Mở rộng không gian phát triển với tiềm lực, động lực mới

Sáp nhập tỉnh thành là mở rộng không gian phát triển. Ảnh: Một góc thành phố Lào Cai. Ảnh: Quang Vinh

Tạo ra “thế” và “lực” mới

PGS.TS Nguyễn Trọng Phúc, nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng: Việc sáp nhập từ 63 tỉnh, thành còn 34 tỉnh, thành tạo cho các địa phương không gian phát triển. Mỗi tỉnh, thành sau khi sáp nhập có ít nhất hơn 3 triệu dân, tạo ra nguồn nhân lực và không gian phát triển, tiềm lực được phát huy tốt hơn.

“Các địa phương cứ nghèo mãi, không phát triển, thậm chí ngân sách thu không đủ để chi, phải nhờ Trung ương thì làm sao đất nước phát triển được? Bây giờ các tỉnh phải mạnh lên về kinh tế xã hội, chính trị, quốc phòng an ninh làm cho đất nước mạnh lên. Thực tế hiện chỉ có 20/63 địa phương đóng góp cho ngân sách nhà nước, còn lại Trung ương phải cung cấp để bộ máy hoạt động. Các tỉnh không đóng góp được cho Trung ương mà Trung ương lại phải chi cho hoạt động của các tỉnh từ trả lương đến mọi yêu cầu phát triển khác” - ông Phúc nói.

Ông Phúc nêu: Bây giờ đất nước chỉ lo những việc lớn, các công trình lớn, liên quan quốc phòng, an ninh, đối ngoại. Các địa phương trước hết phải tự trang trải cho mình, và đóng góp cho Trung ương.

Ông Nguyễn Trọng Phúc.

Theo ông Phúc, đất nước ta từ thời Vua Minh Mạng năm 1831 chỉ có 30 tỉnh. Bây giờ bộ máy quá cồng kềnh. Bỏ cấp huyện là cấp trung gian để tỉnh chỉ đạo thẳng xuống xã, bớt đi quy trình, thủ tục làm việc, bớt đi bộ máy, biên chế.

Ông Phúc đánh giá “đây mới thực sự là tinh gọn về biên chế, tinh gọn từ bộ máy Trung ương, cấp tỉnh, cấp xã”. Từ các ban của Đảng, Chính phủ, Quốc hội. Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị xã hội, bộ máy Trung ương gọn, địa phương gọn, biên chế giảm đi. Ngân sách chi cho biên chế trước đây quá nặng nề. Bây giờ dành ngân sách đó cho đầu tư phát triển. Như vậy sẽ có lợi cho đất nước.

Ông Phúc chia sẻ: Có lẽ trong lịch sử tôi mới thấy lần này bộ máy được tinh gọn theo hướng phát huy hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả thực sự. Nhiều lần trước đây chúng ta cũng sắp xếp bộ máy nhưng chỗ nọ “nhảy” sang chỗ kia, không thực sự mang lại hiệu quả.

Ông Phúc cũng nhấn mạnh: Với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp thì chính quyền sẽ gần dân hơn. Từ 4-5 xã thành 1 xã mới, đòi hỏi bộ máy ở xã được tăng cường, mạnh lên. Từ Bí thư, Chủ tịch cho đến các công chức cấp xã phải nắm vững khoa học công nghệ, hiểu biết quản lý hành chính nhà nước, gần dân hiểu dân để đưa ra các chủ trương. Thậm chí bây giờ cấp xã có thể đưa ra quyết sách cụ thể, không chỉ thụ động thực hiện các chỉ đạo của cấp trên.

Cấp xã có thể có quyết sách cụ thể, đòi hỏi cán bộ phải giỏi. Tất cả công chức cấp xã phải có trình độ. Bây giờ là thời đại của khoa học công nghệ, thông tin, trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số. Ai không đáp ứng được các đòi hỏi mới thì nghỉ sớm, nhường vị trí đó cho người thực sự có trình độ, năng lực, trách nhiệm. Đây cũng là dịp để thử thách, lựa chọn cán bộ.

“Đây cũng là chọn lọc tự nhiên. Ai có trình độ đáp ứng được yêu cầu thì ở lại bộ máy và sẽ được đãi ngộ, sử dụng xứng đáng. Còn không đáp ứng được thì tự họ cũng nhìn thấy. Vừa qua, nhiều người ở Trung ương, cấp tỉnh, cấp xã đã xin nghỉ do nhận thấy mình không đáp ứng được trước những đòi hỏi mới. Vì thế không chỉ tổ chức lại bộ máy mà tự mỗi người đều đánh giá khả năng của mình xem có đáp ứng được không. Nếu không thì tự nguyện rút lui cho người khác làm. Như lúc sinh thời, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng từng nói: “Nếu không làm được hãy đứng sang một bên cho người khác làm” - ông Phúc nói.

Ông Phúc nhận định, chính quyền 2 cấp sẽ bớt đi những nhiêu khê, cồng kềnh, khó khăn cho người dân, doanh nghiệp.

Ông Phúc nêu rõ: “Những hiện tượng tiêu cực như “chạy chức chạy quyền”, “lợi ích nhóm”, tham nhũng, lãng phí sẽ giảm đi. Bộ máy mới sẽ hoạt động theo đúng mục tiêu đặt ra, sẽ chọn lọc để đi đến cái tối ưu như hình tượng “vừa chạy vừa xếp hàng”, cái gì hợp lý thì tồn tại cái gì không hợp lý bị gạt bỏ. Vừa làm vừa tự điều chỉnh để có phương án tối ưu, khi bộ máy hành động tối ưu sẽ mang lại hiệu quả tốt nhất”.

Phân cấp, ủy quyền, chính quyền sát dân, gần dân

Ông Phạm Văn Hòa, Ủy viên Ủy ban Pháp luật – Tư pháp của Quốc hội bày tỏ, ông rất đồng tình với việc sáp nhập tỉnh, thành. Cách đây 6 năm chính ông đã đề nghị trước Quốc hội về việc sáp nhập các tỉnh có diện tích nhỏ, dân số ít. Bây giờ chúng ta sáp nhập 2-3 tỉnh lại với nhau trên phạm vi cả nước để còn 34 tỉnh, thành.

“Trung Quốc có 1,4 tỷ dân nhưng chỉ có 34 tỉnh, thành và đặc khu. Chúng ta dân số 100 triệu dân nhưng có đến 63 tỉnh, thành. Như vậy là quá nhiều. Ngân sách nhà nước chi thường xuyên, chi lương cho công chức viên chức quá lớn, tạo thành gánh nặng” – ông Hòa dẫn chứng.

Ông Phạm Văn Hòa.

Bây giờ công chức, viên chức ít đi, nguồn dôi dư chi trả lương cho cán bộ công chức, viên chức để đầu tư, chi cho an sinh xã hội. “Tôi ủng hộ rất cao chủ trương sáp nhập để sau này ngân sách nhà nước không còn chi thường xuyên về lương cho đội ngũ cán bộ công chức quá nhiều như hiện nay. Bên cạnh đó, muốn phát triển sau sáp nhập, sắp xếp còn do yếu tố con người định hình quy hoạch, phát triển, và tổ chức thực hiện. Người dân rất đồng tình ủng hộ chủ trương này của Đảng. Trước kia có một thời gian chúng ta tách ra để phát triển. Nhưng bây giờ lại nhập lại để phát triển trong bối cảnh mới là hết sức cần thiết” – ông Hòa nói.

Với chính quyền 2 cấp, bỏ cấp huyện, sáp nhập các xã lại với nhau để gần dân, theo ông Hòa: Cấp xã sẽ trực tiếp và không còn cấp trung gian nào nữa. Thay vì tỉnh, huyện, xã thì khi bỏ cấp huyện, cấp xã sẽ được giao quyền nhiều hơn, được thực hiện phân quyền, ủy quyền. Thẩm quyền giao cho cấp xã thì các vụ việc của cấp xã như quản lý nhà nước về dân cư, trật tự xã hội, hành chính công đều do cấp xã toàn quyền giải quyết, thay vì trước đây là cấp huyện. Đây là điều cần thiết để mọi quyết định từ tỉnh xuống thẳng xã, ủy quyền cho xã giải quyết việc của dân khi 80% nhiệm vụ quyền hạn của cấp huyện được giao cho cấp xã, chỉ có một số nhiệm vụ quan trọng cốt lõi tỉnh đảm nhận quản lý.

Cũng theo ông Hòa: Theo dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi thì cấp xã được giao thêm quyền ra văn bản quy phạm pháp luật, được tuyển dụng, bổ nhiệm, cho thôi việc đối với cán bộ công chức, viên chức. Các thủ tục về mặt hành chính như đất đai, đô thị nhà đất cũng giao quyền cho cấp xã giải quyết là một điểm mới. Quyền hạn của cấp tỉnh sau sáp nhập cũng rộng hơn rất nhiều so với trước. Bây giờ theo phân cấp, phân quyền, ủy quyền thì những vấn đề của Chính phủ có thể ủy quyền lại cho tỉnh, và đặc biệt nhiệm vụ của các bộ ngành Trung ương cũng ủy quyền cho UBND hoặc Chủ tịch UBND thực hiện nhiệm vụ đó, không phải chờ xin ý kiến cấp trên nữa. Chỉ cần chính quyền địa phương cấp tỉnh căn cứ vào quy định pháp luật, theo Luật và Nghị định của Chính phủ, hướng dẫn Thông tư của bộ, ngành là có thể áp dụng vào thực hiện, không phải chờ xin ý kiến bằng văn bản và đợi chấp thuận.

“Căn cứ theo quy định, thẩm quyền thì anh phải làm, nếu anh không làm thì kiểm điểm trách nhiệm. Trong phân cấp, ủy quyền thì cấp trên phải thường xuyên đôn đốc, nhắc nhở chứ không phải giao cho người khác làm. Việc của tôi nhưng tôi giao cho anh. Anh làm thì anh sẽ chịu trách nhiệm và tôi cũng chịu trách nhiệm liên đới cùng với anh. Thay vì 63 tỉnh, thành thì giờ còn 34 tỉnh, thành cho nên việc kiểm tra, thanh tra, đôn đốc nhắc nhở sẽ thuận lợi hơn rất nhiều. Việc phân quyền thẩm quyền cũng tính tới yếu tố đặc thù, yếu tố của từng địa phương chứ không phải ai cũng giao” – ông Hòa cho hay.

Sàng lọc, tinh chọn cán bộ đáp ứng yêu cầu của “bộ tứ chiến lược”

Ông Nguyễn Tiến Dĩnh, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ nhấn mạnh: Bây giờ còn 34 tỉnh, thành, bỏ cấp huyện và giảm đi 66% cấp xã để tạo ra không gian phát triển mới.

Ông Nguyễn Tiến Dĩnh.

“Ví dụ trước kia có tỉnh không có biển, bây giờ hợp nhất lại thì vừa có đồng bằng, vừa có biển. Như Hưng Yên với Thái Bình thì Hưng Yên đất chật người đông phát triển công nghiệp gần như hết nguồn lực về đất đai, con người. Còn Thái Bình đang phát triển nhưng lại có hạn chế. Bây giờ hợp nhất lại vừa có đồng bằng, vừa có biển, mở rộng diện tích, con người, nguồn lực. Hay các tỉnh duyên hải miền Trung Tây Nguyên xưa khép kín bởi rừng núi, nay hợp nhất với các tỉnh duyên hải miền Trung bây giờ có núi, có rừng, có đồng bằng, có biển. Nêu ví dụ đó để thấy không gian phát triển tạo ra nhiều lợi thế về đất đai, nguồn lực và nhân lực, có vùng sinh thái khác nhau. Mỗi nơi có một thế mạnh và hỗ trợ nhau phát triển đi lên. Đó là cái hay. Việc nhập để tạo ra lợi thế là như vậy” – ông Dĩnh phân tích.

Đối với việc giảm cấp trung gian khi bỏ cấp huyện, ông Dĩnh cho rằng: Bộ máy hành chính sẽ giảm đi, giảm chi phí hành chính đem lại nhiều lợi thế. Tỉnh lớn lên thì yêu cầu quản trị phải tốt hơn. Đội ngũ, tổ chức, bộ máy phải chuyển đổi số, số hóa đáp ứng yêu cầu công nghệ thông tin và quản trị địa phương. Cấp xã không phải là một “huyện thu nhỏ” nhưng có diện tích lớn, có tổ chức bộ máy phù hợp trong bối cảnh mới. Chức năng nhiệm vụ của cấp xã cũng khác so với cấp xã trước đây. Toàn bộ chức năng nhiệm vụ của huyện được chuyển giao cho cấp xã. Phân cấp, phân quyền nhiều hơn cho cấp gần dân nhất, sát dân nhất, thuận tiện cho dân nhất để giải quyết công việc cho dân nhanh nhất. Cấp xã có đầy đủ chức năng nhiệm vụ, bộ máy, thẩm quyền để giải quyết việc cho dân. Cái gì liên xã hay phạm vi liên vùng, liên tỉnh thì cấp tỉnh giải quyết, còn lại cấp xã trực tiếp giải quyết. Như vậy thuận tiện và đạt được nhiều mục tiêu.

“Tới đây vai trò nhiệm vụ thẩm quyền của cấp xã là rất lớn, trực tiếp với dân, mục tiêu là phải giải quyết nhanh gọn, với tinh thần nhà nước kiến tạo, nhà nước phát triển, nhà nước phục vụ, chính quyền phục vụ nhân dân. Đây cũng là dịp để sàng lọc cán bộ, người nào không đủ điều kiện thì xin nghỉ. Tinh gọn lại tổ chức bộ máy. Lần này làm quyết liệt mạnh mẽ hơn theo tính chất “cách mạng”, mạnh và rộng khắp. Đặc biệt rà soát lại đội ngũ cán bộ cấp xã để nơi nào không đáp ứng được yêu cầu thì đưa cán bộ ở huyện và tỉnh về để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ” – ông Dĩnh cho hay.

Ông đặt vấn đề: Yêu cầu trong bối cảnh mới là ứng dụng khoa học công nghệ, tăng tốc bứt phá để bước vào kỷ nguyên vươn mình.

“Vừa qua Bộ Chính trị ban hành “bộ tứ chiến lược” gồm 4 Nghị quyết: Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị về thúc đẩy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo; Nghị quyết số 59 về chủ động hội nhập quốc tế sâu rộng; Nghị quyết số 66 về đổi mới toàn diện công tác xây dựng, thi hành pháp luật; và Nghị quyết số 68 về phát triển mạnh mẽ khu vực kinh tế tư nhân. “Tứ mã” thì phải song hành. Nhưng trong đó yếu tố quan trọng nhất chính là con người, là cán bộ, bởi nếu cán bộ năng lực yếu thì không thể thực hiện được 4 vấn đề trên. Phải thay đổi tư duy không quản được thì cấm, phải tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ vào trong công việc, hội nhập kinh tế quốc tế, và tạo mọi điều kiện để phát triển kinh tế tư nhân, động lực quan trọng nhất của nền kinh tế” – ông Dĩnh nói.

Việt Thắng (ghi)