Mô hình thương mại hai chiều tạo động lực phát triển kinh tế miền núi

Rừng cộng đồng của thôn Ba Tầng, xã A Dơi, tỉnh Quảng Trị (trước đây là xã Ba Tầng, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị) có nhiều loại măng khác nhau như A Ho, A Le, Bát Độ. Trong đó, măng A Ho có trữ lượng khá nhiều và dễ thu hái. Đây là loại măng có vị ngọt, thơm, mềm, thường được luộc chín trước khi chế biến thành các món ăn và cũng có thể sấy khô. Năm nào mưa đến sớm, đầu tháng 7 là bắt đầu mùa măng và đến tháng 11 thì kết thúc.

Người Vân Kiều ở xã Ba Tầng đi hái măng rừng

Sau một ngày vào rừng, bà con thường gùi măng ra đường lớn để bán cho thương lái. Hôm nào không bán được, mọi người lại gùi về nhà. Buổi tối, bà con tranh thủ luộc chín để ngày hôm sau mang đi bán ở Khe Sanh. Nếu một người trong một ngày hái được 30kg măng tươi thì sẽ có thu nhập khoảng 150 nghìn đồng. Tuy nhiên, thôn Ba Tầng ở xa trung tâm, măng tươi và các loại nông sản đều bán rất rẻ và cũng ít người mua, muốn được giá phải đi bán nơi khác, quãng đường đi lại rất xa.

Tổ hợp tác Ba Tầng, tỉnh Quảng Trị

Năm 2023, Tổ hợp tác Ba Tầng ra đời với 16 thành viên, hầu hết là phụ nữ nghèo người dân tộc thiểu số Vân Kiều ở thôn Ba Tầng. Từ khi đi vào hoạt động, tổ hợp tác đã giúp nâng cao giá trị của măng rừng và nhiều đặc sản của địa phương như tiêu rừng, ớt rừng, quả tắt rừng... góp phần cải thiện thu nhập. Các đơn vị, địa phương hỗ trợ xây dựng cơ sở vật chất cần thiết như nhà sấy sử dụng nguồn năng lượng mặt trời, cụm công trình chức năng phục vụ sơ chế măng chính thức đi vào sản xuất từ tháng 8/2023. Đặc biệt, nhà sấy hoạt động theo nguyên tắc hiệu ứng nhà kính để tạo nhiệt khi nhiệt độ ngoài trời cao và chuyển sang chức năng sấy lạnh khi khí hậu ôn hòa. Việc phơi, sấy măng trong lồng kín, nhiệt độ ổn định nên măng khô đều và đẹp, màu vàng tươi, bảo đảm an toàn thực phẩm, được thị trường ưa chuộng.

Chế biến măng rừng thành các đặc sản miền núi Quảng Trị

Chị Hồ Thị Nhờ, ở thôn Ba Tầng, xã A Dơi, tỉnh Quảng Trị cho biết, kinh tế gia đình dựa vào 2ha đất trồng sắn và 2 sào ruộng nước, mỗi năm thu nhập khoảng 20 triệu đồng. Ngoài công việc nương rẫy, những lúc nông nhàn, chị thường cùng một số phụ nữ ở thôn Ba Tầng vào rừng hái măng, hái rau để bán và làm thực phẩm.

“Từ khi có Hợp tác xã, cách nghĩ về làm kinh tế của bà con cũng thay đổi nhiều, bữa nay diện tích nương rẫy cũng ít nên bà con chủ động đi lấy măng rừng để bán. Ngoài ra bà con cũng trồng sắn, trồng keo, nhưng việc lấy măng rừng cũng cho thu nhập nhiều hơn cả trồng sắn. Bà con đi lấy số lượng măng cũng nhiều, có khi đi cả gia đình được 2- 3 bao to, mỗi gia đình có khi thu nhập được 500- 600 ngàn đồng”, Chị Hồ Thị Nhờ vui mừng nói.

Sản phẩm măng tươi do Tổ hợp tác Ba Tầng chế biến

Xã A Dơi nằm trên biên giới Việt - Lào là xã miền núi cực Nam của tỉnh Quảng Trị. Xã có hơn 2.200 hộ dân với hơn 11.000 nhân khẩu chủ yếu là đồng bào Vân Kiều, Pa Kô. Bà con ở đây trồng sắn, gieo cấy lúa nước mỗi năm một vụ và chăn nuôi gia súc, gia cầm, đời sống còn gặp không ít khó khăn, vất vả.

Từ ngày có tổ hợp tác Ba Tầng, cuộc sống của bà con được cải thiện. Bà con thay đổi tư duy và cách thức sản xuất, biết trao đổi mua bán, có thể đi lấy măng rừng và các loại đặc sản rừng về sơ chế, bán cho tổ hợp tác. Tổ hợp tác sẽ chế biến tạo ra sản phẩm hoàn chỉnh, chất lượng cao hơn để đưa đi tiêu thụ các nơi.

Những cô gái Vân Kiều mang các món ăn đặc trưng của đồng bào mình đến quảng bá tại Hội chợ thương mại vùng miền núi

Năm 2024, ngoài măng rừng, tổ hợp tác còn kết hợp chế biến các loại nông - lâm sản sẵn có tại địa phương như quả chuối rừng, mướp đắng rừng, chè rừng và hoa đu đủ, quýt rừng cùng một số loại dược liệu khác. Việc thành lập tổ hợp tác mục đích tăng thu nhập cho các thành viên và người dân trong vùng, phát huy tinh thần đoàn kết, tương trợ lẫn nhau trong cuộc sống và đề cao vai trò của phụ nữ trong hoạt động sản xuất, kinh doanh. Tổ hợp tác Ba Tầng là một hình thức phù hợp trong mô hình thương mại hai chiều ở miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Các sản phẩm từ núi rừng được Tổ hợp tác Ba Tầng chế biến và đưa đến bày bán nhiều nơi

Anh Nguyễn Hữu Khóa, ở thôn Ba Tầng, xã A Dơi, tỉnh Quảng Trị là người thường xuyên đưa các sản phẩm đặc trưng của đồng bào Vân Kiều- Pa Kô nói chung và Tổ hợp tác Ba Tầng nói riêng đến quảng bá tại nhiều hội chợ, phiên chợ và cung ứng cho các địa chỉ nông sản ở miền xuôi. Anh Khóa cho biết, mô hình này vận hành rất hiệu quả khi mua các sản phẩm từ rừng núi, từ việc canh tác của đồng bào sau đó chế biến thành đặc sản mang giá trị cao. Thu nhập từ việc bán các đặc sản được chia cho các thành viên tổ hợp tác tùy theo hiệu quả làm việc, còn đối với người dân thì tổ hợp tác mua rồi trả tiền hoặc trao đổi bằng các sản phẩm, hàng hóa mà người dân cần có giá trị tương đương.

Anh Nguyễn Hữu Khóa cho biết thêm: “Mong muốn đưa các sản phẩm của tổ hợp tác nông sản sạch Ba Tầng của 16 chị em người Vân Kiều như măng rừng sấy khô, hoa đu đủ đực sấy khô, chuối rừng sấy khô để người dân biết đến các sản phẩm đặc trưng của vùng biên giới. Mang những sản phẩm chất lượng đến người tiêu dùng có trải nghiệm tốt, sản phẩm tốt từ đó tạo ra nguồn thu nhập chính cho tổ hợp tác Ba Tầng, để chị em có thu nhập ổn định trong thời gian nông nhàn không làm nương rẫy”.

Bà con ở xã Thượng Trạch, tỉnh Quảng Trị đi hái măng rừng

Tương tự mô hình tổ hợp tác Ba Tầng, ở xã A Dơi, tỉnh Quảng Trị, đồng bào miền núi xã Thượng Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình trước đây, nay là xã Thượng Trạch, tỉnh Quảng Trị đã tạo ra sản phẩm măng tươi, măng khô được nhiều người ưa chuộng từ cây măng rừng mọc ở khắp núi rừng biên giới.

Người dân xã Thượng Trạch làm món măng khô

Kỳ vọng tạo sinh kế lâu dài, bền vững cho bà con, chính quyền xã Thượng Trạch đã thành lập Hợp tác xã Cà Roòng, đầu tư máy móc sản xuất, sấy ép, nâng cao chất lượng sản phẩm, nhãn mác, bao bì bắt mắt góp phần nâng cao giá thành. Sản phẩm măng khô Thượng Trạch là món ăn độc đáo ở địa phương này, được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh với tên gọi măng khô Cà Roòng. Hợp tác xã Cà Roòng mua măng của bà con đem về phơi sấy, tạo ra sản phẩm ngon, sạch đưa về bán ở miền xuôi. Hợp tác xã còn về miền xuôi mua các sản phẩm hàng hóa thiết yếu trưng bày tại địa phương, người dân hái măng rừng về bán cho hợp tác xã có thể lấy tiền hoặc trao đổi bằng hàng hóa thiết yếu có giá trị tương đương.

Măng rừng tại xã Thượng Trạch được phơi khô dưới nắng, sau đó đưa vào đóng gói,

Ông Đinh Tiếng, ở bản A Ky, xã Thượng Trạch, tỉnh Quảng Trị cho biết, trước đây, việc hái măng rừng chỉ phục vụ bữa ăn hàng ngày, thì nay, bà con chăm chỉ hái măng rừng vì món ăn được nhiều người ưa chuộng.

“Bà con khi hái măng thì đem về bán ở đây, cả bản có khi được hơn tạ mấy rồi bán cho Hợp tác xã, đi hái về đưa về Hợp tác xã tự chế biến. Năm trước khi mới thí điểm có đi hái măng nộp cho Hợp tác xã để hợp tác làm sản phẩm, mình thì đi hái có khi được cả 1 bao to 6- 7 cân măng rừng,” ông Tiếng nói.

Một phiên chợ biên giới diễn ra tại xã Lao Bảo, tỉnh Quảng Trị

Thực hiện Quyết định số 1162/QĐ-TTg ngày 13/7/2021 của Thủ tướng Chính phủ, tỉnh Quảng Trị đã triển khai chương trình phát triển thương mại miền núi, vùng sâu, vùng xa và hải đảo giai đoạn 2021–2025. Một trong những nội dung đáng chú ý là các mô hình thương mại hai chiều được triển khai tại vùng miền núi và biên giới.

Ông Đào Anh Tuấn, Phó Giám đốc Sở Công Thương tỉnh Quảng Trị cho biết: "Sau gần 5 năm triển khai, chương trình đã mang lại nhiều kết quả tích cực. Cụ thể, Hạ tầng thương mại vùng miền núi được cải thiện rõ rệt, nhiều điểm bán hàng mới được hình thành. Người dân dễ dàng tiếp cận hàng hóa thiết yếu, đồng thời các sản phẩm địa phương được tiêu thụ thuận lợi hơn. Thị trường hàng hóa được mở rộng, thương hiệu sản phẩm đặc trưng của Quảng Trị được quảng bá rộng rãi".

Thanh Hiếu/VOV- Miền Trung