Linh vật Nghê Việt đặc sắc bước ra từ Festival

Tranh sơn mài "Nghê vui đùa". (Tác giả Đỗ Quang Hưng)

Đánh dấu một hành trình sáng tạo phục hồi linh vật

Trong sự đan xen văn hóa, nghê là linh vật huyền thoại đặc sắc của người Việt, được sáng tạo từ dân gian, có nhiều biểu dạng khác nhau, qua nhiều thời kỳ lịch sử, mang đặc trưng vùng miền và còn biểu hiện cả cá tính của những người tạo hình.

Nghê thường được chế tác thành đôi, đặt tại các công trình tôn giáo, tín ngưỡng; trong các đình làng, trên các trụ biểu… nhưng cũng hiện diện trên các mảng chạm gỗ đình làng đầy tính mỹ thuật. Nghê đã trở nên linh thiêng cùng hiện diện bên cạnh bộ biểu tượng tứ linh (long-lân (ly)-quy-phượng) của văn hóa cung đình. Nghê là một vật linh đặc sắc quan trọng của văn hóa-mỹ thuật Việt Nam.

Nghê đồng thế kỷ 17. (Nguồn: BẢO TÀNG HÀ NỘI, BẢO VẬT QUỐC GIA)

Sự đa dạng về chất liệu, kích thước, kiểu dáng, màu sắc và hình thái trong tạo tác nghê cũng phản ánh sự phong phú trong cách biểu đạt - một minh chứng rõ nét cho tính độc đáo và tinh thần tự do trong sáng tạo văn hóa của người Việt.

Nhà nghiên cứu, Tiến sĩ Trần Hậu Yên Thế chia sẻ về sự đa dạng trong cách tạo hình nghê của các nghệ nhân Việt: “Con nghê có thể xem như một chỉ dấu cho mức độ sáng tạo của người Việt. Hình tượng này được thể hiện trên rất nhiều chất liệu, đáp ứng nhiều vị trí trong không gian kiến trúc, và đặc biệt là có sự phong phú trong thần thái. Động tác của nghê cũng rất đa dạng: có khi nghiêm cẩn trong tư thế ngồi chầu, nhưng cũng có lúc được khắc họa đang đánh đàn, thổi sáo, thổi kèn… đều là những hình ảnh rất gần gũi. Đó dường như một sự phản chiếu tâm hồn của người Việt: dung dị, hồ hởi và đầy sức sống”.

Tác phẩm "Đầu Nghê Hoàng Kim". (Tác giả: Nhà nghiên cứu, Tiến sĩ Trần Hậu Yên Thế)

Tên triển lãm “Hỷ Khánh Đăng Nghê”, với tầng ý nghĩa sâu của chữ Hán, cũng muốn truyền tải thông điệp về biểu tượng linh vật nghê bước ra từ văn hóa Việt.

Nhà nghiên cứu, Tiến sĩ Trần Hậu Yên Thế (ngoài cùng, bên phải) là tác giả của "Đầu Nghê Hoàng Kim".

Theo Nhà nghiên cứu, Tiến sĩ Trần Hậu Yên Thế, tên gọi “Hỷ Khánh Đăng Nghê” hàm chứa thông điệp “Nghê xuất hiện trong niềm vui cát lành - biểu trưng cho hỷ tuệ và thịnh trị của người Việt”.

Anh cũng giải thích thêm: “Cụm chữ ‘Hỷ Khánh Đăng Nghê’ xuất hiện từ thời Lý, đây là giai đoạn cực thịnh của văn hóa và mỹ thuật Đại Việt. Thời kỳ ấy, nghệ thuật chạm khắc và biểu tượng linh vật được coi trọng như cách người xưa gửi gắm triết lý sống, tinh thần dân tộc và ước vọng thái bình thịnh trị. “Hỷ” là niềm vui, khởi đầu cát lành; 'Khánh' là chúc mừng, thịnh vượng; “Đăng” là đăng đàn, hiển hiện, tỏa sáng; còn 'Nghê' là linh vật Việt - biểu trưng cho chính trực, minh triết, bảo hộ và sáng tạo”.

Không gian triển lãm "Hỷ Khánh Đăng Nghê" tại Hoàng Thành Thăng Long.

Triển lãm “Hỷ Khánh Đăng Nghê” đã gợi mở một cuộc đối thoại giữa di sản và sáng tạo, giữa trí tuệ cổ truyền và cảm hứng đương đại. Trong dòng chảy văn hóa Việt Nam, lần đầu tiên hình tượng nghê được khẳng định vị thế và giới thiệu rộng rãi với công chúng đương đại. Từ những giá trị ấy, nghê Việt hiện lên như biểu tượng của cát lành-vui tươi-sáng suốt-chính trực và sáng tạo, luôn hiện hữu giữa đời sống, chở che và soi sáng tâm hồn người Việt.

Nghê Việt hiện lên như biểu tượng của cát lành-vui tươi-sáng suốt-chính trực và sáng tạo.

Theo Tiến sĩ Sử học Ngô Vương Anh, đây là triển lãm đầu tiên dành riêng về một linh vật thuần Việt, mang tính chất khai mở, bởi trước đây hầu như chưa từng có một triển lãm độc lập nào về linh vật. Ông đánh giá triển lãm lần này tạo tiền đề để các nhà nghiên cứu và những người làm sáng tạo tiếp tục tổ chức thêm nhiều triển lãm chuyên sâu về các linh vật Việt khác.

Khách tham quan không gian triển lãm.

Tiến sĩ Ngô Vương Anh nhận định: “Triển lãm lần này đánh dấu một chặng đường dài mà Nhà nghiên cứu Trần Hậu Yên Thế đã dày công tìm hiểu, nghiên cứu và phục dựng hình tượng nghê. Có thể nói, anh là một trong những người đầu tiên tích cực quảng bá rộng rãi hình ảnh linh vật thuần Việt này. Qua triển lãm, công chúng có thể thấy được nhiều diện mạo khác nhau của nghê - một linh vật vốn rất quen thuộc, thường xuất hiện ở đình làng, các không gian linh thiêng và cả trong những gia đình quyền quý xưa... Bên cạnh đó, hình tượng nghê còn phản ánh đời sống tâm linh phong phú của người Việt. Qua nỗ lực của triển lãm lần này, công chúng có thể thấy rõ hình ảnh nghê Việt hiện lên thân thiện, vui tươi và có nhiều khả năng ứng dụng trong đời sống đương đại”.

Sáng tạo bước vào đời sống đương đại

Dưới sự sáng tạo của các họa sĩ, nghệ nhân và nhóm tác giả, hình tượng nghê hiện lên vừa sống động, vừa chứa đựng những câu chuyện và giá trị mà người Việt gửi gắm suốt nhiều thế kỷ, qua các tác phẩm mỹ thuật, thiết kế, kiến trúc cùng những sản phẩm ứng dụng và sáng tạo văn hóa trên nhiều chất liệu như gỗ, gốm, sơn mài, đồng… Triển lãm “Hỷ Khánh Đăng Nghê” giới thiệu hành trình lan tỏa âm thầm của nghê Việt trong đời sống đương đại đã từ nhiều năm trước.

Bộ sưu tập rượu "Ngũ Nghê".

Sinh năm 2000, Đỗ Quang Hưng là một họa sĩ trẻ dành tình cảm đặc biệt cho các hình tượng văn hóa dân gian Bắc Bộ. Với mong muốn gìn giữ và lan tỏa giá trị của nghê trong đời sống đương đại, anh đã phát triển nhiều sản phẩm mang tính ứng dụng cao, đưa hình tượng nghê hiện diện một cách tự nhiên trong không gian nội thất và sinh hoạt thường ngày của người Việt.

36 bức tranh sơn mài, mỗi bức là một khoảnh khắc, một sắc thái khác nhau của Nghê.

Tại không gian triển lãm “Hỷ Khánh Đăng Nghê”, họa sĩ Đỗ Quang Hưng giới thiệu 36 bức tranh sơn mài, mỗi bức là một khoảnh khắc, một sắc thái khác nhau của linh vật này. Dù đa dạng về tạo hình, song các tác phẩm đều có điểm chung đó là hình ảnh Nghê luôn hướng lên trên, với đôi mắt sáng và nụ cười hiền hòa.

Đỗ Quang Hưng là một họa sĩ trẻ dành tình cảm đặc biệt cho các hình tượng văn hóa dân gian Bắc Bộ.

Họa sĩ Quang Hưng cho biết, anh đặc biệt muốn nhấn vào hai yếu tố: trạng thái và ánh mắt của nghê, bởi với anh, nghê không chỉ là một linh vật đơn thuần, mà còn giống như một người bạn có cảm xúc và gần gũi.

Theo họa sĩ Đỗ Quang Hưng, anh chọn chất liệu sơn mài vì vẻ lộng lẫy và huyền bí của nó rất hợp với tinh thần của nghê.

Anh chia sẻ: “Tôi sử dụng kỹ thuật sơn mài truyền thống trên vóc, khai thác nhiều tạo hình khác nhau của nghê để kể câu chuyện rằng nghê không chỉ ngồi chầu một cách trang trọng, mà có nhiều trạng thái sinh động: ngồi, nằm, chuyển động hay những khoảnh khắc hai nghê nô đùa. Tôi muốn nhấn mạnh sự đa dạng và phong phú ấy trong ngôn ngữ tạo hình”.

Tác phẩm "Vợ chồng Nghê". (Tác giả: Đỗ Quang Hưng)

Qua loạt tác phẩm nghê, họa sĩ Quang Hưng mong muốn công chúng cảm nhận linh vật này như một người bạn thân thuộc, không dữ tợn như nhiều linh vật trong văn hóa các nước khác, mà hiện lên với nét hiền hòa, tinh anh và gắn bó sâu sắc với đời sống văn hóa của người Việt.

Tác phẩm "Nghê hạnh phúc". (Tác giả: Đỗ Quang Hưng)

Bên cạnh các tác phẩm hội họa, triển lãm còn giới thiệu nhiều sản phẩm mang hình tượng nghê gắn với không gian nội thất và đời sống thường ngày, giúp linh vật này trở nên gần gũi hơn với công chúng. Trong đó, những đầu nghê bằng gốm và sơn mài được thiết kế để đốt trầm; các mẫu hộp/ống tiết kiệm được tạo hình nghê đáng yêu, sinh động cũng là một sáng tạo thú vị, góp phần đưa hình tượng nghê thấm sâu vào đời sống đương đại, trở nên thân thiện hơn với người trẻ hôm nay.

Đầu nghê bằng gốm và sơn mài được thiết kế để đốt hương trầm.

Rất ấn tượng với những sản phẩm mang hình tượng nghê, anh Nguyễn Văn Hiếu (Bắc Ninh) chia sẻ: “Tôi cảm nhận các tác phẩm ở triển lãm rất đẹp và đậm dấu ấn truyền thống. Có thể thấy hình tượng nghê được ứng dụng nhiều trong đời sống qua các vật dụng và sản phẩm trang trí. Tôi đặc biệt ấn tượng với những bức tranh sơn mài và những mẫu đốt trầm, mỗi tác phẩm đều cho thấy sự sáng tạo tinh tế. Nhiều tác phẩm mang màu sắc cổ truyền Việt Nam; với tôi, chúng càng mộc mạc càng đẹp vì giữ được bản sắc xưa. Điều khiến tôi trân trọng nhất là các tác phẩm đã truyền tải được ‘hồn’ của nghê. Khi ngắm nhìn, tôi cảm nhận rõ thần thái thuần Việt của linh vật này”.

Anh Nguyễn Văn Hiếu (Bắc Ninh) đặc biệt ấn tượng với những bức tranh sơn mài và những mẫu đốt trầm.

Mỗi tác phẩm là một cách diễn giải, mang thông điệp mới về nghê, vừa tôn trọng nguyên gốc di sản, vừa mở rộng biên độ sáng tạo của những họa sĩ, nghệ nhân trẻ, để nghê không chỉ là hình tượng quá khứ mà là biểu tượng sống của tinh thần Việt hiện đại.

Bạn Trần Hoàng Quân, sinh viên Trường đại học Mỹ thuật Công nghiệp tham quan không gian triển lãm.

Tới tham quan không gian trưng bày của triển lãm, bạn Trần Hoàng Quân, sinh viên Trường đại học Mỹ thuật Công nghiệp, cho biết: “Em cảm thấy ‘Hỷ Khánh Đăng Nghê’ là một triển lãm rất thú vị, bởi không nhiều triển lãm dành riêng cho một linh vật truyền thống của Việt Nam như con nghê. Theo em tìm hiểu, nghê là hình tượng rất đặc trưng của văn hóa Việt. Trong khi ở các nước khác, họ có những tạo hình khác, nổi bật như lân sư của Trung Quốc, nên nhiều người thường dễ nhầm lẫn giữa sư tử và nghê. Chính vì vậy, triển lãm này giúp công chúng phân biệt rõ hơn 2 hình tượng ấy, đồng thời góp phần nuôi dưỡng tình cảm và sự trân trọng dành cho linh vật truyền thống của người Việt”.

“Hỷ Khánh Đăng Nghê” giới thiệu hành trình lan tỏa âm thầm của Nghê Việt trong đời sống đương đại đã từ nhiều năm trước.

Đánh giá về ý nghĩa sâu sắc mà triển lãm “Hỷ Khánh Đăng Nghê” mang lại, Tiến sĩ Sử học Ngô Vương Anh nhấn mạnh: “Qua triển lãm lần này, chúng ta có thể thấy rõ khả năng ứng dụng hình tượng Nghê trong đời sống hiện đại, qua đó quảng bá văn hóa Việt Nam một cách sinh động hơn. Hình tượng này hoàn toàn có thể được đưa vào ngành công nghiệp văn hóa với nhiều sản phẩm và ứng dụng đa dạng. Chúng ta kỳ vọng rằng, thông qua sự sáng tạo và phát triển của công nghiệp văn hóa, những giá trị văn hóa Việt sẽ lan tỏa mạnh mẽ hơn và được bạn bè quốc tế biết đến rộng rãi”.

Triển lãm “Hỷ Khánh Đăng Nghê” là lời chào mừng linh vật Việt trở lại giữa đời sống hôm nay, trong tinh thần cát lành-trí tuệ -sáng tạo.

CAO HƯƠNG