Lo ngại về sự 'bảo hộ ngược' trong dự thảo Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (sửa đổi)

Chồng chéo, khó khả thi

Khoản 35 điều 1 dự thảo luật yêu cầu các sàn thương mại điện tử thực hiện xác minh, truy xuất nguồn gốc hàng hóa trước và trong quá trình vận hành nền tảng.

VECOM cho rằng mục tiêu cuối cùng của điều 1.35 dự thảo luật là nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tuy nhiên cách tiếp cận hiện tại lại thiếu sự phân định rõ ràng giữa các lĩnh vực quản lý nhà nước.

Cụ thể, điều này chồng chéo với Luật Thương mại điện tử (TMĐT) và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng. Các nghĩa vụ như xác minh người bán, giám sát hoạt động giao dịch, xử lý hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc... đã được điều chỉnh một cách tổng thể, rõ ràng tại Nghị định 52/2013/NĐ-CP được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định 85/2021/NĐ-CP, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2023.

“Việc dự thảo luật này tiếp tục điều chỉnh các nội dung trên không chỉ gây trùng lặp mà còn tiềm ẩn nguy cơ xung đột pháp lý trong quá trình áp dụng, làm tăng gánh nặng tuân thủ cho DN và gây khó khăn trong thực thi đối với cơ quan quản lý”, văn bản nêu.

Ngoài ra, việc đưa vào dự thảo luật các yêu cầu điều chỉnh thuộc các lĩnh vực khác như TMĐT hay bảo vệ người tiêu dùng như phân tích ở trên sẽ làm suy yếu hiệu lực nội tại của từng đạo luật. Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa nên tập trung vào việc bảo đảm hàng hóa tuân thủ tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, đúng với phạm vi điều chỉnh chuyên biệt của luật này.

Điều 1.35 của dự thảo luật yêu cầu các sàn giao dịch TMĐT thực hiện xác minh, truy xuất nguồn gốc hàng hóa trước và trong quá trình vận hành nền tảng. Tuy nhiên, các yêu cầu này không phù hợp với vai trò trung gian của sàn TMĐT và vượt quá khả năng thực hiện trên thực tế.

Cụ thể, sàn TMĐT không có đủ công cụ và thẩm quyền để thực hiện các yêu cầu của dự thảo. Sàn TMĐT không có chức năng điều tra, kiểm định, phân tích kỹ thuật hay thẩm quyền can thiệp vào quy trình sản xuất, lưu thông hàng hóa để xác minh tính xác thực của thông tin sản phẩm.

VECOM lo ngại “bảo hộ ngược” tại Dự thảo Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (sửa đổi)

Trên thực tế, các nền tảng TMĐT chỉ có thể yêu cầu người bán cung cấp thông tin, tài liệu theo quy định pháp luật, lưu trữ và cung cấp thông tin đó cho cơ quan có thẩm quyền khi được yêu cầu.

Việc yêu cầu sàn “xác minh nguồn gốc” và “giám sát chất lượng” một cách chủ động là bất hợp lý, đẩy DN vào vai trò mà cả về pháp lý lẫn kỹ thuật đều không đảm bảo, và tiềm ẩn nguy cơ bị quy trách nhiệm đối với các hành vi nằm ngoài tầm kiểm soát.

Theo pháp luật Việt Nam hiện hành và thông lệ quốc tế, trách nhiệm xác minh xuất xứ, truy xuất nguồn gốc thuộc về nhà sản xuất, nhà nhập khẩu, cơ quan quản lý chuyên ngành hoặc tổ chức đánh giá sự phù hợp, chứ không phải là các nền tảng TMĐT. Việc chuyển giao trách nhiệm này sang cho các sàn TMĐT là khiên cưỡng và thiếu căn cứ.

Ở một góc nhìn khác, việc giao cho DN tư nhân, cụ thể là các sàn TMĐT, thực hiện các biện pháp vốn thuộc trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước có thể bị coi là hình thức “xã hội hóa trách nhiệm” một cách cực đoan. Điều này không chỉ làm gia tăng chi phí tuân thủ, mà còn tạo ra sự bất bình đẳng giữa các loại hình DN, đặc biệt khi các sàn TMĐT xuyên biên giới thường không chịu sự giám sát tương đương.

Lo ngại sự “bảo hộ ngược”, suy yếu năng lực cạnh tranh của DN trong nước

Trong văn bản, ông Trần Trọng Tuyến, Phó chủ tịch VECOM cho rằng một hệ quả nghiêm trọng kéo theo từ việc quy định trách nhiệm không phù hợp và vượt quá vai trò pháp lý của sàn TMĐT là nguy cơ tạo rào cản cho DN trong nước và làm suy yếu năng lực cạnh tranh của toàn bộ hệ sinh thái TMĐT tại Việt Nam.

Điều này cũng tạo ra bất bình đẳng giữa DN trong nước và DN xuyên biên giới. Các sàn TMĐT nội địa do có pháp nhân tại Việt Nam sẽ phải tuân thủ đầy đủ các yêu cầu trong dự thảo, trong khi các nền tảng TMĐT xuyên biên giới cung cấp dịch vụ vào Việt Nam nhưng không thành lập pháp nhân lại không chịu các nghĩa vụ tương đương. Sự bất đối xứng này tạo ra rào cản cạnh tranh nghiêm trọng, dẫn đến tình trạng “bảo hộ ngược”.

Đáng lo ngại, ông Tuyến cho rằng về dài hạn, việc duy trì những quy định bất hợp lý sẽ khuyến khích các DN TMĐT nội địa cân nhắc việc chuyển địa điểm đăng ký sang các thị trường có môi trường pháp lý thuận lợi hơn để duy trì khả năng hoạt động xuyên biên giới. Trong khi đó, các sàn TMĐT nước ngoài sẽ càng không có động lực thành lập pháp nhân tại Việt Nam để né tránh quy định.

“Tại các nền kinh tế phát triển như Mỹ, Trung Quốc và Liên minh châu Âu, các nền tảng TMĐT không bị yêu cầu trực tiếp xác minh hay chứng nhận nguồn gốc hàng hóa. Trách nhiệm của họ chủ yếu giới hạn ở việc tiếp nhận, lưu trữ và cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý nhà nước khi có yêu cầu điều tra hoặc khiếu nại bên cạnh nguyên tắc chung “thông báo và gỡ bỏ” áp dụng đối với các trường hợp nền tảng nhận được thông báo và yêu cầu gỡ bỏ từ cơ quan nhà nước có thẩm quyền hay đại diện chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ...”, ông Tuyến nói.

VECOM kiến nghị các cơ quan có liên quan rà soát và bãi bỏ toàn bộ quy định tại khoản 34 và khoản 35 điều 1 (bổ sung điều 44a và 44b) của dự thảo luật.

Lam Thanh