Lực lượng Công nghệ Mỹ và nỗi ám ảnh Trung Quốc vượt lên ở cuộc đua AI

Khi chính quyền Mỹ công bố sáng kiến Lực lượng Công nghệ Mỹ (US Tech Force) giữa tháng 12, nhiều người xem đây đơn thuần là chương trình tuyển dụng quy mô lớn nhằm thu hút 1.000 nhân tài làm việc cho chính phủ liên bang.

Tuy nhiên, đặt trong bối cảnh địa chính trị hiện nay, Lực lượng Công nghệ Mỹ không chỉ là câu chuyện nhân sự hay cải cách hành chính, mà phản ánh nhận thức sâu sắc hơn của chính quyền Trump: Công nghệ nói chung và trí tuệ nhân tạo (AI) nói riêng đã trở thành năng lực chiến lược cốt lõi, gắn chặt với an ninh quốc gia, sức mạnh kinh tế và vị thế toàn cầu của Mỹ, đặc biệt trong cuộc cạnh tranh ngày càng gay gắt với Trung Quốc.

AI: Từ công nghệ dân sự thành trụ cột chiến lược quốc gia

Trong nhiều thập kỷ, các quốc gia coi năng lượng hay quốc phòng là nền tảng cho sức mạnh quốc gia. Ngày nay, AI đang được đặt ngang hàng với những lĩnh vực đó. Lý do rất rõ ràng: AI không chỉ là một ngành riêng lẻ mà là công nghệ nền tảng, có khả năng khuếch đại sức mạnh trên hầu hết lĩnh vực, từ kinh tế, quân sự, ngoại giao cho đến quản trị quốc gia.

AI có thể quyết định năng suất lao động, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, hiệu quả chuỗi cung ứng, cũng như khả năng thu thập, phân tích và ra quyết định dựa trên dữ liệu ở cấp độ quốc gia. Trong lĩnh vực quốc phòng và an ninh, AI gắn với các hệ thống chỉ huy - kiểm soát, phân tích tình báo, phòng thủ mạng, vũ khí tự động và tác chiến không người lái. Một quốc gia tụt hậu về AI không chỉ đối mặt với nguy cơ kinh tế suy giảm, mà còn có thể đánh mất lợi thế chiến lược trong các kịch bản xung đột tương lai.

AI sẽ trao cho những quốc gia đi trước hiện nay mức độ ảnh hưởng ngang với công nghệ hạt nhân, giúp họ vượt trội trong thế kỷ này, Alexander Vedyakhin, Phó tổng giám đốc thứ nhất của Sberbank, tuyên bố.

Sberbank là ngân hàng lớn nhất Nga nhưng đang chuyển mình thành tập đoàn công nghệ tập trung vào AI.

Cuối tháng 11, Alexander Vedyakhin nói với hãng tin Reuters rằng việc Nga nằm trong số 7 nước có mô hình AI tự phát triển là điều đáng tự hào.

"AI giống như một dự án hạt nhân. Một 'câu lạc bộ hạt nhân' mới đang nổi lên trên toàn cầu, nơi bạn có mô hình ngôn ngữ lớn quốc gia của riêng mình hoặc không có", Alexander Vedyakhin phát biểu.

Ông cho rằng Nga phải có ít nhất 2 hoặc 3 mô hình AI tự phát triển, không phải “mô hình nước ngoài được huấn luyện lại”, để sử dụng trong các lĩnh vực nhạy cảm như dịch vụ công trực tuyến, y tế và giáo dục.

“Không thể tải thông tin mật vào một mô hình AI nước ngoài. Điều đó hoàn toàn bị cấm. Làm như vậy sẽ dẫn đến những hậu quả rất khó chịu”, Alexander Vedyakhin bình luận.

Trước đó, Tổng thống Vladimir Putin cũng nói rằng các mô hình AI nội địa có vai trò sống còn với việc bảo vệ chủ quyền Nga.

Với Mỹ, AI không còn là “sân chơi” để thị trường tự điều chỉnh, mà chính phủ phải trực tiếp tham gia định hình, bảo vệ và thúc đẩy năng lực cho quốc gia.

Lực lượng Công nghệ Mỹ: Lời đáp trước bài toán năng lực nội tại

Trong bối cảnh đó, Lực lượng Công nghệ Mỹ được thành lập như một phần của chiến lược lâu dài nhằm tăng cường năng lực công nghệ ngay trong nội bộ chính phủ. Thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào các hợp đồng thuê ngoài, chính quyền Trump muốn xây dựng một đội ngũ kỹ thuật của riêng mình, đủ khả năng tự thiết kế, triển khai và kiểm soát các hệ thống công nghệ quan trọng.

Khoảng 1.000 kỹ sư AI, nhà khoa học dữ liệu, chuyên gia phần mềm và quản lý dự án công nghệ sẽ được phân bổ vào nhiều cơ quan liên bang trong thời hạn 2 năm. Nhiệm vụ của họ không chỉ là viết mã hay triển khai phần mềm, mà là hiện đại hóa hạ tầng dữ liệu, tích hợp AI vào quy trình ra quyết định và cải thiện các dịch vụ công. Điều này giúp chính phủ Mỹ vừa tăng hiệu quả vận hành, vừa giữ quyền kiểm soát trực tiếp với các hệ thống công nghệ then chốt.

Quan trọng hơn, lực lượng này cho thấy Mỹ thừa nhận một thực tế: Chính phủ không thể cạnh tranh chiến lược nếu không có người hiểu sâu về công nghệ bên trong hệ thống. AI không chỉ là sản phẩm để mua mà là công nghệ cần được quản lý và phát triển lâu dài.

Lực lượng Công nghệ Mỹ không đơn thuần là chương trình tuyển dụng quy mô lớn nhằm thu hút 1.000 nhân tài làm việc cho chính phủ liên bang - Ảnh: SV

Nỗi ám ảnh Trung Quốc vượt lên trong cuộc đua AI

Đằng sau sáng kiến Lực lượng Công nghệ Mỹ là mối lo ngày càng lớn từ chính quyền Trump trước sự trỗi dậy trong lĩnh vực AI của Trung Quốc.

Hơn 10 năm qua, Trung Quốc đã coi AI là nền tảng cho mục tiêu vươn lên thành cường quốc công nghệ hàng đầu thế giới. Nước này đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu AI, xây dựng các trung tâm đổi mới quốc gia, thúc đẩy chiến lược kết hợp quân sự - dân sự, huy động các tập đoàn công nghệ lớn như Huawei, Alibaba và Tencent, tham gia trực tiếp vào các chương trình công nghệ mang tính chiến lược của nhà nước.

Khác với mô hình Mỹ, nơi đổi mới chủ yếu xuất phát từ khu vực tư nhân, Trung Quốc theo đuổi mô hình do nhà nước dẫn dắt. Các viện nghiên cứu quốc gia, trường đại học, doanh nghiệp nhà nước và tư nhân lớn được đặt trong một khuôn khổ chiến lược thống nhất. Điều này cho phép Trung Quốc huy động nguồn lực nhanh, triển khai công nghệ ở quy mô lớn và định hướng nghiên cứu theo mục tiêu quốc gia.

Với Mỹ, đây không chỉ là cạnh tranh công nghệ đơn thuần mà là một thách thức mang tính hệ thống. Chính quyền Trump lo ngại rằng AI tại Trung Quốc có thể được tích hợp chặt chẽ với bộ máy nhà nước và quân đội, từ đó tạo ra lợi thế chiến lược lâu dài mà Mỹ khó theo kịp nếu không hành động sớm.

Hạn chế xuất khẩu chip chưa đủ

Một phần quan trọng trong chiến lược AI của Mỹ là kiểm soát việc xuất khẩu chip và công nghệ bán dẫn tiên tiến. AI hiện đại phụ thuộc rất lớn vào chip, đặc biệt là các GPU (bộ xử lý đồ họa) của Nvidia dùng để huấn luyện mô hình ngôn ngữ lớn. Không có chip tiên tiến, năng lực AI sẽ bị hạn chế.

Việc Mỹ và các đồng minh siết chặt xuất khẩu chip sang Trung Quốc không đơn thuần là biện pháp thương mại. Đó là nỗ lực nhằm làm chậm tốc độ phát triển AI của đối thủ chiến lược, bảo toàn lợi thế cho họ.

Tuy nhiên, Mỹ cũng hiểu rằng chỉ ngăn cản đối thủ là chưa đủ. Về lâu dài, Mỹ cần tự tăng cường sức mạnh của mình, từ phần cứng, phần mềm cho đến con người. Thông qua Lực lượng Công nghệ Mỹ, chính quyền Trump muốn chủ động xây dựng năng lực AI của riêng mình trong khu vực công, coi đây là nền tảng lâu dài thay vì chỉ dựa vào các biện pháp kiểm soát hay cấm vận công nghệ.

Cuộc chiến nhân tài: Không chạy đua tiền bạc với doanh nghiệp

Trong lĩnh vực AI, con người là yếu tố then chốt. Chỉ một nhóm nhỏ kỹ sư và nhà nghiên cứu giỏi cũng có thể tạo ra đột phá lớn về công nghệ. Đây vừa là lợi thế, vừa là nỗi lo của Mỹ.

Các hãng công nghệ Mỹ có nhiều lợi thế trong cuộc đua giành nhân tài AI: Môi trường nghiên cứu hàng đầu, hệ sinh thái đổi mới mạnh mẽ, mức đãi ngộ cao. Tuy nhiên, điều đó lại khiến chính phủ Mỹ gặp khó khăn vì các hãng công nghệ tư nhân có thể trả lương và thưởng cao hơn rất nhiều so với khu vực công.

Để giải quyết bài toán này, Lực lượng Công nghệ Mỹ chọn một hướng đi khác. Thay vì chạy đua tiền bạc với doanh nghiệp, chương trình tập trung vào ý nghĩa và tầm ảnh hưởng của công việc. Tham gia Lực lượng Công nghệ Mỹ, các kỹ sư được làm việc trực tiếp trong những dự án quan trọng của quốc gia, liên quan đến an ninh, quản trị và chính sách công - lĩnh vực mà khu vực tư nhân hiếm khi mang lại cơ hội tương tự.

Ngoài ra, mô hình hợp tác giữa chính phủ và hơn 25 tập đoàn công nghệ hàng đầu (gồm cả Amazon, Apple, Google, Microsoft, Nvidia, OpenAI, Oracle, Palantir, Adobe và xAI) giúp các thành viên Lực lượng Công nghệ Mỹ vẫn giữ được kết nối với khu vực tư nhân, đồng thời mở ra nhiều cơ hội nghề nghiệp sau khi hoàn tất nhiệm vụ.

Nhờ vậy, Lực lượng Công nghệ Mỹ được xem như một “điểm trung chuyển nhân tài”, nơi tri thức và kinh nghiệm được luân chuyển hai chiều giữa chính phủ và thị trường.

So sánh mô hình Mỹ - Trung trong xây dựng đội ngũ AI

Sự khác biệt giữa Mỹ và Trung Quốc trong phát triển AI không chỉ nằm ở công nghệ, mà chủ yếu ở cách họ tổ chức và sử dụng con người.

Tại Mỹ, đổi mới công nghệ phần lớn do khu vực tư nhân dẫn dắt, còn chính phủ giữ vai trò tạo khung chính sách, bảo vệ lợi ích chiến lược và chỉ can thiệp khi cần thiết. Lực lượng Công nghệ Mỹ phản ánh cách tiếp cận này: Chính phủ không trực tiếp kiểm soát đổi mới nhưng cũng không đứng ngoài cuộc đua.

Ngược lại, Trung Quốc xây dựng năng lực AI thông qua các viện nghiên cứu do nhà nước quản lý, các chương trình quốc gia và sự chỉ đạo chặt chẽ với doanh nghiệp lớn lẫn công ty khởi nghiệp mới nổi, chẳng hạn DeepSeek. Cách làm này giúp tập trung nguồn lực rất nhanh và triển khai trên diện rộng, nhưng có thể thiếu sự linh hoạt và cạnh tranh nội tại mà hệ sinh thái thị trường mang lại.

Hai cách tiếp cận này tạo ra hai con đường khác nhau trong cuộc đua AI toàn cầu: Mỹ kết hợp sức mạnh thị trường với vai trò điều phối của chính phủ, còn Trung Quốc để nhà nước giữ vai trò dẫn dắt chính.

Kết luận

Lực lượng Công nghệ Mỹ ra đời trong bối cảnh AI đã trở thành tâm điểm của cạnh tranh giữa các cường quốc. Việc tuyển 1.000 nhân tài phản ánh nỗi lo từ chính quyền Trump trước tốc độ phát triển công nghệ nhanh chóng của Trung Quốc; đồng thời cho thấy Mỹ tin rằng quốc gia nào làm chủ được AI sẽ nắm lợi thế chiến lược trong thế kỷ 21.

Thông qua lực lượng này, Mỹ tìm cách kết hợp sức mạnh của khu vực tư nhân với vai trò chủ động hơn của chính phủ: Vừa giữ vững lợi thế hiện có, vừa chuẩn bị cho cuộc cạnh tranh dài hạn.

Trong cuộc đua AI giữa Mỹ và Trung Quốc, kết quả cuối cùng không chỉ phụ thuộc vào chip hay thuật toán, mà còn nằm ở cách mỗi quốc gia tổ chức nhân lực, ra quyết định và sử dụng quyền lực xung quanh công nghệ.

Sơn Vân