Lưu dấu dòng họ Hồng ở U Minh

Năm nay là lần thứ 116 lễ giỗ được tổ chức, nhằm tri ân người đã có công vận chuyển vũ khí và tiếp tế cho hai vị lãnh đạo nghĩa quân, Ðỗ Thừa Luông và Ðỗ Thừa Tự, trong những ngày đầu cuộc khởi nghĩa ở vùng đất cuối trời Cà Mau.

Ngày mùng 3 tháng 10 âm lịch hằng năm, dòng tộc họ Hồng long trọng tổ chức lễ giỗ cụ tổ Hồng Vận Ban.

Hai vị lãnh đạo, Ðỗ Thừa Luông và Ðỗ Thừa Tự, đã được sách sử, báo chí đề cập khá nhiều, riêng cụ Hồng Ban là ai, có quan hệ như thế nào trong việc cùng nghĩa quân họ Ðỗ xây dựng căn cứ chiến đấu chống thực dân Pháp ở Cái Tàu (nay thuộc huyện U Minh) cách đây hơn 140 năm, thì cho đến nay rất nhiều người chưa được biết.

Theo Hội Khoa học lịch sử tỉnh Cà Mau ghi chép, họ Hồng có gốc tích từ Nam Hải, một hòn đảo của nước Tàu xưa (nay là Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa). Tằng tổ khảo tứ đại họ Hồng ở tại Rạch Chệt, vùng quê Cái Tàu hiện đang thờ phụng là ông Hồng Vận Ban (tên thường gọi là Lồng Ban), chính là người khởi thủy từ Hải Nam (Trung Quốc), vì bất mãn với hôn quân, ám chúa nhà Thanh, muốn tìm cho mình và muôn đời con cháu mảnh đất sinh cơ lập nghiệp với nhiều hứa hẹn dài lâu, nên đã cùng với những người bạn tâm giao khác vượt trùng dương thẳng đến Cà Mau khai phá, dựng xây cơ nghiệp vào cuối thế kỷ XVIII.

Cà Mau xưa vốn là vùng đất có cư dân lưu trú từ thời Mạc Cửu, đây là vùng đất người Hoa sống rải rác với người Khmer và người Việt. Dọc theo sông Cái Tàu, nơi dòng họ Hồng cư ngụ, dừa nước mọc dày đặc che chắn những xóm làng ven sông, nơi chỉ cần thấy một cây cầu ven bờ là có thể biết bên trong làng đã có dân cư sinh sống. Ðây cũng là vùng đất cụ Hồng Ban lựa chọn để định cư và phát triển sự nghiệp.

Tại đây còn có giai thoại mà lịch sử còn lưu, đó là cuộc khởi nghĩa của 2 thủ lĩnh trẻ: Ðỗ Thừa Luông và Ðỗ Thừa Tự, cùng với sự trợ giúp của một số Hoa kiều vào cuối năm 1871. Lịch sử tỉnh nhà có chép: “Sứ mệnh qua Xiêm (Thái Lan ngày nay) để mua khí giới, đạn dược đem về chống quân Pháp xâm lược thì giao cho người Hoa kiều - Hải Nam tên là Lồng Ban” (Lồng Ban chính là tên thường gọi của ông Hồng Vận Ban).

Con cháu ôn lại truyền thống của các cụ.

Qua tìm hiểu thời đó, cụ Hồng Ban chính là một thương nhân có 1 tàu buôn 2 buồm, từ đảo Hải Nam tới lui Cà Mau - Sông Ðốc - Cái Tàu làm ăn. Ðầu năm 1871, ông tham gia kháng chiến chống Pháp. Phạm vi hoạt động của ông là vàm sông Ông Ðốc - Cái Tàu - Xóm Giữa - Xóm Ngọn và ngọn Tiểu Dừa ra biển. Các mặt hàng ông thu mua là khô lóc, khô bổi, cá mặn, tôm khô, chiếu lác trắng... Ông là thuộc hạ của 2 chủ tướng: Ðỗ Thừa Luông và Ðỗ Thừa Tự, với nhiệm vụ tiếp tế lương thực, thực phẩm, vận chuyển vũ khí mua được từ nước ngoài chở về cho kháng chiến, nhiều chuyến trót lọt.

Vào một đêm cuối thu năm Nhâm Thân (1875), quân Pháp mở cuộc càn lớn và bao vây được bộ chỉ huy của lực lượng nghĩa quân - một cuộc hỗn chiến (xáp lá cà - đánh gần) diễn ra khốc liệt giữa một bên là súng thần công, mã tấu, dao mác, tầm vông vạt nhọn và một bên là tàu sắt, súng đồng đại bác, làm cho nghĩa quân họ Ðỗ tan rã từ đây. Và cũng từ đây, chuyến chở vũ khí đạn dược cuối cùng của vị Tằng tổ khảo cũng kết thúc. Do tàu vừa về tới vàm sông Ông Ðốc là bị quân Pháp phát hiện và tịch thu hết vũ khí, ông đành bỏ tàu lánh nạn và từ đó sự nghiệp vận chuyển vũ khí của ông kết thúc trong âm thầm.

Ðến nay, cụ Hồng Vận Ban vẫn là niềm tự hào của dòng họ Hồng. Câu ca dao “Sông Cái Tàu có nhiều nhà quốc sự/Ðỗ Thừa Luông, Ðỗ Thừa Tự với chú Lồng Ban” được lưu truyền qua nhiều thế hệ, thể hiện niềm tôn kính dành cho cụ Hồng Ban và nghĩa quân họ Ðỗ.

Là người trực tiếp tham gia tìm hiểu về lịch sử của dòng họ Hồng trên vùng đất Cà Mau, ông Ðỗ Văn Nghiệp, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Kể chuyện lịch sử, Bảo tàng tỉnh, chia sẻ: “Qua nhiều năm tìm hiểu về dòng họ Hồng, chúng tôi càng thấy rõ vai trò quan trọng của cụ Hồng Vận Ban trong công cuộc chống Pháp. Cụ Hồng không chỉ là một người có công lớn trong việc tiếp tế lương thực, vũ khí cho nghĩa quân, mà còn là một biểu tượng cho tinh thần kháng chiến bất khuất của người dân Nam Bộ. Ðây là minh chứng cho ý chí đoàn kết và quyết tâm của cha ông trong việc bảo vệ đất nước, chống lại ngoại xâm. Giai đoạn lịch sử oai hùng ấy đáng được gìn giữ và truyền lại cho thế hệ mai sau”.

Ông Ðỗ Văn Nghiệp (ngồi giữa) và con cháu các đời của cụ Ðỗ và cụ Hồng xem lại lịch sử của gia tộc.

Cháu nội của cụ Hồng Vận Ban là bà Hồng Nguyệt Ảnh (Sáu Ảnh), tham gia kháng Pháp, tập kết ra Bắc, làm đầu bếp cho Bác Hồ; ông Hồng Nghĩa Trọng, nguyên Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến hành chính huyện Trần Văn Thời, sau năm 1954 ông ở lại miền Nam và cho 2 con tập kết ra Bắc. Và rất nhiều con cháu của dòng họ Hồng hiện đang làm việc cho bộ máy chính quyền trên địa bàn huyện U Minh.

Những đóng góp của dòng họ Hồng trong công cuộc xây dựng và bảo vệ quê hương được ghi nhận và tôn vinh qua các thế hệ. Ông Lê Hữu Lợi, Trưởng phòng Văn hóa, Thông tin huyện U Minh, chia sẻ: “Lần đầu tiên tôi được tham gia lễ giỗ cụ Hồng. Tôi rất phấn khởi khi trên địa bàn huyện có dòng họ có nhiều đóng góp cho cách mạng địa phương. Phòng Văn hóa, Thông tin sẽ phối hợp với các sở, ngành, địa phương, cung cấp tài liệu để củng cố thêm những bằng chứng thiết thực về dòng họ Hồng trên địa bàn huyện”.

Anh Hồng Xuân Vũ, cháu đời thứ 4 của cụ Hồng Ban, cho biết: “Thông qua thân tộc họ Hồng càng làm rõ hơn một sự kiện lịch sử oai hùng của ông cha trong thời kỳ đầu kháng chiến chống Pháp xâm lược. Sắp tới, gia đình sẽ cùng với Hội Khoa học lịch sử, các ngành chức năng tiếp tục tìm hiểu, sưu tầm, tiến tới tổ chức hội thảo nhằm khẳng định rõ nét và tái hiện sinh động bức tranh chiến đấu phi thường của những con người bất khuất nơi vùng đất cuối trời Tổ quốc và đề nghị công nhận di tích lịch sử đối với dòng họ Hồng trên sông Cái Tàu”.

Ngày giỗ không chỉ là dịp để dòng họ Hồng tưởng nhớ tổ tiên mà còn là cơ hội để ôn lại và tri ân những giá trị lịch sử cao đẹp của dân tộc. Dòng họ Hồng và cụ Hồng Vận Ban sẽ mãi là biểu tượng của tinh thần bất khuất và sự kiên cường trên mảnh đất Cà Mau, góp phần vào bức tranh lịch sử oai hùng của dân tộc Việt Nam./.

Kim Cương - Lê Tuấn