Một nghiên cứu mang tính thông tin học giúp bảo vệ hiệu quả côn trùng

Côn trùng rất quan trọng đối với cuộc sống trên Trái đất

Côn trùng đang biến mất với tốc độ đáng báo động trên toàn cầu, và các nhà khoa học đang nỗ lực tìm hiểu nguyên nhân. Mặc dù sự gia tăng cường độ canh tác nông nghiệp thường được coi là nguyên nhân chính nhưng nghiên cứu mới từ Đại học Binghamton, Đại học Bang New York cho thấy bức tranh phức tạp hơn, với sự liên kết giữa nhiều yếu tố.

Phân tích tổng quan trên hơn 175 bài báo khoa học

Tình trạng suy giảm côn trùng tăng mạnh kể từ nghiên cứu đột phá năm 2017 với báo cáo rằng số lượng côn trùng đã giảm tới 75% chỉ trong chưa đầy 30 năm. Con số này đã thúc đẩy hàng loạt nghiên cứu khoa học nhằm xác định nguyên nhân tiềm tàng đằng sau hiện tượng này.

Để có cái nhìn toàn diện, các nhà nghiên cứu tại Binghamton đã xem xét hơn 175 bài báo tổng quan khoa học, bao gồm hơn 500 giả thuyết về nguyên nhân dẫn đến sự suy giảm côn trùng. Dựa trên các thông tin này, họ tạo ra mạng lưới liên kết với 3.000 khả năng, từ hoạt động nuôi ong đến sự mở rộng đô thị.

Tác giả chính của công trình là Christopher Halsch, nghiên cứu sinh sau tiến sĩ tại Binghamton cho biết: “Thật khó để hỏi tất cả mọi người về suy nghĩ của họ. Vì vậy, thay vì tập hợp 600 người trong một căn phòng, chúng tôi quyết định đọc mọi bài báo tổng quan hoặc phân tích tổng hợp liên quan”.

Họ tập trung vào xác định các chuỗi nguyên nhân, ví dụ như nông nghiệp dẫn đến ô nhiễm, và ô nhiễm làm suy giảm quần thể côn trùng. Sau đó, họ xây dựng một mạng lưới để xác định những ý tưởng có liên kết chặt chẽ với nhau và những yếu tố thường được xem là nguyên nhân cốt lõi nhất.

Những yếu tố bị bỏ qua và mối liên kết phức tạp

Trong danh sách các yếu tố tiềm tàng, nguyên nhân được đề cập nhiều nhất vẫn là sự gia tăng cường độ canh tác nông nghiệp, với những vấn đề như thay đổi sử dụng đất và thuốc trừ sâu.

Nhưng không thể chỉ xếp hạng các nguyên nhân, vì hệ thống có sự tương tác phức tạp. Ví dụ, biến đổi khí hậu có thể là tác nhân gây suy giảm côn trùng, nhưng nó lại bao gồm nhiều yếu tố nhỏ hơn như lượng mưa cực đoan, cháy rừng và nhiệt độ, mỗi yếu tố này cũng có thể ảnh hưởng đến các nguyên nhân khác.

Ngoài ra, nhiều yếu tố bị bỏ qua. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) liệt kê danh sách các mối đe dọa đối với côn trùng, nhưng một phần lớn danh sách đó không hề xuất hiện trong các nghiên cứu gần đây.

Tiến sĩ Eliza Grames, giáo sư sinh học tại Binghamton, từng tham gia nghiên cứu về sự suy giảm 20% số lượng bướm ở Mỹ cho biết: “Không có nghiên cứu nào nhắc đến thiên tai. Không ai xem xét tác động của chiến tranh lên côn trùng, hay ảnh hưởng của hệ thống đường sắt”.

Cần điều chỉnh xu hướng nghiên cứu thiên vị

Các nhà nghiên cứu xác định xu hướng thiên vị trong các nghiên cứu gần đây, đặc biệt là tập trung quá mức vào loài côn trùng có vẻ đẹp hoặc vai trò quan trọng, như ong và bướm, dù chúng chỉ chiếm thiểu số trong thế giới côn trùng.

Grames nhận xét: “Vì mọi người quan tâm quá nhiều đến ong và bướm, chúng ta bị hạn chế trong việc tìm ra các biện pháp bảo tồn có lợi cho các loài côn trùng khác”.

Halsch bổ sung: “Ong có vai trò quan trọng trong nông nghiệp, nên chúng thường được ưu tiên nghiên cứu. Điều này tạo ra vòng lặp: càng tập trung nghiên cứu về ong, chúng ta càng hiểu rõ về ong, nhưng lại thiếu thông tin về các loài côn trùng khác”.

Nhóm nghiên cứu cho rằng bảo tồn côn trùng cần hướng đến việc quản lý toàn bộ hệ thống, thay vì chỉ tập trung vào một số nguyên nhân riêng lẻ. Halsch cho rằng: “Một trong những điểm quan trọng mà chúng tôi muốn nhấn mạnh trong bài báo là các biện pháp bảo tồn quá thiên về một số loài côn trùng hoặc một số yếu tố gây hại nhất định có thể sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến nhiều loài côn trùng khác. Nếu chúng ta quá tập trung vào việc bảo tồn ong và bướm, nhiều loài côn trùng khác - thực tế là phần lớn chúng - sẽ bị bỏ sót”.

Nghiên cứu này là một bước tiến quan trọng, giúp các nhà khoa học hiểu rõ hơn về mối liên hệ phức tạp giữa các yếu tố gây suy giảm côn trùng, từ đó đưa ra chiến lược bảo tồn chúng hiệu quả hơn.

Anh Tú