Mật mía Vũ Quang: Nghề truyền thống và hướng đi mới

Nấu mật mía.

Nghề nấu mật mía ở Vũ Quang có lịch sử hơn 50 năm, gắn liền với sự phát triển của cộng đồng dân cư nơi đây. Ban đầu, mật mía chỉ được sản xuất phục vụ nhu cầu tiêu dùng trong gia đình và cộng đồng nhỏ, nhưng với chất lượng ngọt tự nhiên, hương vị đặc trưng, mật mía Vũ Quang dần được biết đến rộng rãi và trở thành một sản phẩm nổi bật của huyện miền núi này.

Mật mía.

Quy trình sản xuất mật mía bắt đầu từ việc trồng mía trên những cánh đồng rộng lớn của xã Thọ Điền. Mía được trồng trên diện tích gần 30ha, chủ yếu là giống mía đặc sản có năng suất cao và chất lượng tốt. Sau khi thu hoạch, mía được cắt thành khúc nhỏ, sau đó ép lấy nước. Lúc này, nước mía sẽ được chuyển đến những nồi nấu lớn, nơi lửa luôn phải duy trì đều và người nấu phải khuấy đều để mật không bị cháy. Quá trình này kéo dài từ 5 đến 7 giờ để có thể tạo ra mật mía đặc quánh, màu sắc đẹp và hương vị ngọt tự nhiên.

Mỗi gia đình sản xuất khoảng 1 đến 5 tấn mật mỗi năm, với sản lượng lên tới 160 tấn mật mỗi năm trong toàn xã Thọ Điền. Điều đặc biệt ở nghề nấu mật mía là tính kiên nhẫn và tinh tế của người thợ. Không chỉ là một nghề thủ công, nó còn đòi hỏi sự am hiểu về thời gian, nhiệt độ và kỹ thuật khuấy đều để tạo ra mật mía có chất lượng tuyệt vời.

Dù nghề nấu mật mía mang lại thu nhập ổn định cho người dân, nhưng nghề này cũng không thiếu thử thách. Biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản lượng mía. Những đợt hạn hán kéo dài hoặc mưa lớn không những làm giảm năng suất mía mà còn tác động đến chất lượng của sản phẩm mật. Cây mía, vốn là loài cây rất nhạy cảm với thời tiết, nếu không có điều kiện sinh trưởng tốt sẽ dẫn đến mật mía không đạt được độ ngọt như mong muốn.

Hơn nữa, sự xuất hiện của các sản phẩm thay thế, như mật đường hay mật ong công nghiệp, cũng tạo ra sự cạnh tranh mạnh mẽ. Các sản phẩm này tuy có giá thành rẻ hơn nhưng lại không thể so sánh với chất lượng và hương vị tự nhiên của mật mía Thọ Điền.

Mật mía là nguyên liệu để làm các sản phẩm bánh kẹo mang hương vị đặc biệt.

Tuy nhiên, những khó khăn này không thể làm nhụt chí người dân Vũ Quang. Chính quyền địa phương đã có những biện pháp hỗ trợ như quảng bá sản phẩm mật mía tại các hội chợ, xúc tiến thương mại, và liên kết với các thị trường tiêu thụ lớn hơn. Đặc biệt, năm 2020, mật mía Thọ Điền đã được cấp chứng nhận OCOP 3 sao, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc nâng cao giá trị sản phẩm, giúp người dân có thêm động lực phát triển nghề truyền thống.

Mật mía không chỉ là nguồn thu nhập chính của người dân, mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của cộng đồng Vũ Quang. Mật mía là nguyên liệu không thể thiếu trong các món ăn, thức uống truyền thống của người dân nơi đây. Những món như chè mật mía, bánh mật mía hay các thức uống giải khát mùa hè đều được chế biến từ sản phẩm này, làm phong phú thêm bữa cơm gia đình.

Bên cạnh đó, nghề nấu mật mía cũng góp phần bảo vệ môi trường. Mía, với bộ rễ sâu và chắc chắn, giúp chống xói mòn đất, đồng thời cải thiện độ màu mỡ của đất đai. Nghề này không chỉ bảo tồn nghề truyền thống mà còn giúp bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho cộng đồng.

Một trong những gia đình tiêu biểu trong nghề nấu mật mía ở Thọ Điền là gia đình ông Nguyễn Văn Đức. Ông Đức chia sẻ rằng, để có được mật mía ngon, không chỉ cần có nguyên liệu tốt mà còn phải có sự kiên trì, tỉ mỉ trong từng công đoạn nấu. Họ đã duy trì nghề này qua nhiều thế hệ và không ngừng cải tiến quy trình sản xuất, áp dụng các phương pháp canh tác mía mới, như sử dụng phân bón hữu cơ và bảo vệ cây mía khỏi sâu bệnh.

Hiện nay, nhiều gia đình đã thành lập hợp tác xã sản xuất mật mía, nơi họ không chỉ chia sẻ kinh nghiệm mà còn giúp đỡ nhau trong việc tiêu thụ sản phẩm. Các hợp tác xã này đã giúp sản xuất mật mía ổn định, đồng thời nâng cao giá trị thương hiệu và phát triển sản phẩm mật mía không chỉ trong tỉnh mà còn ra ngoài thị trường cả nước.

Mật mía là nguyên liệu để chế biến món ăn mang hương vị đặc biệt.

Bên cạnh đó, những dự án phát triển du lịch gắn với nghề nấu mật mía đang được chú trọng. Người dân Vũ Quang đã bắt đầu đón tiếp du khách tham quan và trải nghiệm quy trình sản xuất mật mía, từ việc thu hoạch mía cho đến công đoạn nấu mật. Điều này không chỉ tạo thêm cơ hội kinh doanh mà còn góp phần nâng cao giá trị văn hóa và kinh tế của cộng đồng.

Nghề nấu mật mía ở Vũ Quang, Hà Tĩnh không chỉ đơn thuần là một nghề truyền thống mà còn là một phần quan trọng trong đời sống kinh tế và văn hóa của người dân nơi đây. Dù đối mặt với nhiều thách thức từ biến đổi khí hậu, sự thay đổi nhu cầu tiêu thụ và sự cạnh tranh của sản phẩm thay thế, nghề nấu mật mía vẫn phát triển mạnh mẽ nhờ sự kiên trì, sáng tạo và tình yêu với nghề của người dân. Để bảo tồn và phát triển nghề truyền thống này, cộng đồng cần tiếp tục áp dụng các biện pháp phát triển bền vững, không ngừng đổi mới và nâng cao chất lượng sản phẩm, đồng thời kết hợp với các yếu tố du lịch để mật mía Vũ Quang vươn ra thế giới, trở thành sản phẩm nổi bật của vùng đất miền trung.

THANH HÀ