Mỗi ngày làm một việc tốt: Bài 4 - Giữ gìn và phát huy cốt cách dân tộc theo lời dạy của Người

Ngay khi Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, để bảo vệ và củng cố những thành quả cách mạng đã đạt được, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Chính phủ lâm thời do Chủ tịch Hồ Chí Minh đứng đầu đã ban hành hàng loạt sắc lệnh để quản lý, xây dựng đất nước. Đáng lưu ý trong đó có Sắc lệnh số 65, ngày 23/11/1945 - Sắc lệnh đầu tiên về bảo tồn di sản văn hóa. Nói về vấn đề bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, nhiều lần Người nhấn mạnh phải "chú ý phát huy cốt cách dân tộc”. Tư tưởng xuyên suốt của Bác đó là không thể tách rời việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc với phát triển kinh tế - xã hội của nước nhà. Thấm nhuần lời dạy của Người, nhân dân các dân tộc tỉnh Hòa Bình, đặc biệt là lực lượng nghệ nhân đã tích cực tìm tòi, sưu tầm, truyền dạy để thiết thực bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Nghệ nhân Ưu tú Lý Văn Hềnh, xóm Sưng, xã Cao Sơn (Đà Bắc) dạy chữ Dao cho bà con trên địa bàn.

Dành cả cuộc đời cho bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Dao

Với Chủ tịch Hồ Chí Minh, việc bảo vệ, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc là rất cần thiết, là việc phải làm, nên làm, nhưng quan trọng hơn lại là việc biết vận dụng và phát triển những bản sắc ấy vào cuộc sống. Đó chính là cách tốt nhất để bảo vệ và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Học tập và làm theo tư tưởng của Bác, Nghệ nhân Ưu tú Lý Văn Hềnh ở xóm Sưng, xã Cao Sơn (Đà Bắc) đã dành cả cuộc đời để nghiên cứu, bảo tồn, lưu giữ, truyền dạy bản sắc văn hóa dân tộc Dao. Ở tuổi 75 nhưng không nghỉ ngơi an hưởng tuổi già, ước mong giữ lại hồn cốt của dân tộc Dao thôi thúc bước chân ông Hềnh ngày ngày ngược xuôi trên những nẻo đường để truyền dạy chữ viết, tiếng nói, văn hóa của đồng bào dân tộc Dao.

Ông Hềnh chia sẻ: "Dân tộc Dao giàu bản sắc văn hóa, từ tiếng nói, chữ viết, trang phục đến phong tục, tập quán, nghi lễ, thờ cúng… Thực tế hiện nay, cũng như các dân tộc khác, bản sắc văn hóa dân tộc Dao dần bị mai một. Và tôi xác định một trong những cách làm hiệu quả nhất để giữ lại bản sắc văn hóa dân tộc mình chính là truyền dạy tiếng nói, chữ viết cho trẻ em và bà con dân tộc Dao. Theo rà soát thực tế, chưa đến 1/3 đồng bào dân tộc Dao trên địa bàn huyện Đà Bắc sử dụng thành thạo tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình. Vì lẽ đó đã thôi thúc tôi khắc phục mọi khó khăn, mệt nhọc của tuổi già, tiếp tục hành trình dạy chữ để có thể lưu giữ, bảo tồn và phát huy những giá trị bản sắc văn hóa dân tộc”.

Sinh ra và lớn lên tại xóm Sưng, từ khi còn nhỏ ông Hềnh đã đam mê nghiên cứu về phong tục tập quán, tín ngưỡng thờ cúng, chữ viết của dân tộc Dao. Hơn 50 năm dày công nghiên cứu, không chỉ thông thạo tiếng nói, chữ viết và văn hóa tín ngưỡng, ông còn sưu tầm được nhiều sách cổ về tri thức dân gian, nghi thức tâm linh và tập quán xã hội trong cộng đồng người Dao. Ông có vai trò quan trọng trong việc khôi phục các nghi lễ tập tục truyền thống như: cấp sắc 3 ngọn đèn, cấp sắc 12 ngọn đèn, truyền bá 120 binh mã, các đám tổ tông… trên địa bàn xã Cao Sơn và các xã lân cận. Từ năm 1997, ông Hềnh bắt đầu dạy chữ Nôm Dao cho các con, cháu trong gia đình. Người dân trong xóm, trong vùng biết tin ông dạy chữ Nôm Dao đến xin học ngày càng đông. Năm 2008, ông xin phép chính quyền địa phương được dạy chữ Nôm Dao mở rộng trên địa bàn huyện. Các lớp học "0 đồng” đã được mở tại các xã: Toàn Sơn, Tân Pheo, Đoàn Kết, Vầy Nưa (Đà Bắc) và xã Kim Thượng, huyện Tân Sơn (Phú Thọ) thu hút hàng nghìn học viên tham gia, nghiên cứu. Đồng thời ông Hềnh cũng tích cực tham gia các hoạt động của Trung tâm Vì sự nghiệp phát triển bền vững miền núi nhằm bảo tồn, lưu giữ, quảng bá về bản sắc văn hóa dân tộc Dao đến với bạn bè trong và ngoài nước.

Với những nỗ lực không mệt mỏi trong việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, năm 2019, ông vinh dự được phong tặng danh hiệu "Nghệ nhân Ưu tú” lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể. Tháng 11 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định trao tặng bằng khen cho Nghệ nhân Ưu tú Lý Văn Hềnh vì đã có thành tích tiêu biểu, điển hình trong học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.

Học Bác về quan điểm bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc có chọn lọc

Trong Báo cáo chính trị tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng (năm 1951), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ những mục tiêu cơ bản mà cách mạng Việt Nam cần phải đạt được trong lĩnh vực văn hóa, đó là: "Phát triển những truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc và hấp thụ những cái mới của văn hóa tiến bộ thế giới, để xây dựng một nền văn hóa Việt Nam có tính chất dân tộc, khoa học và đại chúng”. Đây là quan điểm bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc có chọn lọc của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Thực hiện lời dạy của Người, trong những năm qua, công tác bảo tồn, phát triển văn hóa dân tộc được Tỉnh ủy, UBND tỉnh quan tâm chỉ đạo. Ban Thường vụ Tỉnh ủy đã ban hành Nghị quyết số 04-NQ/TU, ngày 11/10/2021 về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa các dân tộc tỉnh Hòa Bình. Từ đó, toàn tỉnh đã có 221 điểm di tích đình, đền, chùa, miếu gắn với tín ngưỡng dân gian của người Mường Hòa Bình được kiểm kê và đưa vào danh mục bảo vệ của tỉnh, 43 di tích được xếp hạng cấp tỉnh, 4 di tích xếp hạng cấp quốc gia. Các sở, ngành, địa phương đã huy động các nguồn lực để bảo tồn, lưu giữ, tôn tạo các làng văn hóa truyền thống, khu không gian bảo tồn văn hóa và điểm văn hóa du lịch cộng đồng; mở lớp truyền dạy nghệ thuật dân gian. Công tác trùng tu, tôn tạo, xếp hạng di tích được đẩy mạnh. Tỉnh đã phục dựng và duy trì hàng năm 63 lễ hội dân gian truyền thống các dân tộc. Các di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu như: mo Mường, nghệ thuật chiêng Mường, tri thức dân gian Lịch tre dân tộc Mường, hát thường rang, bộ mẹng, múa Keng Loóng... được bảo tồn, lưu giữ và phát huy.

Việc bảo tồn bản sắc văn hóa các dân tộc theo tư tưởng Hồ Chí Minh cũng được đông đảo nhân dân, nghệ nhân, nhà nghiên cứu văn hóa trên địa bàn tỉnh hưởng ứng. Đến nay, toàn tỉnh có 1 nghệ nhân nhân dân, 44 nghệ nhân ưu tú đang nắm giữ và thực hành các di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu các dân tộc. Tiêu biểu như Nghệ nhân Nhân dân Bùi Văn Minh (Lạc Sơn), các Nghệ nhân Ưu tú: Bùi Văn Lựng, Bùi Văn Nợi (Tân Lạc), Bùi Huy Vọng (Lạc Sơn), Bàn Sinh Lương (TP Hòa Bình), Hà Thị Bích (Mai Châu)… Phần lớn các nghệ nhân đều lớn tuổi nhưng vẫn rất tâm huyết, tích cực với các hoạt động bảo tồn và lưu giữ, truyền dạy về bản sắc văn hóa dân tộc.

Cùng với lực lượng nghệ nhân, nhân dân các dân tộc tỉnh Hòa Bình đã chung sức, đồng lòng xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm bản sắc dân tộc. Thực hiện việc bảo tồn và lưu giữ có chọn lọc những nét đẹp, đồng thời từng bước đẩy lùi hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan. Thực hiện lời dạy của Người "văn hóa soi đường cho quốc dân đi”, dự thảo văn kiện Đại hội Đảng bộ tỉnh nhiệm kỳ 2025 - 2030 xác định 1 trong 5 đột phá quan trọng cần tập trung triển khai thời gian tới là: Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa các dân tộc, đặc biệt là dân tộc Mường và nền "Văn hóa Hòa Bình” để tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội.

(Còn nữa)

Nhóm P.V