Lợi ích và thách thức trong quản lý Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Tràng An

Các đại biểu Đoàn UNESCO ngồi thuyền tham quan Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới Tràng An.

Tại sao phải quản lý Di sản?

Việc tham gia của các bên liên quan trong vấn đề quản lý di sản giúp tiết kiệm thời gian và tài chính. Quan điểm trái chiều giữa cộng đồng và các cơ quan bảo tồn Di sản đã chỉ ra rằng việc chỉ dựa vào thực thi pháp luật là ít thực tế và tốn kém hơn so với việc tham gia các nhóm có lợi ích từ đầu. Kinh nghiệm lâu dài trong quản lý du lịch tại các di sản thế giới đã chỉ ra rằng các chương trình phát triển du lịch ít có sự tham gia từ cộng đồng địa phương thường kém hiệu quả và và không bền vững, dẫn đến việc khai thác tài nguyên quá mức, làm suy giảm giá trị văn hóa, tự nhiên của di sản, đồng thời gây ra sự bất bình hoặc thờ ơ từ phía người dân địa phương. Không hiểu được quan điểm của các bên liên quan có thể làm chậm các chương trình phát triển du lịch bền vững, bởi lẽ sự thiếu đồng thuận và hợp tác giữa các bên có thể dẫn đến xung đột lợi ích, mất lòng tin, và thậm chí là phản đối từ cộng đồng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tiến độ triển khai mà còn làm giảm hiệu quả lâu dài của các dự án, gây lãng phí tài nguyên và cơ hội. Vì vậy, việc xây dựng cơ chế đối thoại, tham vấn ý kiến và đảm bảo sự tham gia tích cực của tất cả các bên liên quan là yếu tố then chốt để thúc đẩy sự thành công của các sáng kiến du lịch bền vững tại Quần thể danh thắng Tràng An.

Các bên liên quan có thể giúp xác định những vấn đề mà các chuyên gia có thể đã bỏ qua. Các chuyên gia không phải lúc nào cũng có thể đánh giá chính xác những nhận thức, sở thích hay những ưu tiên của cộng đồng khi đánh giá các điều kiện thực tế ở địa phương. Điều này đặc biệt đúng trong các tình huống liên quan đến những yếu tố văn hóa phi vật thể, giá trị truyền thống hoặc những mối quan ngại riêng của cộng đồng. Sự tham gia của các bên liên quan không chỉ giúp làm rõ các khía cạnh mà chuyên gia có thể thiếu sót mà còn đảm bảo rằng các giải pháp được đưa ra phù hợp và được cộng đồng chấp nhận. Đồng thời, việc tận dụng tri thức bản địa và kinh nghiệm sống của cư dân địa phương sẽ góp phần làm phong phú thêm trải nghiệm du lịch, tạo ra các sản phẩm độc đáo và thúc đẩy sự phát triển bền vững. Những sự đóng góp này còn giúp tạo ra một nền tảng hợp tác vững chắc, thúc đẩy tính minh bạch và tăng cường lòng tin giữa các bên, từ đó cải thiện hiệu quả và tính khả thi của các chương trình phát triển du lịch.

Các bên liên quan có thể cung cấp những quan điểm, ý kiến hữu ích về các nhu cầu mong muốn và điều kiện cần có. Quản lý khách tham quan hiệu quả theo các giới hạn đã được xác định nhằm đảm bảo sự cân bằng giữa lợi ích kinh tế, bảo tồn tài nguyên di sản và sự hài lòng của du khách. Những giới hạn này có thể bao gồm các quy định về số lượng khách tham quan, các khu vực được phép tiếp cận, hoặc thời gian phù hợp để tổ chức các hoạt động du lịch. Việc thương lượng và thống nhất với các bên liên quan không chỉ giúp tạo ra các quy định thực tế, dễ thực thi, mà còn tăng cường sự đồng thuận và cam kết từ cộng đồng địa phương, doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Ngoài ra, thông qua sự hợp tác này, các bên có thể cùng phát triển những giải pháp sáng tạo, như áp dụng công nghệ để quản lý dòng khách, xây dựng các trải nghiệm độc đáo, hoặc triển khai các mô hình du lịch bền vững, vừa bảo vệ di sản, vừa đáp ứng nhu cầu đa dạng của các bên.

Thúc đẩy trong hợp tác quản lý Di sản

Xác định rõ và xây dựng cơ chế hợp tác cùng các bên liên quan có thể là rất khó khăn. Quần thể danh thắng Tràng An có diện tích nằm trong thành phố Hoa Lư, thành phố Tam Điệp và 2 huyện Nho Quan, Gia Viễn, chính quyền và nhiều cơ quan tham gia quản lý, kiểm soát các lĩnh vực chuyên ngành khác nhau trong khu Di sản. Sự đa dạng về địa lý và sự tham gia các cơ quan, đơn vị đòi hỏi một cơ chế phối hợp rõ ràng và hiệu quả để đảm bảo các mục tiêu chung được thực hiện một cách đồng bộ.

Thách thức lớn nhất thường nằm ở việc dung hòa lợi ích giữa các bên, từ các cơ quan nhà nước, cộng đồng địa phương và doanh nghiệp du lịch. Việc thiếu sự nhất quán trong quy hoạch, quản lý hoặc thiếu tham vấn giữa các bên có thể dẫn đến tình trạng chồng chéo trong trách nhiệm, khai thác tài nguyên không bền vững hoặc xung đột lợi ích. Để giải quyết vấn đề này, cần xây dựng một khung hợp tác chính thức với vai trò rõ ràng cho từng bên liên quan, đồng thời thiết lập các kênh đối thoại thường xuyên để chia sẻ thông tin, giải quyết xung đột và đưa ra quyết định chung. Ngoài ra, việc tổ chức các hội nghị, hội thảo và các chương trình tập huấn nâng cao nhận thức về giá trị của Di sản cũng tăng cường sự hiểu biết và cam kết của tất cả các bên trong việc bảo tồn và phát triển bền vững Quần thể danh thắng Tràng An.

Cùng với đó, việc quá tập trung vào sự tham gia của các bên liên quan có thể dẫn đến việc không nhận ra các tác động nhất định đối với tài nguyên và công tác bảo tồn Quần thể danh thắng Tràng An. Các nhà quản lý phải hiểu cách mà các bên liên quan nhận thức các tác động và xác định ngưỡng có thể chấp nhận được. Các nhóm bên liên quan khác có thể chỉ quan tâm đến các vấn đề kinh tế mà có thể vượt qua mong muốn bảo vệ tài nguyên, duy trì những giá trị cốt lõi về văn hóa, lịch sử. Điều này dễ dẫn đến tình trạng khai thác tài nguyên quá mức, gây suy thoái môi trường và ảnh hưởng đến tính toàn vẹn và các giá trị nổi bật toàn cầu của di sản.

Các đại biểu đoàn UNESCO chụp ảnh lưu niệm trong chuyến thăm Tràng An.

Bảo tồn và phát huy các giá trị Quần thể danh thắng Tràng An

Nâng cao niềm tin, khuyến khích vai trò chủ động của cộng đồng địa phương. Niềm tin là yếu tố cốt lõi thúc đẩy sự hợp tác và tham gia của các bên liên quan trong quản lý, bảo tồn và phát triển bền vững Quần thể danh thắng Tràng An. Để xây dựng và nâng cao niềm tin, cần tăng cường đối thoại và lắng nghe thông qua các hội nghị, hội thảo, các chương trình đào tạo, tập huấn kiến thức du lịch và bảo tồn Di sản. Việc lắng nghe và phản hồi kịp thời thể hiện sự tôn trọng và cam kết, từ đó xây dựng niềm tin mạnh mẽ hơn.

Xây dựng cơ chế phối hợp rõ ràng và thực hiện các cam kết cụ thể. Việc thiết lập một khung pháp lý và tổ chức quản lý chặt chẽ, với vai trò, trách nhiệm và quyền hạn được phân định rõ ràng cho từng bên liên quan, sẽ tạo điều kiện thuận lợi để phối hợp hiệu quả. Điều này giúp giảm thiểu xung đột lợi ích và tăng cường sự đồng thuận giữa các bên.

Xây dựng các mô hình hợp tác thành công, nơi tất cả các bên liên quan cùng đạt được lợi ích, sẽ tạo tiền lệ tích cực và tăng cường niềm tin vào hiệu quả của sự hợp tác trong tương lai, đồng thời ghi nhận những nỗ lực và đóng góp của cộng đồng địa phương, doanh nghiệp và tạo động lực tham gia vào các hoạt động bảo tồn.

Khuyến khích các sáng kiến cộng đồng, chẳng hạn như phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng, bảo tồn văn hóa truyền thống, và bảo vệ môi trường, có thể thúc đẩy vai trò chủ động của cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Một yếu tố quan trọng nữa để đảm bảo sự tham gia tích cực của các bên liên quan là đảm bảo rằng lợi ích kinh tế, xã hội từ hoạt động du lịch và bảo tồn được phân phối công bằng. Cộng đồng địa phương cần được hưởng lợi trực tiếp từ các dự án phát triển, điều này sẽ khuyến khích họ tham gia tích cực hơn vào các nỗ lực bảo tồn.

Kết luận

Sự tham gia của các bên liên quan đóng vai trò then chốt trong việc quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị của Quần thể danh thắng Tràng An. Thông qua sự hợp tác giữa các cơ quan quản lý, cộng đồng địa phương và doanh nghiệp, Di sản không chỉ được bảo tồn nguyên vẹn mà còn trở thành nguồn lực, là "trái tim" của “Đô thị di sản thiên niên kỷ", thành phố sáng tạo trong tương lai. Tuy nhiên, việc thúc đẩy sự tham gia hiệu quả cũng đặt ra không ít thách thức, từ việc dung hòa lợi ích, xây dựng niềm tin, đến giải quyết xung đột và đảm bảo tính bền vững của các hoạt động phát triển. Nếu không được quản lý chặt chẽ, các hoạt động khai thác du lịch và lợi ích kinh tế ngắn hạn có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến giá trị văn hóa, lịch sử và tự nhiên của khu di sản.

Do đó, một cách tiếp cận cân bằng và toàn diện là điều cần thiết. Điều này đòi hỏi sự minh bạch, trách nhiệm và cam kết mạnh mẽ từ tất cả các bên liên quan. Chỉ khi lợi ích và trách nhiệm được chia sẻ một cách công bằng, các giá trị cốt lõi của Quần thể danh thắng Tràng An mới có thể được bảo vệ và phát triển bền vững, trở thành di sản trường tồn cho thế hệ mai sau. Hành trình bảo tồn và phát huy giá trị của Tràng An không chỉ là trách nhiệm mà còn là cơ hội để kết nối con người, văn hóa và thiên nhiên - cùng hướng tới một Đô thị Di sản thiên niên kỷ, thành phố sáng tạo.

Bài, ảnh: Duy Khánh, Minh Đường