thể gây nguy hiểm cho tính mạng của trẻ, do vậy cha mẹ cần nắm vững các dấu hiệu mất nước ở trẻ theo các nhóm tuổi để nhanh chóng cho trẻ thăm khám bác sĩ và được bù nước đúng cách.

Bệnh cúm nói riêng hay các nhiễm trùng do virus hay vi khuẩn gây ra các triệu chứng gồm sốt cao hoặc nôn mửa, tiêu chảy đều làm tăng nguy cơ mất nước ở trẻ. Trong đó, theo Very Well Health, trẻ nhỏ có nguy cơ mất nước cao và nhanh hơn so với người trưởng thành.

1. Dấu hiệu mất nước ở trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh bị mất nước thường có các triệu chứng sau:

- Triệu chứng ở miệng: Miệng và môi khô, ít nước bọt, lưỡi bợt màu hoặc khô nẻ.

Dấu hiệu mất nước ở trẻ sơ sinh có một số đặc trưng (Ảnh: ST)

- Thay đổi tâm trạng và hành vi: Giảm cảm giác thèm ăn, khó khăn để đánh thức trẻ, quấy khóc nhiều hơn, giảm hứng thú và tương tác với các hoạt động chơi, cảm giác trẻ lờ đờ hơn hoặc yếu ớt hơn.

- Tình trạng da: Da xuất hiện các đốm loang lổ không đồng nhất về màu sắc, cảm giác sờ vào da mát mẻ hoặc ẩm ướt, da khô, nhăn nheo và kém đàn hồi hơn.

- Nước tiểu: Sẫm màu hơn, tã (bỉm) ít ướt hơn và nước tiểu có mùi mạnh hơn.

- Phân: Sau tuần sinh đầu tiên, trẻ sơ sinh bú mẹ thường có phân lỏng và màu vàng hoa cải còn trẻ bú sữa công thức thường có phân rắn hơn, màu từ vàng tới nâu nhạt. Tuy nhiên nếu trẻ bị mất nước, cơ thể trẻ sẽ hấp thụ lại nước từ đường tiêu hóa khiến phân trẻ sơ sinh có màu sẫm hơn, khô cứng hơn và đi tiêu số lần ít hơn bình thường.

- Mắt: Mắt khô, ít nước mắt hơn hoặc khóc không có nước mắt, mắt trũng sâu và có quầng thâm mắt.

- Thóp (còn gọi làcửa đỉnh đầu):Thông thường, khi trẻ mới sinh ra thóp trước thường chưa khép kín hoàn toàn, khi sờ vào có cảm giác mềm và ngang bằng với hộp sọ. Mất nước khiến thóp trũng lại. Đây cũng là nguyên nhân chính gây ra tình trạng thóp trẻ sơ sinh bị lõm.

- Các triệu chứng khác: Thở nhanh, nhịp tim nhanh, ngủ li bì, bất tỉnh.

Phân loại dấu hiệu mất nước ở trẻ sơ sinh theo mức độ nghiêm trọng

Theo Very Well Health, có thể phân loại dấu hiệu mất nước ở trẻ sơ sinh theo mức độ để điều trị tại nhà hoặc tại cơ sở y tế như sau:

- Dấu hiệu mất nước nhẹ, có thể điều trị tại nhà nhưng vẫn cần nói chuyện với bác sĩ chăm sóc sức khỏe tại nhà bao gồm: Nước tiểu sẫm màu hơn, tã ít nướt hơn, có biểu hiện khát (đòi bú) nhẹ, miệng hơi khô, cân nặng giảm từ 3 - 5%.

- Dấu hiệu mất nước trung bình, cần tới cơ sở y tế sớm, bao gồm: Nước tiểu màu vàng sẫm và có mùi nồng, khô miệng và da, nhịp tim và nhịp thở nhanh hơn, khóc ít nước mắt hơn, quấy khóc và cáu kỉnh giảm tương tác, thay ít hơn 6 tã bỉm mỗi ngày, độ đàn hồi da của trẻ kém (cần 2 - 4 giây mới phục hồi), cảm giác khát rõ ràng hơn và giảm từ 6 - 9% trọng lượng cơ thể.

- Dấu hiệu mất nước nghiêm trọng, cần tìm kiếm sự chăm sóc y tế khẩn cấp, bao gồm: Da lạnh, xám xanh hoặc có đốm không đều màu; hầu như không có nước tiểu, không có tã thay; khóc không có nước mắt; độ đàn hồi da kém (ấn vào da tạo ra vết lõm không phục hồi hoặc cần nhiều hơn 4 giây mới phục hồi bình thường); thở nhanh hoặc thở rít; mắt trũng sâu; thóp trũng; không có phản xạ; miệng rất khô; mạch yếu và nhanh; cân nặng giảm trên 10% hoặc hơn.

Cách bù nước cho trẻ sơ sinh

Trẻ sơ sinh đặc biệt nhạy cảm với các ảnh hưởng xấu của mất nước vì nhu cầu lượng dịch cơ bản cao (do tỷ lệ trao đổi chất cao hơn), mất dịch do bay hơi cao hơn (do tỷ lệ diện tích bề mặt lớn hơn so với thể tích) và không có khả năng diễn đạt khát hay tìm dịch/nước. Do vậy, với trẻ sơ sinh bị mất nước, bù nước rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm do mất nước gây ra:

- Bù nước tại nhà: Cố gắng cho trẻ bú nhiều sữa mẹ hoặc sữa công thức hơn; không dùng dung dịch bù nước đường uống như oresol thay thế cho sữa mẹ hoặc sữa công thức, nếu dùng để bù thì cần có chỉ định của bác sĩ. Tránh cho trẻ dưới sáu tháng tuổi uống nước. Trẻ trên 6 tháng tuổi có thể uống nước với lượng nhỏ, nhưng sữa mẹ hoặc sữa công thức vẫn là chất lỏng chính của trẻ.

Cố gắng cho trẻ bú nhiều sữa mẹ hoặc sữa công thức hơn (Ảnh: ST)

- Tại cơ sở y tế: Bác sĩ sẽ đánh giác mức độ mất nước của trẻ thông qua các chỉ số sinh tồn, cân nặng và xét nghiệm hỗ trợ. Bù nước đường uống, đường tĩnh mạch sẽ được chỉ định tùy thuộc vào từng trường hợp trẻ mất nước như thế nào.

Trẻ sơ sinh được bù nước đúng cách sẽ có sự cải thiện về mặt triệu chứng như: Giảm nôn mửa, tăng sự tỉnh táo, ít quấy khóc và cáu kỉnh hơn, có phản xạ tích cực hơn khi được cho bú, nước tiểu nhiều hơn, không sốt và có độ đàn hồi, màu sắc da trở lại bình thường.

2. Dấu hiệu mất nước ở trẻ nhỏ và trẻ lớn hơn

Khác với trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ (trên 1 tuổi) hoặc lớn hơn khi bị mất nước sẽ có các biểu hiện rõ ràng hơn, đặc biệt với trẻ đã biết nói. Cụ thể các dấu hiệu mất nước ở trẻ có thể gặp bao gồm:

- Miệng: Môi hoặc miệng khô, lưỡi khô và có màu nhợt nhạt, họng khô và khát nước.

- Tâm trạng và hành vi: Cáu kỉnh, giảm tập trung, ít hứng thú với các hoạt động vui chơi ưa thích trước đó, buồn ngủ tăng lên, di chuyển kém linh hoạt, trẻ dường như "yên tĩnh" hơn.

- Da và mắt: Da mát, ẩm, nhợt nhạt hoặc tái xanh, có các đốm không đều màu; da khô; độ đàn hồi của da kém; mắt trũng sâu và khóc không có nước mắt.

- Nước tiểu: Nước tiểu sẫm màu hơn, mùi hồi nồng hơn, trẻ ít đi tiểu hơn hoặc lượng nước tiểu mỗi lần ít hơn.

Dấu hiệu mất nước ở trẻ nhỏ trên 1 tuổi thường rõ ràng hơn (Ảnh: ST)

- Dấu hiệu mất nước đáng chú ý khác: Chóng mặt, thở nhanh hoặc tim đập nhanh, trẻ kêu đau đầu, ôm đầu khó chịu, mất ý thức, huyết áp giảm và có sự sụt giảm cân nặng.

Phân loại dấu hiệu mất nước ở trẻ em theo mức độ nghiêm trọng

Việc xác định mức độ mất nước sẽ giúp việc bù nước như thế nào cũng như dấu hiệu mất nước nghiêm trọng cần nhập viện can thiệp điều trị, tránh nguy hiểm cho sức khỏe của trẻ:

- Dấu hiệu mất nước nhẹ: Lượng nước tiểu ít hơn bình thường một chút, nước tiểu có màu vàng sẫm, miệng hơi khô, khát nhẹ, giảm từ 3 - 4% trọng lượng cơ thể.

- Dấu hiệu mất nước trung bình: Nước tiểu sẫm màu; miệng khô hoặc môi nứt nẻ; da khô, nhợt màu hoặc sờ vào có cảm giác ẩm ướt; thở nhanh hơn, nhịp tim nhanh hơn; khóc ít nước mắt; cáu kỉnh; ít tương tác với mọi người; chóng mặt khi đứng; lượng nước tiểu thấp; độ đàn hồi da kém; khó khăn để tập trung; rất khát nước; giảm từ 6 - 8% trọng lượng cơ thể.

- Dấu hiệu mất nước nghiêm trọng:Da xanh xao hoặc tái xám; nước tiểu màu nâu; lú lẫn; da mát, ẩm hoặc có đốm không đều màu trên da; cảm giác khát nước dữ dội nhưng không thể giữ nước/chất lỏng khi uống; chóng mặt hoặc ngất xỉu; không có nước tiểu; cảm giác thờ ơ, mệt mỏi nghiêm trọng; da kém đàn hồi (trên 4 giây để phục hồi trạng thái bình thường); co giật; nhịp tim hoặc nhịp thở nhanh; giảm trên 10% trọng lượng cơ thể.

Cách bù nước cho trẻ em bị mất nước

Đối với tình trạng mất nước mức độ nhẹ, phụ huynh có thể tham khảo cách bù nước cho trẻ tại nhà, trong khi đó tình trạng mất nước mức độ trung bình trở lên đều cần thăm khám và chăm sóc tại cơ sở y tế.

- Ở nhà: Cho trẻ uống dung dịch bù nước đường uống (oresol) như để thay thế lượng chất lỏng, đường và muối đã mất khi trẻ bị mất nước nhẹ. Nếu trẻ bị nôn, hãy cho trẻ uống từng ngụm nhỏ hoặc 1 thìa cà phê (5 ml) oresol sau mỗi 5 đến 10 phút. Tạm dừng trong 10 đến 15 phút nếu trẻ vẫn nôn, sau đó thử lại. Cho trẻ uống 1 thìa canh chất lỏng từng chút một, thường xuyên hơn khi trẻ bị tiêu chảy.

Đối với tình trạng mất nước mức độ nhẹ, phụ huynh có thể tham khảo cách bù nước cho trẻ tại nhà (Ảnh: ST)

- Tại cơ sở y tế: Bác sĩ sẽ đánh giá mức độ mất nước thông qua các dấu hiệu sinh tồn, cân nặng, khám cận lâm sàng, xét nghiệm máu và xét nghiệm nước tiểu. Nếu trẻ có thể uống và giữ chất lỏng, dung dịch bù nước đường uống có thể được chỉ định. Ở trường hợp trẻ không giữ được chất lỏng khi bù bằng đường uống, bác sĩ cũng sẽ cân nhắc bù nước qua tĩnh mạch để phục hồi nhanh hơn hoặc qua ống thông dạ dày nếu cần thiết.

Để ngăn ngừa mất nước sau khi trẻ đã hồi phục, hãy đảm bảo trẻ uống ít nhất lượng chất lỏng được khuyến nghị hàng ngày.

Nhìn chung, mất nước là trường hợp cần chú ý, đặc biệt là ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Mất nước không được can thiệp sớm có thể dẫn tới nhiều biến chứng sức khỏe, chẳng hạn như tổn thương thận cấp, giảm oxy máu,... thậm chí đe dọa tới tính mạng.

Nguồn: Very Well Health

Châu Anh