Mạng xã hội, não bộ suy yếu và làm quen lại với việc đọc sách

Ảnh minh họa: doubanio.

Nhà phê bình văn học Mia Levitin chia sẻ với Financial Times, cho rằng đã qua rồi cái thời tác phẩm Ulysses của James Joyce là nam châm thu hút nam giới. Ngày nay, ngay cả sinh viên văn học cũng không còn đọc những cuốn sách dài nữa.

Không còn muốn đọc sách

Học giả về Shakespeare, Jonathan Bate, người giảng dạy tại các trường đại học ở cả Mỹ và Vương quốc Anh, gần đây than thở về hiện tượng này. 40 năm trước, “bạn có thể nói với một học sinh, ‘Tuần này là Dickens. Hãy đọc Great Expectations, David Copperfield và Bleak House’. Bây giờ, thay vì ba cuốn tiểu thuyết trong một tuần, nhiều học sinh sẽ phải vật lộn để đọc hết một cuốn trong ba tuần”, ông nói với BBC Radio 4.

Một cuộc khảo sát gần đây của tổ chức từ thiện Reading Agency cho thấy chỉ một nửa số người lớn ở Anh thường xuyên đọc sách để giải trí, giảm so với mức 58% vào năm 2015. Đáng lo ngại hơn nữa là có 35% những người từng thích thú với sở thích này giờ không còn đọc nữa. Ngay cả nhiều tiểu thuyết gia Mia Levitin biết cũng đang lướt điện thoại trên giường thay vì đọc sách.

Và đâu là lý do? Phương tiện truyền thông xã hội được phát triển để thu hút sự chú ý của người dùng bằng cách tạo nên sự kích thích mà không công nghệ nào hiện cạnh tranh được.

Con người đang chọn để não mất đi kỹ năng đọc. Ảnh minh họa: Digital Information World.

Theo nhà khoa học thần kinh Maryanne Wolf, tác giả của Reader, Come Home: The Reading Brain In A Digital World, mặc dù bộ não của chúng ta được chuẩn bị sẵn sàng để tiếp thu ngôn ngữ, nhưng chúng không được lập trình sẵn để đọc. Đọc là một kỹ năng cần học. Và não của chúng ta có hạn nên kĩ năng đó chỉ tồn tại khi được thực hành thường xuyên. Nhưng giờ đây, con người đang lựa chọn đánh mất kĩ năng này. Cảm giác phấn khích khi sử dụng mạng xã hội đang khiến việc đọc trở nên khó khăn hơn nếu so sánh hai hoạt động.

Làm quen lại với thế giới sách

Tuy nhiên, phần thưởng sẽ xứng đáng với nỗ lực bỏ ra. Những người đọc thường xuyên nói rằng họ cảm thấy khỏe mạnh và hài lòng hơn với cuộc sống, được hưởng lợi từ việc có giấc ngủ ngon, khả năng tập trung, kết nối và khả năng sáng tạo được cải thiện.

Đã có nghiên cứu chứng minh rằng chỉ cần sáu phút đọc sách là có thể giảm mức độ căng thẳng xuống hai phần ba và việc đọc sâu mang lại những phần thưởng về nhận thức như tăng cường tư duy phản biện, sự đồng cảm và tự phản ánh.

Ella Berthoud, đồng tác giả của The Novel Cure: An A to Z of Literary Remedies, cho biết ngày càng nhiều khách hàng muốn nhận được sự hướng dẫn về cách đọc được nhiều hơn. Để xây dựng thói quen đọc, Berthoud khuyên khách hàng nên thử sách nói, tạo một góc đọc sách in và ghi nhật ký đọc sách, vì việc ghi chú giúp ghi nhớ những gì bạn đã đọc.

Nếu khả năng đọc đã bị suy giảm thì thay vì đào sâu vào các tác phẩm sâu và dài như Ulysses, thì sẽ dễ dàng hơn khi bắt đầu với những truyện ngắn hoặc truyện vừa, Berthoud cho biết. Đáp ứng mục tiêu này gần đây có bộ sưu tập Storybook từ New Directions, được thiết kế để đọc trong một lần và sách từ Peirene, một nhà xuất bản độc lập chuyên dịch truyện vừa.

Trong khi thị trường tiểu thuyết đang nhận được sự chú ý từ các thể loại như tội phạm, kỳ ảo và lãng mạn phổ biến trên BookTok (cộng đồng đọc sách có ảnh hưởng trong TikTok), doanh số bán sách phi hư cấu đang giảm đáng kể theo năm. Vì mọi người thường cho rằng sách phi hư cấu dễ đọc lướt qua và không cần suy ngẫm kỹ, từ đó dẫn đến sự xuất hiện của các ứng dụng như Blinkist, Headway và StoryShots, chuyên cung cấp các bản tóm tắt sách, dù chúng bị nghi ngờ phần lớn là do AI tạo ra.

Tuy nhiên, ngay cả khi bỏ qua các vấn đề về bản quyền và độ chính xác của AI, thì việc sử dụng các bản tóm tắt sách hay quan điểm đọc lướt qua các tác phẩm phi hư cấu đều là sai lầm. Sách phi hư cấu hay không chỉ cung cấp thông tin mà còn là một cuộc trò chuyện giữa độc giả và tác giả. Việc đọc sách, đi theo quá trình suy nghĩ của tác giả giúp độc giả rèn luyện hiệu quả trí óc và cách suy nghĩ hiệu quả.

Cuốn sách phi hư cấu yêu thích của Mia Levitin gần đây, được cho là một phương thuốc tuyệt vời cho chứng suy thoái não, là Stranger than Fiction: Lives of the Twentieth-Century Novel của Edwin Frank. Tác phẩm này bao gồm 33 cuốn sách, có danh mục sách tham khảo gợi ý đọc thêm, vừa là cách để thực hành đọc sâu vừa là hướng dẫn để tương tác lại với một số tác phẩm vĩ đại trong lịch sử.

Maria Popova, tác giả kiêm nhà viết tiểu luận đã sáng lập ra trang web văn học The Marginalian, từng mô tả văn học là “mạng Internet thời kỳ sơ khai”, khi mọi trích dẫn và chú thích đều là “siêu liên kết đến một văn bản khác”. Ưu điểm là người dùng có thể lạc vào mạng Internet cổ điển này mà không có sự làm phiền từ các nội dung lạ cứ nhảy lên nhảy xuống để thu hút sự chú ý.

Chỉ cần dành ra một giờ mỗi ngày để không sử dụng màn hình sẽ giúp bạn đọc được khoảng một cuốn sách mỗi tuần. Và thành tích này sẽ đưa bạn vào nhóm 1% độc giả ưu tú.

Minh Hoa