Mâm cỗ Tết tháng 7 âm ở Tây Bắc đầy đặc sản lạ, khách mê nhất một món

Xíp xí là Tết lớn nhất của đồng bào Thái trắng ở Sơn La nói riêng và một số vùng Tây Bắc nói chung, được tổ chức vào ngày 14/7 âm lịch hằng năm.

Trong tiếng Thái, “xíp xí” có nghĩa là “14”. Vào ngày này, người Thái trắng chuẩn bị mâm cỗ tươm tất, dâng lễ vật để tỏ lòng biết ơn, tưởng nhớ tổ tiên, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, sức khỏe, may mắn và bình an cho gia đình, dòng họ.

Ngoài ra, ngày Tết này còn ý nghĩa như dịp sơ kết và ăn mừng cho thành quả lao động vất vả trong 6 tháng đầu năm của bà con.

Ở Sơn La, tết Xíp xí được người Thái trắng tổ chức phổ biến ở các địa phương như Phù Yên, Mường La, Quỳnh Nhai… Cộng đồng người Thái ở Ðiện Biên, Lai Châu hay Lào Cai (tỉnh Yên Bái cũ) cũng ăn tết Xíp xí. Ảnh: Nguyệt Nga

Tháng 8/2024, “Nghi lễ tết Xíp xí” của người Thái trắng ở huyện Quỳnh Nhai cũ, Sơn La được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Ảnh: Hương Hương

Theo chị Hoàng Thu (xã Phù Yên, Sơn La), tết Xíp xí có 2 phần chính: Phần mo (thờ cúng tổ tiên, tưởng nhớ công ơn người khai phá, lập bản) và phần ăn uống, vui chơi, giao lưu văn hóa văn nghệ.

Ngày Tết đặc biệt này còn được tổ chức rộng rãi và phổ biến, lan ra khắp các bản, các xã với nhiều hoạt động thú vị như thi ẩm thực, thi trang phục dân tộc truyền thống, nhảy sạp, ném còn, múa xòe...

Từ 30/8 đến 2/9 năm nay, một số địa phương ở Sơn La tổ chức hội thi mâm cỗ tết Xíp xí, giới thiệu nhiều món đặc sản truyền thống tới du khách. Ảnh: Hương Hương

Chị Thu cho hay, tùy văn hóa từng nơi và điều kiện, sở thích từng gia đình mà mâm cỗ cúng sẽ bày biện khoảng 8-12 món.

Thực đơn có chút khác biệt về nguyên liệu, song vẫn đảm bảo thịnh soạn với những món ăn quen thuộc như xôi ngũ sắc, thịt lợn sấy, cá nướng (pa pỉnh tộp), thịt vịt, thịt gà, rau rừng (măng, cà dại, rau dớn, rau sắng hay hoa đu đủ đực, rau vón vén…).

Người Thái trắng quan niệm, vịt gắn bó với sông suối và đồng ruộng, nên mâm cỗ tết Xíp xí thường có các món từ thịt vịt… Ngụ ý rằng loài vật này sẽ cuốn đi sâu bọ gây hại mùa màng và xua đi điều xui rủi, mang lại no ấm, hạnh phúc cho mọi nhà.

Mâm cỗ tết Xíp xí của người Thái trắng gồm nhiều món ăn truyền thống. Ảnh: Hoàng Đức TV

Có dịp tới Sơn La gần đây và trải nghiệm tết Xíp xí, chị Thu Hương (Hà Nội) khá bất ngỡ trước mâm cỗ trong ngày lễ lớn nhất năm của cộng đồng người Thái trắng.

Ngoài các món “cây nhà lá vườn” như canh bon, dế mèn, ốc núi, rêu đá…, chị còn được thưởng thức nhiều món ngon lạ miệng như trám đen ăn với nhộng ong đất, khẩu cắm (cơm nếp nhuộm 5-7 màu) và bánh ít uôi.

Tết Xíp xí là dịp để người Thái trắng trổ tài nấu nướng khéo léo. Ảnh: Tiệm ảnh Xoài, Kitty My My

Trong đó, nữ du khách Hà Nội khá ấn tượng với bánh ít uôi bởi món ăn có vẻ ngoài đẹp mắt, được làm theo cặp, chập vào nhau, thể hiện sự gắn bó, khăng khít giữa các thành viên trong gia đình, giữa các hộ dân trong bản.

“Chuyến đi này, tôi được tham gia gói bánh ít uôi cùng người Thái trắng. Bánh được làm từ bột gạo nếp, gói bằng lá chuối, phần nhân bên trong làm từ thịt lợn và đỗ xanh hoặc đậu nho nhe.

Khi gói bánh, phần bột được tán mỏng, bỏ nhân thịt, đậu vào giữa, dàn đều về phía 2 đầu lá chuối rồi cuộn lại thành 1 ống dài. Phần giữa bánh được vặn ngược chiều rồi gập lại làm đôi, sau đó buộc cố định bằng lạt giang.

Bánh gói xong đem xếp vào chõ theo chiều dựng đứng, rồi hấp chín”, chị Hương kể.

Bánh ít uôi là món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ tết Xíp xí. Ảnh: Đặng Thu Hà

Nữ du khách đến từ Hà Nội nhận xét, bánh ít uôi không chỉ thể hiện sự khéo léo của người làm bánh mà còn có hương vị riêng hấp dẫn, ăn vừa mềm dẻo, vừa ngậy bùi.

Gia chủ còn tặng chị bánh ít uôi mang về làm quà, bày tỏ sự trân trọng, cảm ơn du khách phương xa đã đến thăm nhà và cùng tham dự tết Xíp xí.

Thảo Trinh