Mâm cúng Tết Thanh minh 2025 tại nhà và ngoài mộ

Ngày Thanh minh hay Tết Thanh minh là ngày đầu tiên của tiết Thanh minh - tiết thứ 5 trong 24 tiết khí hàng năm. Năm 2025, Tết Thanh minh sẽ rơi vào thứ Sáu, ngày 7/4 Dương lịch, tức ngày 7/3 Âm lịch.

Tết Thanh minh là dịp lễ quan trọng trong văn hóa người Việt, là khoảng thời gian để con cháu tưởng nhớ và tỏ lòng biết ơn đến tổ tiên, cũng như chăm sóc phần mộ của thân nhân đã khuất. Vào ngày này, các gia đình thường chuẩn bị hai mâm cúng, một mâm cúng tại nhà và một mâm cúng ngoài mộ. Tùy theo từng gia đình, mâm cúng có thể là chay hoặc mặn, nhưng quan trọng nhất là lòng thành kính của gia chủ.

Mâm cúng Tết Thanh minh tại nhà

Một mâm lễ cúng Tết Thanh minh tại nhà thường gồm các lễ vật như:

Hương và nến: Để thắp sáng bàn thờ và tạo không gian trang nghiêm.
Hoa tươi: Thường là hoa cúc hoặc hoa huệ, biểu tượng cho sự trong sạch và lòng hiếu thảo.
Mâm ngũ quả: Gồm 5 loại quả khác nhau, tượng trưng cho ngũ hành, mang ý nghĩa cầu mong phúc lộc.
Trầu cau: Thể hiện sự gắn kết, bền chặt giữa các thế hệ.
Rượu hoặc trà: Dùng để mời tổ tiên thưởng thức.
Tiền vàng mã: Để gửi đến người đã khuất.

Mâm cỗ mặn sẽ tùy theo văn hóa vùng miền, gia chủ có thể chuẩn bị các món ăn truyền thống như xôi, gà luộc, nem rán, bánh chưng, món xào, canh mọc, rau củ luộc... Tùy vào từng gia đình, có thể thay đổi các món ăn khác nhau để làm lễ cúng.

Gợi ý mâm cỗ mặn đầy đủ cúng Tết Thanh minh. (Ảnh minh họa: Vũ Thu Hương)

Đặc biệt, đối với các gia đình theo Phật giáo, mâm cúng chay sẽ được chuẩn bị thay cho cỗ mặn, thường bao gồm các món cơ bản như xôi gấc hoặc xôi đỗ xanh, nem chay (chả giò chay), đậu hũ chiên sả, canh nấm chay, rau củ luộc hoặc xào chay, chè trôi nước chay...

Trong trường hợp điều kiện không cho phép, cỗ cúng có thể giản lược, chỉ cần hoa tươi, trái cây, và bánh kẹo.

Gợi ý mâm cỗ chay đầy đủ cúng Tết Thanh minh. (Ảnh minh họa: Vũ Thu Hương)

Mâm cúng Tết Thanh minh ngoài mộ

Mâm cúng ngoài mộ thường đơn giản hơn so với mâm cúng tại nhà nhưng không kém phần thành kính. Các lễ vật trong mâm cúng ngoài mộ sẽ bao gồm:

Hương, đèn, nến: Vật phẩm không thể thiếu để cầu nguyện và tưởng nhớ.
Hoa tươi: Hoa cúc, hoa lay ơn hay hoa hồng tươi sáng dùng để trang trí và tỏ lòng kính trọng.
Trầu cau, bánh kẹo: Đặt trên một chiếc bàn nhỏ hoặc trải ngay trước mộ.
Chè, xôi: Những món này càng tăng thêm phần trang trọng và tôn kính.
Rượu, nước trà: Một vài chén rượu trắng và nước trà thể hiện lòng thành tâm.
Gạo, muối: Được rắc xung quanh mộ với ý nghĩa bảo vệ và mang lại may mắn cho người đã khuất.

Mâm cúng Tết Thanh minh tại phần mộ tổ tiên có thể được thực hiện theo lễ chay hoặc lễ mặn, tùy thuộc vào điều kiện và truyền thống từng gia đình. Với mâm cỗ chay, gia đình có thể chuẩn bị xôi chè, oản chuối, bánh, nước, gạo muối, bỏng, và chén mật ong. Đối với mâm cỗ mặn, ngoài những lễ vật trên, còn có thêm xôi, gà luộc hoặc khoanh giò.

Mâm cúng Tết Thanh minh đơn giản ngoài mộ. (Ảnh: Ngô Nhung)

Những lưu ý khi cúng Tết Thanh minh

Dưới đây là những lưu ý quan trọng khi tiến hành nghi thức cúng Tết Thanh minh để đảm bảo sự tôn nghiêm và đúng phong tục.

Cúng Tết Thanh minh tại nhà

Trước khi thực hiện nghi lễ cúng Tết Thanh minh tại nhà, việc dọn dẹp và làm sạch không gian là điều không thể thiếu. Nhà cửa cần được quét tước sạch sẽ, bàn thờ gia tiên phải được lau chùi cẩn thận. Để thể hiện sự tôn trọng với tổ tiên, người đứng ra thắp hương nên mặc trang phục chỉnh tề và gọn gàng. Thái độ trang nghiêm, lòng thành kính là điều quan trọng khi đọc văn khấn và thắp hương.

Khi tiến hành nghi thức cúng, người thắp hương cần thực hiện việc vái lạy, đọc văn khấn bày tỏ lòng thành kính. Khi tuần hương cháy hết, gia đình có thể tiến hành hóa vàng và xin thụ lộc. Các hoạt động này không chỉ thể hiện lòng tôn kính đối với tổ tiên, mà còn là cách để gìn giữ và phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của gia đình.

Cúng Tết Thanh minh tại mộ

Khi cúng Tết Thanh minh ở nghĩa trang, nếu có nhiều bát hương thì cần thắp hương cho tất cả, và các lễ vật có thể dùng chung. Lễ vật nên được sắp xếp ngăn nắp trên đĩa, có thể trải chiếu hoặc khăn dưới đất sao cho sạch sẽ và trang trọng. Mâm lễ cúng được đặt ở nơi bằng phẳng trước khi thực hiện nghi lễ.

Sau khi hoàn thành nghi thức cúng, cần đợi hương cháy khoảng 2/3 thì tiến hành lễ tạ, hóa vàng và mang theo lộc về nhà để tiếp tục các lễ nghi cho gia thần và gia tiên. Nếu sử dụng văn khấn viết trên giấy, hãy đốt sau khi đọc xong để hoàn tất nghi thức.

Người dân viếng mộ dịp Tết Thanh minh. (Ảnh: Ngô Nhung)

Phong tục của người Việt trong dịp Thanh minh còn bao gồm việc tảo mộ. Mọi người thường mang theo dụng cụ như xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, loại bỏ cỏ dại và cây bụi mọc xung quanh mộ phần. Việc này không chỉ giữ cho mộ phần sạch sẽ mà còn tránh việc mộ bị đào bởi các loài động vật gây hại.

Riêng đối với những ngôi mộ đã xây, việc quét dọn sạch sẽ cần được thực hiện kỹ lưỡng trước khi thắp hương và đặt lễ cúng bái. Điều này thể hiện lòng thành kính và sự chăm sóc chu đáo của con cháu đối với tổ tiên.

Việc cúng Tết Thanh minh không chỉ là một nghi lễ, mà còn là một phần trong đời sống tâm linh sâu sắc của người Việt. Thực hiện đúng những lưu ý trên sẽ giúp gia đình thể hiện sự tôn kính, gìn giữ truyền thống và mang lại những điều tốt đẹp trong cuộc sống.

Nhật Thùy