Mạng xã hội và hội chứng 'thối não'

Ảnh minh họa

Mạng xã hội như TikTok, Facebook Reels, YouTube Shorts ngày càng phổ biến, mang đến các nội dung ngắn gọn, dễ tiếp thu. Chỉ trong vài giây, người xem có thể nắm bắt thông tin hoặc giải trí mà không cần đầu tư quá nhiều thời gian. Dần dần, điều này khiến bộ não chúng ta thích nghi với việc tiếp nhận thông tin trong thời gian ngắn và làm suy giảm khả năng tập trung khi phải đối mặt với các nội dung dài hơn. Khi đã quen với việc chỉ cần một cú lướt tay là có ngay nội dung mới, chúng ta dần mất kiên nhẫn với những bài viết, bài giảng hay sách báo yêu cầu sự chú ý kéo dài.

Tình trạng này dẫn đến nhiều hậu quả khôn lường. Đầu tiên, khả năng tập trung của con người bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Khi chỉ quen với những video kéo dài từ 10 đến 30 giây, não bộ sẽ khó duy trì sự chú ý trong thời gian dài, gây khó khăn khi đọc sách, làm việc hay học tập. Bên cạnh đó, khả năng tư duy phản biện cũng bị suy giảm. Các nội dung ngắn thường thiếu chiều sâu, và khi liên tục tiếp thu những thông tin rời rạc mà không có thời gian để suy nghĩ hay phân tích, con người dễ dàng tin vào các thông tin sai lệch, thiếu kiểm chứng.

Không chỉ vậy, việc liên tục tiếp xúc với nội dung ngắn dễ khiến chúng ta bị nghiện thông tin tức thời. Những video ngắn thường được thiết kế để hấp dẫn và kích thích sự tò mò, khiến não bộ tiết ra dopamine - một chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác hưng phấn. Khi dopamine được tiết ra liên tục, não bộ sẽ "đòi hỏi" nhiều hơn, khiến chúng ta khó lòng dừng lại và luôn muốn tiếp tục lướt để tìm kiếm những nội dung mới, dẫn đến sự phụ thuộc vào mạng xã hội.

Ngoài ra, trí nhớ dài hạn cũng bị ảnh hưởng. Khi chủ yếu tiêu thụ các thông tin ngắn, não bộ ít có cơ hội ghi nhớ sâu, khiến khả năng lưu trữ và hồi tưởng thông tin kém đi.

Tuy nhiên, "thối não" không chỉ đến từ việc tiếp nhận quá nhiều nội dung ngắn mà còn từ nhiều thói quen khác trên internet. Một trong số đó là việc tiêu thụ nội dung tiêu cực liên tục. Thường xuyên theo dõi các tin tức bạo lực, giật gân, gây sốc hoặc moi móc các thói hư tật xấu trong xã hội một cách cực đoan, có thể ảnh hưởng xấu đến tinh thần và tâm lý, khiến người xem trở nên căng thẳng và mất năng lượng. Bên cạnh đó, lạm dụng mạng xã hội và dành quá nhiều thời gian lướt web mà không có mục đích rõ ràng cũng làm suy giảm khả năng tập trung và tư duy. Những bài đăng vô nghĩa, các cuộc tranh luận vô bổ trên mạng chỉ làm tăng thêm căng thẳng mà không mang lại giá trị thực sự.

Ngoài ra, việc tiếp xúc quá nhiều với các video hoặc trò chơi có yếu tố bạo lực cũng là một nguyên nhân quan trọng. Khi não bộ quen với các nội dung kích thích mạnh, người dùng có thể trở nên chai lì cảm xúc hoặc giảm khả năng tư duy sâu sắc. Một vấn đề khác là thiếu kiểm soát nội dung tiếp nhận, khi con người hấp thụ thông tin một cách thụ động mà không sàng lọc, dẫn đến sự quá tải và khiến bộ não hoạt động kém hiệu quả.

Nếu bạn cảm thấy mình đang bị ảnh hưởng bởi tình trạng này, hãy chú ý đến một số dấu hiệu như: cảm thấy khó tập trung khi đọc sách hoặc nghe một bài giảng dài, mất kiên nhẫn với những nội dung không đủ hấp dẫn ngay từ đầu, có xu hướng lướt mạng xã hội một cách vô thức, hoặc cảm thấy chán khi không có gì để giải trí ngay lập tức. Đây là những dấu hiệu cho thấy bạn đang gặp vấn đề với khả năng tập trung và tư duy sâu.

Vậy làm sao để thoát khỏi tình trạng "thối não"? Trước tiên, bạn cần giới hạn thời gian sử dụng mạng xã hội. Đặt thời gian cụ thể để tránh việc lướt mạng vô thức, chẳng hạn như chỉ cho phép bản thân sử dụng trong một khung giờ nhất định trong ngày. Tiếp theo, hãy rèn luyện thói quen tiếp thu các nội dung dài hơn như đọc sách, nghe podcast (tệp âm thanh kỹ thuật số mà người dùng có thể tải về và nghe), hoặc xem các bài phân tích chuyên sâu. Điều này giúp não bộ làm quen lại với việc duy trì sự tập trung trong thời gian dài. Ngoài ra, hãy tạo không gian làm việc tĩnh lặng, tránh xa các yếu tố gây xao nhãng như thông báo điện thoại khi đang học tập hoặc làm việc.

Bên cạnh đó, rèn luyện tư duy phản biện là một phương pháp quan trọng để giúp bạn không bị ảnh hưởng bởi các nội dung ngắn, giật gân trên mạng xã hội. Khi tiếp nhận thông tin, hãy đặt câu hỏi, suy nghĩ về tính đúng sai thay vì chỉ tiếp thu một cách thụ động. Cuối cùng, thực hành thiền hoặc các kỹ thuật tập trung như Pomodoro (hay còn gọi là Kỹ thuật Pomodoro, là một phương pháp quản lý thời gian giúp tối đa hóa sự tập trung bằng cách chia công việc thành các khoảng thời gian 25 phút và nghỉ 5 phút giữa các khoảng này) cũng là cách hiệu quả giúp bạn nâng cao khả năng duy trì sự chú ý trong thời gian dài.

Tóm lại, mạng xã hội không phải là thứ xấu, nhưng việc lạm dụng nội dung ngắn có thể gây ra nhiều hệ lụy cho khả năng tư duy và tập trung. Đồng thời, nhiều thói quen tiêu cực khác trên internet cũng góp phần vào tình trạng "thối não" mà chúng ta cần nhận thức rõ. Để bảo vệ bản thân, hãy sử dụng mạng xã hội một cách có kiểm soát, chọn lọc nội dung tiếp nhận và rèn luyện thói quen tư duy sâu sắc. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể duy trì tư duy sắc bén và không bị cuốn vào vòng xoáy của thông tin ngắn hạn và hời hợt.

Phạm Việt Long