Luật hóa tài sản số để không đánh mất cơ hội, tụt lại phía sau

Trong buổi làm việc với Ban Chính sách, chiến lược Trung ương về nhiệm vụ trong thời gian tới, nói về quản lý đồng tiền kỹ thuật số, Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh yêu cầu: Không để chậm chân, không để mất cơ hội, không tạo khoảng cách hoặc khu biệt với các hình thái tài chính mới cũng như những phương thức giao dịch hiện đại.

Ngày 1-3 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính chỉ đạo Bộ Tài chính và Ngân hàng Nhà nước trình đề xuất khung pháp lý về tiền số ngay tháng này. Đây là một nội dung trong Chỉ thị 05 về các giải pháp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế được Thủ tướng Phạm Minh Chính ký ban hành ngày 1/3.

Những chỉ đạo này được đặt trong bối cảnh Việt Nam hiện vẫn chưa có quy định cụ thể nào về lĩnh vực tài sản số. Để làm rõ tính cấp thiết của vấn đề, báo Pháp Luật TP.HCM đã có cuộc phỏng vấn cùng ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam (VBA).

Ông Phan Đức Trung, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain Việt Nam.

Nhiều cơ hội bỏ lỡ

. Phóng viên: Ông nhìn nhận ra sao về chỉ đạo quyết liệt của Tổng Bí thư và Thủ tướng Chính phủ, và theo ông Việt Nam cần làm gì ngay lúc này để “không để chậm chân, không để mất cơ hội, không tạo khoảng cách” về tài sản mã hóa, tài sản số...?

Ước tính, nước ta có đến 17 triệu người sở hữu tài sản mã hóa trong năm 2024, đứng hạng 7 toàn cầu. Và trong năm 2024, Việt Nam nhận về hơn 105 tỉ USD tiền mã hóa, giảm so với mức 120 tỉ USD của năm 2023.

Những chỉ đạo quyết liệt của Tổng Bí thư, Thủ tướng Chính phủ đã đang thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Đảng và Chính phủ trong việc đưa Việt Nam hội nhập sâu rộng với nền kinh tế toàn cầu, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ số và tài sản số.

Do đó, Việt Nam cần phải sớm thông qua và ban hành Luật Công nghiệp Công nghệ số (CNCNS). Việc này không chỉ giúp thu hẹp khoảng cách với các quốc gia phát triển, mà còn tạo ra một khung pháp lý vững chắc để thúc đẩy các giao dịch tài sản số minh bạch và hiệu quả.

Chúng ta đã mất quá nhiều thời gian tranh cãi về việc tài sản mã hóa có phải là tài sản theo Luật Dân sự hay không. Các tranh luận này cần phải được chuyển thành các chính sách cụ thể, được luật hóa để không bị tụt lại phía sau.

Thực tế, các quốc gia như Thái Lan đã ban hành chính sách quản lý tài sản số từ năm 2018, và hiện nay họ gần như dẫn đầu khu vực APAC trong việc thúc đẩy tài sản mã hóa.

.Nếu chậm chân, Việt Nam sẽ đối mặt với những vấn đề nào?

+Nếu Việt Nam không hành động nhanh chóng, chúng ta sẽ đối mặt với một số rủi ro lớn như: Giảm thu hút vốn. Theo đó, thiếu khung pháp lý rõ ràng sẽ khiến các nhà đầu tư ngần ngại tham gia vào thị trường tài sản số, làm giảm khả năng thu hút nguồn vốn vào các sáng kiến công nghệ mới. Điều này sẽ tạo khoảng cách với các quốc gia khác đã phát triển mạnh mẽ trong lĩnh vực này.

Rủi ro thất thu thuế: Nếu các giao dịch tài sản số không được quản lý tốt, việc thu thuế sẽ gặp nhiều khó khăn, gây thất thu cho ngân sách nhà nước và tạo ra môi trường không minh bạch.

Rủi ro gian lận và rửa tiền: Tài sản số có thể bị lợi dụng cho các mục đích bất hợp pháp nếu không có quy định và cơ chế giám sát rõ ràng. Điều này không chỉ gây ảnh hưởng đến sự phát triển của thị trường tài sản số mà còn ảnh hưởng đến uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế, khi chúng ta vẫn đang nằm trong danh sách xám của FATF.

Rủi ro về tranh chấp pháp lý: Khi không có quy định rõ ràng, người dùng tài sản số sẽ gặp khó khăn trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, làm gia tăng các tranh chấp và gây khó khăn cho cơ quan chức năng trong việc giải quyết.

Rủi ro về cơ hội công nghệ mới: Nếu không có khung pháp lý thuận lợi, Việt Nam có thể bỏ lỡ cơ hội phát triển các công nghệ tài chính mới như Blockchain, DeFi, và NFT, từ đó chậm hội nhập vào các xu hướng công nghệ toàn cầu.

Tuy nhiên, tôi cũng muốn nhấn mạnh rằng Việt Nam đang nằm trong top đầu toàn cầu về chỉ số chấp nhận tài sản mã hóa, mặc dù môi trường pháp lý hiện nay vẫn còn mơ hồ. Các quốc gia như Singapore, Nhật Bản, và Thụy Sĩ đang đi đầu trong việc xây dựng khung pháp lý cho tài sản số.

Nếu Việt Nam hành động nhanh chóng, chúng ta hoàn toàn có thể tận dụng cơ hội này để thu hút đầu tư, tham gia vào các nền tảng tài chính toàn cầu và nâng cao tính cạnh tranh của nền kinh tế.

.Ở thời điểm hiện tại, khi chưa có luật các doanh nghiệp trong lĩnh vực tài sản số nói chung và trong lĩnh vực blockchain nói riêng đang bị "trói buộc" ra sao?

+ Có ba thách thức lớn, thứ nhất là doanh nghiệp không thể đăng ký kinh doanh hợp pháp trong lĩnh vực blockchain, buộc họ phải hoạt động dưới danh nghĩa các ngành khác hoặc phải đăng ký tại nước ngoài như Singapore, UAE.

Việc này không chỉ gây khó khăn trong vận hành mà còn làm giảm sức hút của Việt Nam đối với các công ty công nghệ quốc tế.

Thứ hai, thủ tục hành chính còn thiếu sự thống nhất, đặc biệt trong việc áp dụng các ưu đãi cho đổi mới sáng tạo, khởi nghiệp công nghệ, hay doanh nghiệp dịch vụ khoa học công nghệ.

Sự chồng chéo giữa các văn bản pháp luật dẫn đến việc một mô hình kinh doanh có thể bị áp dụng các quy định khác nhau tùy từng địa phương hoặc từng cơ quan cấp phép. Điều này làm gia tăng chi phí tuân thủ và tạo ra sự không chắc chắn trong hoạt động kinh doanh.

Thứ ba, trong khi nhiều quốc gia như Singapore, Anh, UAE đã triển khai sandbox pháp lý cho fintech, blockchain, AI để thử nghiệm mô hình kinh doanh mới một cách an toàn, thì Việt Nam vẫn đang trong quá trình xây dựng cơ chế này.

Trước đây, các doanh nghiệp muốn thử nghiệm giải pháp blockchain trong tài chính, logistics hay thương mại điện tử đều gặp nhiều rủi ro do thiếu hướng dẫn pháp lý cụ thể. Điều này khiến doanh nghiệp hoặc phải trì hoãn phát triển, hoặc phải tìm cách hợp tác với các đối tác nước ngoài để triển khai sản phẩm.

Nước ta có đến 17 triệu người sở hữu tài sản mã hóa trong năm 2024. Ảnh: THU HÀ

Cần cơ chế thử nghiệm cho tài sản số

. Để tháo gỡ khó khăn, cần nhất điều gì thưa ông?

+Để giải quyết những khó khăn mà doanh nghiệp gặp phải, đặc biệt là vấn đề "chảy máu chất xám" và thất thu thuế trong lĩnh vực blockchain, việc triển khai các cơ chế thử nghiệm và ưu đãi cho doanh nghiệp là điều hết sức cần thiết.

Tín hiệu đáng mừng là Đảng và Chính phủ đang thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc hội nhập sâu rộng với nền kinh tế toàn cầu. Các nghị quyết quan trọng như:

• Nghị quyết số 98/2023/QH15 ngày 24/6/2023 và Nghị quyết số 136/2024/QH15 ngày 26/6/2024 của Quốc hội, cho phép TP. Hồ Chí Minh và TP. Đà Nẵng thí điểm cơ chế thử nghiệm có kiểm soát.

• Nghị quyết 259/NQ-CP ngày 31/12/2024 của Chính phủ về việc Ban hành Kế hoạch hành động triển khai thực hiện Thông báo số 47-TB/TW ngày 15/11/2024 của Bộ Chính trị về xây dựng Trung tâm tài chính khu vực và quốc tế tại Việt Nam.

Cạnh đó, Dự thảo Luật CNCNS hiện tại cũng đang đi đúng hướng khi đặt nền móng cho việc phát triển kinh tế số tại Việt Nam.

Một trong những điểm quan trọng trong dự thảo này là việc công nhận tài sản số, điều này sẽ thúc đẩy giao dịch tài chính minh bạch hơn và giảm thiểu các hoạt động phi pháp, tạo ra môi trường pháp lý rõ ràng cho các doanh nghiệp trong lĩnh vực blockchain và tài sản số.

Tuy nhiên, một yếu tố cần được làm rõ hơn trong dự thảo là cơ chế thử nghiệm cho các doanh nghiệp tham gia vào các dự án Web3 và blockchain. Hiện nay, các Nghị quyết số 98/2023/QH15 và Nghị quyết 259/NQ-CP đã tạo điều kiện cho TP. Hồ Chí Minh và TP. Đà Nẵng thí điểm cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong lĩnh vực fintech, blockchain và dịch vụ tài chính số.

Đây là một bước đi quan trọng, nhưng tôi cho rằng cần mở rộng và quy định rõ ràng hơn về cơ chế này, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp triển khai các sản phẩm sáng tạo trong khuôn khổ pháp lý an toàn.

Cạnh đó, việc xây dựng sandbox pháp lý cho các dự án blockchain sẽ giúp doanh nghiệp thử nghiệm các mô hình mới mà không phải lo ngại về các rủi ro pháp lý, đồng thời tạo ra cơ hội cho Việt Nam kết nối với các quốc gia đi đầu trong lĩnh vực này.

Đồng thời, cơ chế thử nghiệm này cũng giúp cơ quan quản lý giám sát chặt chẽ và giảm thiểu các rủi ro liên quan đến gian lận, rửa tiền hoặc các giao dịch phi pháp.

Tôi tin rằng việc phát triển một hệ thống thử nghiệm rõ ràng và linh hoạt sẽ giúp Việt Nam tận dụng cơ hội phát triển mạnh mẽ trong lĩnh vực blockchain, đồng thời tạo ra một môi trường minh bạch và an toàn cho các nhà đầu tư và doanh nghiệp.

. Nhìn vào các nước đã công nhận về tài sản số, có gợi mở gì cho Việt Nam và các nhà hành pháp trong việc quản lý tài sản số?

+Việc các quốc gia và vùng lãnh thổ như Mỹ, Thái Lan... đã đi đầu trong việc công nhận và xây dựng khung pháp lý cho tài sản số mang đến nhiều bài học giá trị cho Việt Nam. Các quốc gia này đều chú trọng việc xây dựng cơ chế pháp lý rõ ràng, linh hoạt, giúp thúc đẩy sự phát triển của thị trường tài sản số.

Mỹ, với Sắc lệnh hành pháp số 14718, đang thể hiện quyết tâm xây dựng một khung pháp lý cho tài chính kỹ thuật số, tạo điều kiện để trở thành trung tâm tài chính kỹ thuật số toàn cầu. Đây là một mô hình Việt Nam có thể tham khảo, đặc biệt trong việc xây dựng các chính sách hỗ trợ tài sản số một cách linh hoạt, cởi mở và bảo đảm tính minh bạch.

Hồng Kông cũng là một ví dụ điển hình với việc ra mắt “Vườn ươm Giám sát Công nghệ Sổ cái Phân tán” (Incubator), nhằm giúp các tổ chức tài chính thử nghiệm công nghệ blockchain trong một môi trường có kiểm soát rủi ro. Việt Nam có thể học hỏi cách thức này để tạo ra các sandbox pháp lý, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp thử nghiệm và phát triển các mô hình ứng dụng blockchain trong các lĩnh vực tài chính, ngân hàng và các ngành công nghiệp khác.

Thái Lan đã có bước đi mạnh mẽ trong việc triển khai các khu thử nghiệm tiền mã hóa và xây dựng hệ thống giao dịch tài sản số dựa trên công nghệ DLT. Đây là một chiến lược đáng chú ý để thúc đẩy ứng dụng tài sản số trong nền kinh tế thực, đặc biệt là trong các lĩnh vực như du lịch và chứng khoán. Việt Nam có thể tham khảo mô hình này để thúc đẩy ứng dụng tài sản số trong các ngành nghề cụ thể, qua đó gia tăng tính thanh khoản và cải thiện hiệu quả thị trường.

Tại Trung Quốc, ngày 6/1/2025, Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia Trung Quốc (NDRC) đã công bố "Hướng dẫn xây dựng hạ tầng dữ liệu quốc gia", xác định blockchain là nền tảng cốt lõi trong chiến lược chuyển đổi số, hướng tới hoàn thiện vào 2029.

Blockchain được ứng dụng để xác thực dữ liệu, quản lý tài sản số, hỗ trợ giao dịch xuyên biên giới và bảo mật thông tin. Công nghệ này đóng vai trò trung tâm trong hệ sinh thái dữ liệu, từ nền tảng tính toán hiệu suất cao, truyền tải dữ liệu 5G-6G đến quản lý dữ liệu tập trung. Trung Quốc cũng triển khai hệ thống giao dịch dữ liệu dựa trên blockchain, xây dựng hạ tầng sổ cái phân tán (DLT) quốc gia, tích hợp vào hệ thống pháp lý và hỗ trợ hệ sinh thái Web3 như CBDC, RWA và DeFi.

Với cách tiếp cận chính sách phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế, tôi tin rằng Việt Nam sẽ xây dựng được một hành lang pháp lý toàn diện, linh hoạt và hiệu quả để quản lý và phát triển thị trường tài sản số một cách an toàn và bền vững.

. Bộ trưởng tài chính Nguyễn Văn Thắng cho biết Bộ Tài chính đang được Thủ tướng giao nhiệm vụ xây dựng nghị định để quản lý tài sản mã hóa cũng như các tài sản số để hỗ trợ, tạo điều kiện cho đối tượng có nhu cầu, có thể có sàn giao dịch để thực hiện giao dịch tài sản số, tài sản mã hóa. Ông đánh giá ra sao về sàn giao dịch nêu trên?

+ Sàn giao dịch có thể là một phương án hợp lý trong bối cảnh hiện nay, nhưng việc triển khai cần phải tuân thủ một khung pháp lý rõ ràng.

Trong ngành tài sản số, đặc biệt là blockchain và tiền mã hóa, các sàn giao dịch phải đối mặt với nhiều vấn đề như bảo mật, gian lận, và các giao dịch xuyên biên giới.

Vì vậy, việc xây dựng và vận hành các sàn giao dịch cần có cơ chế giám sát chặt chẽ để bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư và ngăn ngừa các hành vi bất hợp pháp.

Với sự chuẩn bị của Luật CNCNS và các chính sách pháp lý đang được hoàn thiện, sàn giao dịch có thể phát huy vai trò quan trọng trong việc tạo ra môi trường minh bạch, an toàn cho các giao dịch tài sản số. Tuy nhiên, việc triển khai cần sự đồng bộ và linh hoạt trong quy định pháp lý, đảm bảo không cản trở sự phát triển sáng tạo của các mô hình kinh doanh mới.

.Với Blockchain 2025, ông kỳ vọng điều gì, nhất là ở thị trường khi phần lớn người quan sát nghĩ rằng blockchain gắn với tiền mã hóa cùng hàng loạt bê bối trong thị trường này, nhưng thực chất công nghệ chuỗi khối rộng hơn nhiều?

+ Blockchain thực sự là một công nghệ có phạm vi ứng dụng rộng lớn hơn nhiều so với chỉ tiền mã hóa. Dù phần lớn sự chú ý hiện nay tập trung vào các vấn đề xung quanh tiền mã hóa và các bê bối của thị trường này, tôi kỳ vọng đến năm 2025, blockchain sẽ chứng minh được giá trị của mình trong các lĩnh vực quan trọng như tài chính, y tế, giáo dục, và logistics, nơi công nghệ này có thể giúp cải thiện tính minh bạch, bảo mật, và tối ưu hóa quy trình.

Đối với Việt Nam, các Nghị quyết số 98/2023/QH15, 136/2024/QH15 và 259/NQ-CP đã tạo nền tảng vững chắc để thử nghiệm và phát triển các mô hình ứng dụng blockchain trong fintech và tài chính số. Các cơ chế thử nghiệm này không chỉ giúp thu hút đầu tư quốc tế, mà còn tạo cơ hội cho doanh nghiệp trong nước phát triển các sáng kiến blockchain sáng tạo, nâng cao tính cạnh tranh trong khu vực và trên thế giới.

Về lâu dài, tôi kỳ vọng blockchain sẽ là yếu tố quan trọng trong việc xây dựng hệ sinh thái tài chính số toàn cầu, đặc biệt là khi các sản phẩm tài chính như DeFi, token hóa tài sản và Web3 ngày càng trở nên phổ biến. Đây là cơ hội để Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số, xây dựng môi trường pháp lý thuận lợi cho các sáng kiến công nghệ này.

Xin cảm ơn ông!

THU HÀ