Mũ rắn cuộn của người Maya

Tượng Nữ thần Ix Chel trong vai Nguyệt thần, đầu đội mũ rắn cuộn tượng trưng cho tử cung. Ảnh: Ancient-origins.net

Người đội nó là nữ lang y kiêm pháp sư và với họ, rắn cuộn có ý nghĩa vô cùng đặc biệt, quyết định từ tình trạng sức khỏe đến sự sinh tồn của bộ tộc. Đến tận bây giờ, các lang y Maya vẫn đội mũ kiểu này và chỉ cần thoáng thấy hình dáng rắn cuộn là người bệnh lập tức an tâm.

Nữ thần nhiều nhân dạng

Maya là thổ dân bản địa Trung bộ châu Mỹ, ước tính hiện có khoảng 7 triệu người. Họ nổi tiếng với Văn minh Maya giàu thành tựu và đặc biệt là kim tự tháp El Castillo với các bức phù điêu rắn khổng lồ.

Trong văn hóa Maya, rắn là biểu tượng quan trọng nhất. Nó đại diện cho bản chất nguyên thủy, sự sinh sôi, phát triển và cả cái chết. Người Maya tin rằng, người làm chủ được năng lượng rắn sẽ kiểm soát được cả lực lượng sáng tạo lẫn hủy diệt và am tường mọi khía cạnh của sự sinh tồn.

Tín ngưỡng Maya cho rằng rắn gắn liền với nước và mùa mưa, thời điểm đất đai tái màu mỡ và sẵn sàng cho trồng trọt. Mỗi làng Maya đều có một nữ pháp sư kiêm lang y lãnh đạo đời sống tinh thần và khám chữa bệnh.

Họ khéo léo điều chế thảo dược thành nhiều phương thuốc độc đáo, chữa từ bệnh hô hấp, đường ruột đến bệnh tâm thần. Người Maya gọi họ là Ix Chel và danh xưng này bắt nguồn từ tên của vị nữ thần quan trọng nhất cùng tên.

Ix Chel là nữ thần có cả 3 nhân diện thiếu nữ, mẹ và bà. Trong vai thiếu nữ, bà là Nguyệt thần, phụ trách chu kỳ kinh nguyệt và thai kỳ, trao giới tính cho thai nhi và ban phúc giúp thai phụ sinh nở an toàn. Người ta gọi bà “quý cô cầu vồng” dịu hiền, đại diện cho nước, sông hồ, đại dương...

Trong vai mẹ, bà là Địa thần, đại diện cho nghề dệt và mùa khô, gắn liền với bản năng ham muốn, khả năng sinh sản, thiên chức làm mẹ và mùa màng. Người ta miêu tả bà có bụng bầu to, cõng con trên lưng và xách theo nhiều ngô, cá. Thỉnh thoảng, bà được vẽ, khắc với một con chim đậu trên vai và hình ảnh này là cảnh báo bệnh tật, đau khổ.

Trong vai bà, Ix Chel là Dược thần vừa khám chữa bệnh vừa bói toán và đặc biệt là dang tay đón nhận các cư dân Maya qua đời về lại lòng đất trong an yên.

Ngoài các vai trò trên, Ix Chel còn là Chiến thần, Vũ thần… được người Maya vô cùng sùng bái. Vào đầu thế kỷ XVI, hầu hết phụ nữ Maya đều hành hương đến đảo Cozumel ở ngoài khơi bờ biển phía Đông của Bán đảo Yucatán, nơi có đền thờ Nữ thần Ix Chel để cầu duyên và xin cuộc sống hôn nhân viên mãn. Sau Cozumel, người Maya còn có Mujeres lừng danh Đảo Phụ nữ dành riêng thờ phụng Nữ thần Ix Chel.

Thú vị là ngoài các vai trò thần linh giúp người, Nữ thần Ix Chel còn một vai trò ác thần: Phù thủy Ix Chel. Trong nhân dạng này, bà có vẻ ngoài quái dị, tay đầy móng vuốt sắc nhọn, mình mặc váy xương chéo, chân như báo đốm và mắt sắc lẹm. Thay vì ban mưa thuận gió hòa, bà mang tới đại hồng thủy hủy diệt sự sống.

Tượng Nữ thần Ix Chel trong vai Dược thần, đầu đội mũ rắn cuộn đại diện cho y đức. Ảnh: Ancient-origins.net

Biểu tượng y đức

Bất kể trong nhân dạng nào, Nữ thần Ix Chel cũng đội mũ rắn cuộn. Ở nhân dạng thiếu nữ, mũ rắn cuộn của bà đại diện cho tử cung. Người Maya hình dung tử cung giống như hình dạng con rắn cuộn và Nguyệt thần Ix Chel bê bình rót nước, trao khả năng sinh sản cho phụ nữ.

Ở nhân dạng mẹ, mũ rắn cuộn của Nữ thần Ix Chel có thêm cuộn bông và con thoi còn ở nhân dạng bà thì trở về với mũ rắn cuộn nguyên thủy giống như ở nhân dạng thiếu nữ. Tuy nhiên, ngoài vai trò tử cung, mũ rắn cuộn của Dược thần Ix Chel còn đại diện cho khả năng chữa bệnh cứu người, sự tinh thông y lý và am tường thế sự.

Pháp sư và lang y Maya học theo nhân dạng bà của Nữ thần Ix Chel. Họ đội mũ rắn cuộn vinh danh vai trò của Dược thần và công việc quan trọng nhất của họ trong xã hội Maya là đỡ đẻ.

Người Maya tin, sinh con là sự chuyển đổi từ thiếu nữ sang đàn bà và phụ nữ mang thai phải được chăm sóc tận tâm tận lực nhất. Nữ thần đỡ đẻ của họ là Dược thần Ix Chel và hiện thân của vị thần này trong đời thật chính là các bà đỡ, người tiếp nhận tri thức từ Dược thần Ix Chel thông qua các giấc mơ.

Bà đỡ chăm sóc thai phụ từ khi họ mang thai đến khi hồi phục sức khỏe sau sinh sản. Họ thành thạo khám thai, đoán biết sức khỏe thai nhi, xoa bóp cho thai phụ, cảm nhận vị trí thai nhi, đo độ giãn nở trong lúc sinh, cắt dây rốn, cầu nguyện và dự đoán tương lai của bé thông qua các dấu hiệu trên dây rốn.

Tục sinh sản của người Maya khá phức tạp. Ngay khi được báo sắp có ca sinh, bà đỡ cầu nguyện cho thai phụ sinh nở an toàn. Bước vào phòng thai phụ, bà lần lượt đi đến 4 góc phòng, cầu nguyện với các vị thần được cho là đang bảo vệ tại mỗi góc.

Trong lúc chờ thai phụ chuyển dạ, bà buộc con gà trống lên lưng đứa trẻ lớn nhất trong nhà thai phụ và dắt nó đi lòng vòng, tiếp tục cầu nguyện với 4 góc nhà. Sau khi thai phụ sinh nở an toàn, bà đỡ đem con gà đi thịt, nấu canh và cho đứa trẻ lớn ăn, trông chừng cho đến khi nó ăn hết con gà. Bà cũng cẩn thận xử lý dây rốn, phơi khô cất đi, tắm rửa và quấn tã cho bé, thanh tẩy cho người mẹ bằng cách gội đầu, lau người, cuối cùng là quét tước sạch sẽ, sắp xếp đồ đạc ngăn nắp rồi mới rời đi.

Sau hộ sinh, lang y Maya gánh vác toàn bộ các công việc chăm sóc sức khỏe khác cho cộng đồng. Chỉ cần nhìn thấy mũ rắn cuộn trên đầu họ, người Maya lập tức cảm thấy an tâm.

Ngày nay, trong cộng đồng Maya vẫn còn nữ lang y và họ cũng vẫn đội mũ rắn cuộn đại diện của Dược thần Ix Chel. Công việc quan trọng nhất của nữ lang y Maya vẫn là đỡ đẻ nhưng đã có sự hỗ trợ của y học hiện đại. Thường thì, họ bắt đầu chăm sóc cho thai phụ kể từ khi thai nhi vào tháng thứ 3 trở đi. Nếu thấy có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào, họ sẽ khuyên hoặc tự đưa thai phụ đến phòng khám, bệnh viện gần nhất.

Ninh Hạ (tổng hợp)