Mô hình trường chất lượng cao, tiên tiến, Hà Nội nên để khối tư thục phát triển

Việc đầu tư mô hình trường công lập chất lượng cao, tiên tiến hiện đại của Hà Nội đang thu hút sự quan tâm của nhiều chuyên gia giáo dục, phụ huynh và học sinh. Mô hình này được kỳ vọng sẽ nâng cao chất lượng giảng dạy trong bối cảnh giáo dục không ngừng đổi mới. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích, không ít ý kiến lo ngại rằng sự phát triển của mô hình này có thể tạo ra khoảng cách giữa các trường công lập, làm gia tăng bất bình đẳng trong hệ thống giáo dục quốc dân.

Mô hình trường công chất lượng cao dễ phân tầng giáo dục

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lê Đông Phương - nguyên cán bộ Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết, hiện nay vẫn chưa có một khái niệm cụ thể và thống nhất về mô hình trường công lập chất lượng cao.

Dù thuật ngữ này thường được nhắc đến trong các chính sách giáo dục và thảo luận xã hội nhưng trong Luật Giáo dục không đề cập đến và tiêu chí xác định thế nào là "chất lượng cao" vẫn còn mơ hồ.

“Tôi cho rằng giáo dục phổ thông cần đảm bảo mọi học sinh đều có cơ hội tiếp cận một nền giáo dục bình đẳng, không chỉ trang bị kiến thức mà còn chú trọng vào sự phát triển toàn diện. Hệ thống giáo dục nên tạo điều kiện để mỗi học sinh được phát huy tối đa năng khiếu và khả năng của mình, giúp các em định hướng tốt hơn cho tương lai.

Chúng ta không nên chú trọng đến việc tạo ra sự phân tầng giữa các học sinh bằng cách đầu tư quá mức vào một số trường nhất định. Thực tế cho thấy, cuộc đua vào các trường công lập trọng điểm hay các trường chất lượng cao thường khiến phụ huynh phải chi trả nhiều chi phí, trong khi học sinh chịu áp lực nặng nề về học tập.

Điều này không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất và tinh thần mà còn làm mất đi quãng thời gian tuổi thơ đáng lẽ các em được vui chơi, khám phá và phát triển toàn diện. Đây chính là một trong những bất cập đáng lưu tâm của hệ thống giáo dục hiện nay”, Tiến sĩ Lê Đông Phương nêu quan điểm.

Tiến sĩ Lê Đông Phương - nguyên cán bộ Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, Bộ Giáo dục và Đào tạo. (Ảnh: giaoduc.net.vn)

Ngoài ra, việc phát triển trường công lập chất lượng cao đòi hỏi nguồn đầu tư lớn, nếu không được phân bổ hợp lý, nó có thể gây mất cân đối trong hệ thống giáo dục công lập. Khi một số trường nhận được sự đầu tư vượt trội về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên và các điều kiện học tập khác, trong khi nhiều trường còn lại không được nâng cấp tương xứng, sự chênh lệch về chất lượng giáo dục sẽ ngày càng rõ rệt.

Điều này có thể dẫn đến tình trạng phân hóa trong hệ thống trường công, nơi một số ít học sinh được hưởng điều kiện học tập tốt hơn hẳn so với phần lớn học sinh còn lại.

Đặc biệt, vấn đề này càng trở nên đáng lo ngại đối với bậc tiểu học và trung học cơ sở – những cấp học nền tảng có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo công bằng giáo dục. Nếu sự khác biệt giữa các trường công lập ngày càng lớn, không chỉ chất lượng đào tạo bị phân hóa mà còn làm gia tăng bất bình đẳng trong cơ hội học tập của học sinh.

Các trường phổ thông công lập đáng lẽ phải mang đến sự tiếp cận giáo dục đồng đều cho mọi đối tượng thì nay lại vô tình trở thành rào cản, khiến những học sinh có hoàn cảnh khó khăn càng gặp nhiều thiệt thòi hơn trong quá trình học tập và phát triển.

Bên cạnh đó, khái niệm "chất lượng cao" trong giáo dục phổ thông đôi khi bị hiểu sai. Nhiều người cho rằng chỉ cần có cơ sở vật chất hiện đại, học phí và mức lương của đội ngũ giáo viên cao thì trường đó mặc nhiên trở thành trường chất lượng cao.

Giáo dục phổ thông chủ yếu cung cấp kiến thức nền tảng, chưa phải là môi trường đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao theo đúng nghĩa. Do đó, nếu quá đề cao mô hình này mà không xem xét kỹ tác động lâu dài, vô hình trung đang tạo ra một sự phân hóa thiếu công bằng trong hệ thống giáo dục công lập.

Theo Tiến sĩ Lê Đông Phương, quan điểm cho rằng việc có nhiều trường công lập chất lượng cao sẽ giúp thay đổi bộ mặt giáo dục của địa phương không hoàn toàn đúng. Trên thực tế, dù một số địa phương có nhiều trường chuyên danh tiếng nhưng chất lượng giáo dục toàn diện vẫn không có sự cải thiện rõ rệt. Điều đó cho thấy, việc tập trung phát triển một số ít trường công lập chất lượng cao không đồng nghĩa với việc nâng cao toàn diện chất lượng hệ thống giáo dục.

Bên cạnh đó, nếu không có cơ chế giám sát chặt chẽ, quy trình tuyển sinh có nguy cơ thiếu minh bạch, thậm chí xuất hiện tình trạng “chạy trường, chạy lớp” để có được cơ hội học tập.

Còn theo Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh – nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ Giáo dục và Đào tạo, mô hình trường công lập chất lượng cao có thể sẽ mang lại những ưu điểm như tạo ra môi trường học tập tiên tiến, hiện đại với cơ sở vật chất đầy đủ, cùng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý được tuyển chọn kỹ lưỡng, giúp nâng cao chất lượng giảng dạy.

Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm, mô hình này cũng đặt ra một số vấn đề cần được xem xét kỹ lưỡng.

Thứ nhất, học phí và các khoản phí đi kèm chắc chắn sẽ cao hơn do chi phí vận hành trường công lập chất lượng cao lớn hơn so với các trường công lập thông thường. Điều này có thể làm hạn chế khả năng tiếp cận của học sinh có hoàn cảnh khó khăn, làm gia tăng khoảng cách về chất lượng học tập giữa các nhóm học sinh, ảnh hưởng tới sự công bằng trong giáo dục công lập.

Thứ hai, sự ra đời của các trường công lập chất lượng cao có thể làm gia tăng áp lực thi cử do mức độ cạnh tranh khốc liệt để giành suất vào học. Điều này vô tình đẩy phụ huynh và học sinh vào "vòng xoáy" học thêm, luyện thi căng thẳng, không chỉ gây áp lực tâm lý mà còn tạo gánh nặng tài chính đáng kể.

Thứ ba,việc triển khai mô hình này có thể dẫn đến nguy cơ chạy theo danh hiệu "chất lượng cao" mà chưa thực sự đảm bảo các tiêu chí cần thiết. Nếu không có cơ chế giám sát chặt chẽ, một số trường có thể tập trung vào hình thức hơn là nâng cao chất lượng thực tế, gây ra sự chênh lệch trong hệ thống giáo dục công lập.

Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh – nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ Giáo dục và Đào tạo. (Ảnh: NVCC)

Mô hình trường chất lượng cao nên để khối tư thục phát triển

Theo Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh, thay vì mở rộng thêm mô hình trường công lập chất lượng cao ở Hà Nội một cách ồ ạt, cần tập trung vào việc nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường công lập còn yếu kém. Một ngôi trường tốt không chỉ đến từ nguồn đầu tư tài chính mà quan trọng hơn là cách quản lý, lãnh đạo hiệu quả, cùng với việc tuyển dụng được đội ngũ giáo viên chất lượng.

Mặc dù đầu tư dàn trải ít hiệu quả hơn đầu tư có trọng điểm, nhưng để đảm bảo sự công bằng trong giáo dục, việc hỗ trợ nâng cao chất lượng các trường công lập đang gặp khó khăn cũng không kém phần quan trọng.

Do đó, cần có chiến lược hài hòa, nâng cấp các trường công lập đại trà thông qua việc cải thiện quản lý, nâng cao chất lượng giảng dạy và hỗ trợ cơ sở vật chất thiết yếu.

Ngoài ra, mô hình hợp tác công - tư trong giáo dục cũng là một hướng đi đáng cân nhắc để phát triển hệ thống giáo dục tư thục. Việc này có thể giúp giảm áp lực tài chính cho ngân sách Nhà nước, đa dạng hóa lựa chọn học tập cho người dân, đồng thời giảm bớt áp lực cạnh tranh vào các trường công lập chất lượng cao.

Quan trọng hơn hết, chất lượng giáo dục không chỉ phụ thuộc vào nguồn tài chính mà còn dựa vào yếu tố con người, cách tổ chức và quản lý nhà trường.

"Trong bối cảnh ngân sách Nhà nước cần nhiều việc ưu tiên, theo tôi, việc thúc đẩy hợp tác công – tư trong phát triển hệ thống trường tư thục là một giải pháp cần thiết. Xã hội hóa giáo dục không chỉ giúp giảm áp lực tài chính lên ngân sách Nhà nước mà còn tạo điều kiện để đa dạng hóa mô hình đào tạo, đáp ứng tốt hơn nhu cầu học tập ngày càng cao của người dân.

Tuy nhiên, điều quan trọng là cần có một cơ chế quản lý minh bạch và hiệu quả, vừa thu hút được nguồn lực trong và ngoài nước, vừa đảm bảo chất lượng đào tạo, đồng thời duy trì sự cân bằng giữa hệ thống trường công lập và trường tư thục, tránh tình trạng chênh lệch quá lớn trong cơ hội tiếp cận giáo dục của học sinh”, Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh nêu quan điểm.

Ảnh minh họa giaoduc.net.vn.

Cùng bàn về vấn đề này, Tiến sĩ Lê Đông Phương cho rằng, muốn nâng cao chất lượng giáo dục nên hướng đến sự phát triển đồng đều, phổ cập giáo dục đại trà thay vì chỉ tập trung vào một số trường chất lượng cao.

“Cá nhân tôi không ủng hộ việc phát triển thêm các trường công lập chất lượng cao. Khi ngân sách Nhà nước dành cho giáo dục còn nhiều việc phải làm, thay vì đầu tư vào những mô hình “đột biến” trong giáo dục công, Nhà nước nên tập trung vào các trường còn thiếu thốn cơ sở vật chất, những học sinh vẫn phải đối mặt với nguy cơ bỏ học vì không đủ điều kiện học tập.

Bên cạnh những địa phương còn gặp nhiều khó khăn, ngay tại các thành phố lớn như Hà Nội hay Thành phố Hồ Chí Minh vẫn tồn tại những khu vực có điều kiện học tập hạn chế. Do đó, ngân sách Nhà nước nên ưu tiên tập trung vào việc nâng cấp cơ sở vật chất, cải thiện điều kiện học tập cho những khu vực còn nhiều thiếu thốn, nhằm đảm bảo sự công bằng trong tiếp cận giáo dục.

Đối với những học sinh có nhu cầu học tập nâng cao với chương trình đào tạo đặc biệt, các trường tư thục hoàn toàn có thể đáp ứng. Còn đối với những trường công lập chất lượng cao đã tồn tại, cần có một cuộc đánh giá nghiêm túc về hiệu quả thực sự của mô hình này. Liệu các trường này có thực sự nâng cao chất lượng giáo dục hay chỉ đơn thuần mang lại sự kỳ vọng cao hơn cho một nhóm phụ huynh? Nhiều nơi gắn mác "chất lượng cao", "hội nhập quốc tế" nhưng lại không có những tiêu chí minh bạch để chứng minh điều đó.

Do đó, trước khi mở rộng hay tiếp tục phát triển mô hình này, cần có sự đánh giá khách quan về tác động thực tế của nó đối với hệ thống giáo dục. Nếu những trường này không mang lại lợi ích thực sự ngoài việc tạo ra một cuộc đua căng thẳng và tiêu tốn nhiều ngân sách hơn, không có lý do gì để tiếp tục duy trì hay nhân rộng”, Tiến sĩ Lê Đông Phương cho biết.

Thúy Hiền