Lộ trình thực hiện bảo hiểm xã hội bắt buộc

Tuyên truyền chính sách bảo hiểm xã hội cho các chủ hộ kinh doanh tại Vĩnh Phúc. Ảnh: L.H.

2 phương án

Thống kê của Bộ Lao động -Thương binh và Xã hội (LĐTBXH) cho thấy cả nước có hơn 5,1 triệu hộ kinh doanh cá thể, gấp 6 lần số doanh nghiệp với 1,7 triệu hộ có doanh thu trên 100 triệu đồng/năm đang đóng thuế. Nhóm này chưa đóng BHXH bắt buộc và cũng chỉ có rất ít hộ kinh doanh tham gia BHXH tự nguyện. Để tăng diện bao phủ của chính sách BHXH, Luật BHXH mới đưa đối tượng này vào diện bắt buộc tham gia BHXH. Tuy nhiên, nhóm chủ hộ kinh doanh được xem là khá phong phú và đa dạng nên Luật giao cho Chính phủ quy định chi tiết.

Để chuẩn bị triển khai hiệu quả Luật BHXH 2024, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2025, hiện Bộ LĐTBXH đang phối hợp với các cơ quan liên quan nghiên cứu, xây dựng các dự thảo văn bản quy định chi tiết thi hành Luật, từ đó làm cơ sở cho việc tổ chức thực hiện. Theo đó, tại dự thảo Nghị định quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật BHXH về BHXH bắt buộc, Bộ LĐTBXH đề xuất 2 phương án. Phương án 1 gồm chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai và nhóm không kê khai mà có đề nghị tham gia BHXH bắt buộc. Phương án 2 gồm chủ hộ của hộ kinh doanh có đăng ký và có đề nghị tham gia BHXH bắt buộc.

Góp ý về nội dung này, BHXH Việt Nam đề nghị bổ sung lộ trình thực hiện đối với chủ độ của hộ kinh doanh có đăng ký. Theo đó, từ ngày 1/7/2025, chủ hộ của hộ kinh doanh có đăng ký, nộp thuế theo phương pháp kê khai sẽ tham gia BHXH bắt buộc. Nhóm chủ hộ của hộ kinh doanh có đăng ký, nộp thuế theo phương pháp khoán sẽ đóng BHXH bắt buộc từ ngày 1/7/2027. Riêng nhóm chủ hộ của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh khác ngoài 2 đối tượng nêu trên, sẽ tham gia đóng BHXH bắt buộc từ ngày 1/7/2029. Trường hợp các chủ hộ đăng ký kinh doanh theo phương pháp kê khai, nhưng trước ngày 1/7/2027 chuyển thành nhóm nộp thuế theo phương pháp khoán, hoặc trước ngày 1/7/2029 không còn nằm trong nhóm kê khai lẫn nhóm khoán, thì vẫn tiếp tục phải tham gia BHXH bắt buộc theo quy định.

Đối với chủ hộ kinh doanh có đăng ký, nộp thuế theo phương pháp khoán, nhưng trước ngày 1/7/2029 chuyển thành nhóm khác ngoài các nhóm trên, thì cũng thuộc đối tượng phải tiếp tục đóng BHXH.

Đảm bảo lưới an sinh cho nhóm chủ hộ kinh doanh

Theo BHXH Việt Nam, phương án có lộ trình như đề xuất nêu trên để đảm bảo tính chất “bắt buộc” của việc tham gia BHXH bắt buộc, đồng thời bảo đảm “sự sẵn sàng” của chủ hộ kinh doanh thuộc hộ có đăng ký kinh doanh. Dẫn chứng, BHXH Việt Nam cho biết, năm 2024, theo thông tin cơ quan thuế cung cấp, có khoảng 80.000 hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp kê khai; hơn 2 triệu hộ kinh doanh đóng thuế theo phương pháp khoán. Nhiều trường hợp chủ hộ kinh doanh hết tuổi lao động, đang hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH, trợ cấp hằng tháng, hoặc đang tham gia BHXH bắt buộc theo nhóm đối tượng khác. Vì vậy, nếu chỉ đưa vào diện đóng bắt buộc đối với chủ hộ của hộ kinh doanh theo phương pháp kê khai, thì số người thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc rất ít.

Tính đến nay, có khoảng 9.200 hộ kinh doanh đang tham gia BHXH bắt buộc cho người lao động. Sau khi loại trừ đối tượng tham gia BHXH bắt buộc theo nhóm đối tượng khác, người hết tuổi lao động, hưởng trợ cấp BHXH, không có chứng nhận đăng ký kinh doanh, thì có khoảng từ 5.000 - 6.000 chủ hộ thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.

Theo quy định của pháp luật về BHXH hiện hành, chủ hộ kinh doanh không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc.Tuy nhiên, trong giai đoạn năm 2003 đến nay, cơ quan BHXH các địa phương đã thực hiện thu BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh. Theo thống kê của BHXH Việt Nam, tính đến hết tháng 5/2023, có 3.567 chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH bắt buộc; số tiền đã đóng vào Quỹ BHXH khoảng 113 tỷ đồng. Có 9.648 lượt chủ hộ kinh doanh đã được giải quyết và chi trả các chế độ ốm đau, thai sản, với số tiền là 13,28 tỷ đồng; có 1 người được giải quyết, chi trả chế độ bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, số tiền là 21,55 triệu đồng; 275 người được giải quyết chế độ hưu trí, tử tuất, số tiền là 32,84 tỷ đồng; có 397 người được giải quyết hưởng bảo hiểm xã hội một lần, số tiền là 9,328 tỷ đồng.

Xuất phát từ thực tiễn nêu trên, việc mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh của hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh sẽ giúp Nhà nước giảm áp lực trong việc đảm bảo an sinh xã hội cho những người lao động này khi họ đến tuổi nghỉ hưu, hoặc đến tuổi hưởng trợ giúp xã hội. Người tham gia là chủ hộ kinh doanh sẽ được bảo vệ khỏi những rủi ro, được hưởng các chế độ ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất, mức hưởng tương đương với mức đóng góp.

Lan Hương