Luật Ngân sách nhà nước (sửa đổi): Định hình tương lai tài chính

Trình bày Báo cáo về việc tiếp thu, giải trình, chỉnh lý dự án Luật Ngân sách nhà nước (sửa đổi) trước khi Quốc hội thông qua, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết, Chính phủ đã thể hiện nỗ lực đáng ghi nhận trong việc tiếp thu các ý kiến thẩm tra từ Ủy ban Kinh tế - Tài chính qua Báo cáo số 358/BC-UBKTTC15 ngày 13/5/2025 và tổng hợp ý kiến đại biểu Quốc hội tại Báo cáo số 5174/BC-TTKQH ngày 27/5/2025. Sau kết luận của Ủy ban Thường vụ Quốc hội tại Thông báo số 2039/TB-VPQH ngày 13/6/2025, Chính phủ đã trình Báo cáo số 592/BC-CP ngày 24/6/2025, giải trình chi tiết và chỉnh lý dự thảo Luật, tập trung vào các vấn đề then chốt như phân bổ ngân sách, ứng trước dự toán và quản lý tài chính công.

Dự thảo Luật bám sát các chủ trương của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 9/11/2022 và Quy định số 178-QĐ/TW ngày 27/6/2024, nhấn mạnh việc kiểm soát quyền lực, phòng chống tham nhũng trong xây dựng pháp luật. Chính phủ cam kết khẩn trương ban hành các văn bản hướng dẫn ngay sau khi Luật được thông qua, đảm bảo triển khai đồng bộ từ năm ngân sách 2026.

Về nguyên tắc và tiêu chí phân bổ ngân sách, một số ý kiến đại biểu đề nghị rà soát để thống nhất các quy định về nguyên tắc, tiêu chí, và định mức chi ngân sách, đặc biệt tại Điều 20, Điều 27 và Điều 28. Chính phủ giải trình rằng, Bộ Tài chính chịu trách nhiệm xây dựng nguyên tắc phân bổ ngân sách nhà nước, trong khi Ủy ban Thường vụ Quốc hội có thẩm quyền xem xét, quyết định. Đối với chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi, Bộ Tài chính sẽ ban hành sau khi thống nhất với các bộ quản lý ngành, lĩnh vực, trừ lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số do Bộ Khoa học và Công nghệ quyết định. Quy định này nhằm đảm bảo áp dụng thống nhất trên toàn quốc, phù hợp với khả năng cân đối ngân sách nhà nước.

Về hỗ trợ vốn đầu tư phát triển, một số ý kiến đại biểu yêu cầu quy định rõ nguyên tắc và điều kiện hỗ trợ vốn đầu tư từ ngân sách trung ương cho ngân sách địa phương, tránh cơ chế xin - cho và đảm bảo công bằng giữa các vùng miền. Chính phủ cho rằng, việc bỏ quy định trần hỗ trợ tối đa 30% tổng chi đầu tư xây dựng cơ bản của ngân sách trung ương, như Luật Ngân sách nhà nước hiện hành, sẽ tăng tính linh hoạt, hỗ trợ các dự án liên vùng và quốc gia. Nguyên tắc phân bổ vốn đầu tư công vẫn thuộc thẩm quyền của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đảm bảo hiệu quả sử dụng ngân sách.

Về ứng trước dự toán ngân sách nhà nước tối đa 30% cho một số nhiệm vụ chi thường xuyên, một số ý kiến đề nghị quy định chặt chẽ để tránh lạm dụng. Chính phủ nhấn mạnh rằng, quy định này tạo sự chủ động trong điều hành ngân sách, đặc biệt cho các nhiệm vụ cấp bách như an sinh xã hội, quốc phòng và khắc phục thiên tai. Chính phủ cam kết ban hành các tiêu chí cụ thể để đảm bảo việc ứng trước hiệu quả và minh bạch.

Đối với quy định quản lý tài trợ và đóng góp tự nguyện, một số ý kiến đề nghị cân nhắc giao Chính phủ quy định quản lý các khoản tài trợ, đóng góp tự nguyện, đảm bảo phù hợp với Hiến pháp. Chính phủ tiếp thu, bổ sung quy định giao Chính phủ hướng dẫn cụ thể, tạo điều kiện thuận lợi trong tiếp nhận và sử dụng các khoản này, đồng thời đảm bảo tính pháp lý và minh bạch.

Về thẩm quyền điều chỉnh dự toán, một số ý kiến đề xuất phân cấp thẩm quyền điều chỉnh dự toán ngân sách nhà nước, cho phép Chính phủ điều chỉnh giữa các bộ, ngành, địa phương nếu không làm tăng tổng mức vay và bội chi. Trường hợp thay đổi cơ cấu chi đầu tư phát triển hoặc chi thường xuyên, Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ quyết định. Chính phủ đồng tình, nhấn mạnh rằng quy định này phù hợp với Hiến pháp năm 2013 và chủ trương phân cấp, tăng tính chủ động trong quản lý ngân sách nhà nước.

Để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, Dự án Luật nhấn mạnh việc ưu tiên bố trí ngân sách nhà nước cho các lĩnh vực trọng điểm như giáo dục, khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và an sinh xã hội, phù hợp với Nghị quyết số 57-NQ/TW. Quy định về mức dư nợ vay ngân sách địa phương (120% cho địa phương không nhận bổ sung cân đối và 80% cho địa phương nhận bổ sung) được điều chỉnh để hỗ trợ đầu tư hạ tầng, đảm bảo an toàn nợ công trong bối cảnh kinh tế vĩ mô biến động.

Chính phủ cũng đề xuất bỏ quy định thứ tự ưu tiên sử dụng số tăng thu so với dự toán để tăng tính linh hoạt, đáp ứng các nhiệm vụ cấp bách như quốc phòng, an ninh, và khắc phục thiên tai. Đối với các địa phương có thu thuế xuất nhập khẩu qua biên giới đất liền vượt dự toán, mức thưởng tối đa 10% số tăng thu được đề xuất để khuyến khích phát triển kinh tế vùng biên.

Về công khai và giám sát ngân sách, Dự thảo Luật quy định rõ trách nhiệm công khai dự toán, thực hiện, và quyết toán ngân sách nhà nước trên cổng thông tin điện tử của Chính phủ, Bộ Tài chính, và các địa phương. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được giao chủ trì giám sát cộng đồng, đảm bảo minh bạch và chống tham nhũng. Chính phủ cam kết xây dựng cổng thông tin ngân sách quốc gia liên thông từ xã đến trung ương, ứng dụng trí tuệ nhân tạo để phát hiện rủi ro tài khóa.

Luật dự kiến có hiệu lực từ năm ngân sách 2026, với một số nội dung áp dụng từ ngày 1/7/2025, như phân cấp nhiệm vụ chi cho khoa học, công nghệ, và chuyển đổi số. Thành phố Hà Nội tiếp tục hưởng cơ chế đặc thù theo Luật Thủ đô, giữ lại 100% tiền sử dụng đất. Quy định về phân chia tiền sử dụng đất, tiền thuê đất được điều chỉnh, với tỷ lệ ngân sách địa phương hưởng 80-85% tùy theo mức độ nhận bổ sung cân đối, tạo nguồn lực cho phát triển hạ tầng.

Trần Hương