Lỗi 'kỹ năng' của dân và chiếc máy tính tiền

Khi chính sách vượt xa thực tế

Từ tháng 1/2025, Nghị định 70 yêu cầu các hộ, cá nhân kinh doanh có doanh thu từ 1 tỷ đồng/năm trở lên phải sử dụng hóa đơn điện tử từ máy tính tiền kết nối với cơ quan thuế.

Đây là bước đi đúng hướng – hiện đại hóa quản lý, chống thất thu, thúc đẩy minh bạch nhưng lại mang đến tác dụng phụ là đòi hỏi những người bán bún, bán chè phải trở thành "kỹ sư công nghệ" trong một sớm một chiều.

Khảo sát của VCCI với 1.368 hộ kinh doanh tháng 6/2025 cho thấy: 68% hộ chỉ biết luật một cách mơ hồ, 21% hoàn toàn không hiểu phải làm gì. Và 73% gặp khó khăn vì thiếu kiến thức công nghệ. Người dân vẫn còn ngơ ngác trước chuyển đổi số.

Chiếc máy tính tiền và hóa đơn điện tử cần trở thành công cụ giúp người buôn bán minh bạch, yên tâm làm ăn – chứ không phải trói tay họ. Ảnh: Nguyễn Vũ

Nếu ngay từ đầu, Nhà nước áp dụng chế tài xử phạt nghiêm ngặt với những lỗi sai ngày đầu – như lập hóa đơn sai thời điểm, điền nhầm chỉ tiêu, thao tác lúng túng – thì e rằng người kinh doanh nhỏ sẽ rơi vào cảnh "có hàng cũng không dám bán". Chiếc máy tính tiền có thể trở thành nỗi ám ảnh thay vì công cụ hỗ trợ.

Khoan phạt để nuôi dưỡng nguồn thu

VCCI kiến nghị: trong giai đoạn đầu – ít nhất 2 năm – chưa nên xử phạt hành chính với các lỗi hình thức. Chỉ cần hộ kinh doanh khắc phục lỗi và nộp đủ thuế nếu có thiếu.

Đây không phải chuyện "xin xỏ", mà là cách hành xử biết nghĩ cho người dân. Bởi nếu tiểu thương thấy luật quá gắt, họ sẽ né. Và khi dân "lui vào bóng tối", Nhà nước không thu được thuế mà còn đánh mất niềm tin nơi dân chúng.

Ngược lại, nếu được hướng dẫn, tạo điều kiện "làm quen" với cái mới, hộ kinh doanh sẽ tự nguyện tuân thủ – nuôi dưỡng một nguồn thu vững chắc, lâu dài cho ngân sách.

Nên khoán thuế với hộ nhỏ

Không chỉ VCCI, ngay cả Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc cũng đề xuất nên khoán thuế với hộ buôn bán nhỏ, doanh thu dưới 1 tỷ đồng/năm. Tại diễn đàn Quốc hội ngày 20/6 vừa qua, ông nói thẳng: nếu yêu cầu những hộ này xuất hóa đơn, họ sẽ rất thiệt vì không có hóa đơn đầu vào, không được hoàn thuế.

Khoán thuế không phải là buông lỏng, mà là một cách quản lý linh hoạt – vừa đảm bảo thu ngân sách, vừa giúp người nghèo yên tâm làm ăn. Với hộ doanh thu lớn, có cửa hàng ổn định, thu qua hóa đơn là hợp lý. Nhưng với người bán quán nước, hàng rong, áp đặt hóa đơn điện tử có thể biến họ thành "người phạm luật" chỉ vì... không biết dùng phần mềm.

Đừng để "lỗi hình thức" đẩy người dân phạm luật

Phần lớn lỗi của hộ kinh doanh nhỏ là lỗi hình thức: hóa đơn sai thời điểm, khai nhầm chỉ tiêu. Những lỗi này không làm giảm thuế, không gian lận, không thiệt hại ngân sách. Trong nhiều trường hợp, lỗi do phần mềm, do chưa quen thao tác, chứ không phải do "có ý đồ".

Pháp luật không nên "cào bằng" giữa sai sót vô ý và hành vi gian lận. Cách làm đúng là xử lý nhẹ tay, thậm chí chỉ cảnh cáo, với những lỗi kiểu này trong thời gian đầu.

Cải cách thuế và hiện đại hóa thu thuế là con đường không thể quay đầu, nhưng không nên là cú sốc. Đừng biến hộ kinh doanh nhỏ thành "nạn nhân" vì họ chưa kịp hiểu luật. Hãy để họ thấy Nhà nước không chỉ ra luật, mà còn biết hướng dẫn và biết kiến tạo.

Chiếc máy tính tiền và hóa đơn điện tử cần trở thành công cụ giúp người buôn bán minh bạch, yên tâm làm ăn – chứ không phải trói tay họ.

Chính sách tốt không phải là chính sách có hình phạt cao nhất, mà là chính sách biết nâng đỡ, biết nuôi dưỡng. Phạt để họ sửa chứ không nên thành phạt để cho nghỉ. Khi người dân không còn sợ luật, họ sẽ lớn dần lên – thành doanh nghiệp, thành đối tác tin cậy trên chặng đường phát triển.

Tư Giang

Lan Anh