Lịch sử tỉnh Hưng Yên - mảnh đất phù sa màu mỡ, đậm truyền thống văn hóa

Tổng Bí thư Tô Lâm tặng quà cho Đảng bộ, chính quyền và nhân dân tỉnh Hưng Yên. (Ảnh: Thống Nhất/TTXVN)

Với vị trí địa thế trong vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc, nằm trong tam giác kinh tế Hà Nội-Hải Phòng-Quảng Ninh, giữa các tuyến giao thông quan trọng, Hưng Yên nhanh chóng đạt được những thành tựu nổi bật về tăng trưởng kinh tế, bảo đảm tự cân đối ngân sách địa phương và có đóng góp cho ngân sách trung ương; đồng thời thực hiện tốt các chính sách xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng, chính trị xã hội ổn định.

Trên địa bàn tỉnh đã có nhiều khu đô thị mới quy hoạch và xây dựng hiện đại, văn minh như Khu đô thị Ecopark, V-Green City Phố Nối, Khu đô thị New City Phố Nối, Khu đô thị đại học Phố Hiến…

Vị trí địa lý

Hưng Yên nằm ở tả ngạn sông Hồng, thuộc châu thổ Đồng bằng Bắc Bộ, nằm trong vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc và tam giác tăng trưởng Hà Nội-Hải Phòng-Quảng Ninh.

Về địa giới hành chính, phía Bắc Hưng Yên giáp tỉnh Bắc Ninh, phía Đông giáp tỉnh Hải Dương, phía Nam giáp tỉnh Thái Bình, phía Tây và Tây Bắc giáp Thủ đô Hà Nội, phía Tây Nam giáp tỉnh Hà Nam.

Hưng Yên có diện tích 930 km2. Theo kết quả điều tra dân số giữa kỳ năm 2024 (tính đến ngày 1/4/2024), dân số Hưng Yên là 1.313.798 người, đứng thứ 28 cả nước; mật độ dân số 1.412 người/km2.

Bản đồ hành chính tỉnh Hưng Yên. (Ảnh: Cổng Thông tin Điện tử tỉnh Hưng yên)

Lịch sử hình thành

Từ thời Hùng Vương, qua thời kỳ Bắc thuộc, vùng đất Hưng Yên tên gọi Tượng Quận cho đến thời Triệu, nhà Hán đổi tên thành quận Giao Chỉ.

Năm 607, thời Tùy chia đất Giao Châu thành các quận, vùng Hưng Yên vẫn thuộc quận Giao Chỉ.

Năm 679, thời Đường đã chia đất Giao Châu ra thành các huyện, vùng Hưng Yên thuộc huyện Vũ Bình.

Năm 938, thời Ngô, vùng Hưng Yên thuộc đất Đằng Châu.

Năm 974, thời Đinh chia trong nước ra các đạo, vùng Hưng Yên thuộc Đằng Đạo.

Năm 1002, thời Tiền Lê đã đổi đạo thành ra lộ, phủ và châu, vùng Hưng Yên thuộc về Đằng Châu.

Năm 1005, đã đổi Đằng Châu thành phủ Thái Bình.

Năm 1010-1222, thời Lý chia cả nước ra thành các lộ, Hưng Yên thuộc Lộ Khoái.

Năm 1242, thời Trần, chia các lộ trong nước và Hưng Yên thuộc Khoái Lộ.

Năm 1407, thời Minh đổi An Nam thành Giao Chỉ, vùng Hưng Yên thuộc Phủ Kiến Xương.

Năm 1426-1428, thời Lê, vùng Hưng Yên thuộc Nam Đạo.

Năm 1466, đã chia ra các đạo thừa tuyên, Hưng Yên thuộc Thừa tuyên Thiên Trường.

Năm 1469, Hưng Yên thuộc Thừa tuyên Thiên Trường đổi thành Sơn Nam.

Năm 1490, vùng đất Hưng Yên thuộc xứ Sơn Nam.

Năm 1527, thời Mạc, vùng Hưng Yên thuộc vào Hải Dương.

Năm 1741, thời Hậu Lê, chia Sơn Nam thành Sơn Nam thượng và Sơn Nam hạ.

Năm 1778, thời Tây Sơn đã đổi lại như cũ, vùng Hưng Yên thuộc trấn Sơn Nam.

Năm 1802, đặt lại các trấn, phủ, huyện, Trấn Sơn Nam Thượng thuộc Bắc Thành.

Năm 1822, Trấn Sơn Nam Thượng đổi thành Trấn Sơn Nam.

Năm 1831, tên tỉnh Hưng Yên lần đầu tiên xuất hiện.

Tháng 10/1831 (năm Minh Mệnh thứ 12), triều đình nhà Nguyễn ở Huế thực hiện cải cách hành chính xóa bỏ tổng, trấn và chia đặt địa hạt các tỉnh. Tỉnh Hưng Yên được thành lập gồm 2 phủ, 8 huyện; phủ Khoái Châu có 5 huyện (Đông An, Kim Động, Thiên Thi, Phù Dung, Tiên Lữ của trấn Sơn Nam) và phủ Tiên Hưng có 3 huyện (Hưng Nhân, Thần Khê, Duyên Hà).

Năm 1832, chia tách hai huyện Phù Cừ và Tiên Lữ, lập phủ Khoái Châu.

Năm 1842, đổi tên huyện Phù Dung thành huyện Phù Cừ.

Năm 1851, đặt huyện Phù Cừ vào phủ Khoái Châu, huyện Tiên Lữ thuộc phủ Khoái Châu chuyển về phủ Tiên Hưng.

Năm 1862, đổi huyện Thiên Thi thành huyện Ân Thi.

Năm 1885, đổi tên huyện Đường Hào thành huyện Mỹ Hào.

Năm 1890, Toàn quyền Đông Dương thành lập đạo Bãi Sậy, gồm 4 huyện Yên Mỹ, Mỹ Hào, Cẩm Lương, Văn Lâm từ một số tổng thuộc Đông Yên, Ân Thi của tỉnh Hưng Yên, một số tổng huyện Mỹ Hào của tỉnh Hải Dương, một số tổng của huyện Văn Giang, Gia Lâm và Siêu Loại tỉnh Bắc Ninh.

Năm 1890, đã cắt huyện Thần Khê thuộc tỉnh Hưng Yên sáp nhập vào tỉnh Thái Bình; huyện Tiên Lữ thuộc phủ Tiên Hưng chuyển trở về phủ Khoái Châu.

Bản đồ tỉnh Hưng Yên năm 1891. (Ảnh: wikipedia)

Năm 1891, bãi bỏ đạo Bãi Sậy, đưa các huyện Văn Lâm, Yên Mỹ, Mỹ Hào sáp nhập vào tỉnh Hưng Yên.

Năm 1894, cắt hai huyện Hưng Nhân và Duyên Hà thuộc phủ Tiên Hưng của tỉnh Hưng Yên chuyển về tỉnh Thái Bình.

Năm 1898, thành lập một số trung tâm hành chính ở Bắc Kỳ, trung tâm hành chính của tỉnh Hưng Yên đặt ở Bần Yên Nhân.

Năm 1946, Ủy ban Hành chính Bắc Bộ thành lập thị xã Hưng Yên gồm hai khu phố là Đẩu Lĩnh và Đằng Giang; điều chỉnh địa giới hành chính huyện Văn Giang và huyện Văn Lâm (Nghị định số 79-NV-QP/NĐ ngày 06/6/1946 của Liên bộ Nội vụ và Quốc phòng về phương diện kháng chiến và hành chính).

Ngày 28/11/1948, Chủ tịch Chính phủ ra sắc lệnh số 263-SL sáp nhập huyện Gia Lâm vào tỉnh Hưng Yên.

Ngày 7/11/1949, Chủ tịch Chính phủ ra sắc lệnh số 131-SL chia huyện Gia Lâm về tỉnh Bắc Ninh.

Năm 1950, Chính quyền thực dân thành lập quận Văn Giang-Khoái Châu, Mỹ Hào, Văn Lâm, Yên Mỹ; quận Phù Cừ, điều chỉnh địa giới hành chính thị xã Hưng Yên và thành lập quận Phố hiến, Tiên Lữ, Kim Động, Ân Thi.

Năm 1951, tách quận Văn Giang-Khoái Châu thành 2 quận, cắt Văn Giang về Gia Lâm; cắt 3 xã của quận Bình Giang tỉnh Hải Dương về Ân Thi; sáp nhập 4 thôn thuộc xã Yên Từ của quận Duy Tiên vào Kim Động.

Năm 1952, sáp nhập hai quận Bình Giang và Thanh Miện vào tỉnh Hưng Yên; cắt hai quận Mỹ Hào và Văn Lâm về Gia Lâm.

Ngày 13/2/1955, Ủy ban Hành chính tỉnh ra Quyết định số 51/TCCB đổi tên các phố ở thị xã Hưng Yên; cắt 3 thôn xã Hiến Nam về huyện Tiên Lữ và cắt 2 thôn xã Hiến Nam về huyện Kim Động.

Ngày 14/9/1955, Ủy ban Hành chính tỉnh ra Quyết định số 33-QN điều chỉnh địa giới một số huyện Khoái Châu, Văn Giang, Kim Động, Ân Thi.

Năm 1956, cắt xã Nghĩa Hưng của huyện Văn Lâm về huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương.

Ngày 17/1/1957, Ủy ban Hành chính tỉnh ra Quyết nghị số 203/TCCB đổi tên 3 xã của huyện Phù Cừ.

Ngày 25/4/1957, Ủy ban Hành chính tỉnh ra Quyết nghị số 1460/TCCB chia hai xã thành ra 4 xã của huyện Phù Cừ.

Ngày 26/1/1968, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ra Nghị quyết số 504-NQ/TVQH hợp nhất hai tỉnh Hưng Yên và Hải Dương thành tỉnh Hải Hưng.

Năm 1974, đổi tên xã ở các huyện Ân Thi (11 xã), Khoái Châu (5 xã), Kim Động (4 xã), Tiên Lữ (7 xã), Yên Mỹ (6 xã), Mỹ Hào (5 xã), Văn Lâm (4 xã).

Năm 1975, thị xã Hưng Yên gồm 2 phường Lê Lợi, Minh Khai và xã Hồng Châu.

Ngày 11/3/1977, Hội đồng Chính phủ ra Quyết định số 58/CP về hợp nhất 2 huyện Phù Cừ và Tiên Lữ thành huyện Phù Tiên; hợp nhất 2 huyện Văn Giang và Yên Mỹ thành huyện Văn Yên; hợp nhất 2 huyện Văn Lâm và Mỹ Hào thành huyện Văn Mỹ.

Ngày 24/02/1979, Hội đồng Chính phủ ra Quyết định số 70/CP về hợp nhất hai huyện Kim Động và Ân Thi thành huyện Kim Thi; hợp nhất huyện Văn Mỹ và một phần huyện Văn Yên thành huyện Mỹ Văn; hợp nhất phần còn lại của huyện Văn Yên và huyện Khoái Châu thành huyện Châu Giang.

Ngày 4/1/1982, Hội đồng Bộ trưởng ra Quyết định số 02/HĐBT về việc mở rộng thị xã Hưng Yên.

Năm 1989, thành lập thị trấn Bần Yên Nhân thuộc huyện Mỹ Văn.

Năm 1994, thành lập thị trấn Yên Mỹ thuộc huyện Mỹ Văn.

Ngày 7/10/1995, Chính phủ ban hành Nghị định số 57/NĐ-CP về việc thành lập thị trấn Vương thuộc huyện Phù Tiên trên cơ sở một phần xã Ngô Quyền và xã Dị Chế.

Ngày 27/1/1996, Chính phủ ban hành Nghị định số 05/CP về điều chỉnh địa giới hành chính huyện, chia huyện Kim Thi thành hai huyện như cũ, thành lập thị trấn Ân Thi thuộc huyện Ân Thi trên cơ sở toàn bộ xã Thổ Hoàng và một phần xã Đăng Lễ, Hoàng Hoa Thám, Quảng Lãng.

Ngày 6/11/1996 tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa IX, phê chuẩn việc tách và thành lập lại các tỉnh, tỉnh Hải Hưng chia thành hai tỉnh Hải Dương và Hưng Yên.

Ngày 1/1/1997, tỉnh Hưng Yên được tái lập.

Nhà máy Tôn Hòa Phát có quy mô 13ha tại khu công nghiệp Phố Nối A, tỉnh Hưng Yên. (Ảnh: Tuấn Anh/TTXVN)

Ngày 24/2/1997, Chính phủ ban hành Nghị định số 17/CP về việc chia huyện Phù Tiên thành hai huyện Phù Cừ và Tiên Lữ; thành lập một số phường, thị trấn thuộc thị xã Hưng Yên và huyện Mỹ Văn; thành lập thị trấn Như Quỳnh thuộc huyện Mỹ Văn.

Ngày 24/9/1997, Chính phủ ban hành Nghị định số 102/CP về việc thành lập thị trấn Khoái Châu thuộc huyện Châu Giang.

Ngày 14/5/1999, Chính phủ ban hành Nghị định số 35/1999/NĐ-CP về thành lập thị trấn Văn Giang trên cơ sở xã Văn Phúc.

Ngày 24/7/1999, Chính phủ ban hành Nghị định số 60/1999/NĐ-CP về điều chỉnh địa giới hành chính và chia huyện Mỹ Văn thành 3 huyện Mỹ Hào, Văn Lâm và Yên Mỹ; điều chỉnh 5 xã Minh Châu, Việt Cường, Yên Phú, Yên Hòa và Hoàn Long (huyện Châu Giang) về huyện Yên Mỹ; điều chỉnh 2 xã Nghĩa Trụ và Vĩnh Khúc về huyện Văn Giang; chia huyện Châu Giang thành 2 huyện Khoái Châu và Văn Giang.

Ngày 22/9/2000, Chính phủ ban hành Nghị định số 50/2000/NĐ-CP về việc thành lập thị trấn Trần Cao thuộc huyện Phù Cừ trên cơ sở toàn bộ xã Trần Cao.

Năm 2002, thành lập thị trấn Lương Bằng thuộc huyện Kim Động trên cơ sở toàn bộ xã Lương Bằng.

Ngày 23/9/2003, Chính phủ ban hành Nghị định số 108/2003/NĐ-CP về điều chỉnh địa giới hành chính mở rộng thị xã, thành lập phường thuộc thị xã Hưng Yên; sáp nhập xã Bảo Khê của huyện Kim Động và các xã Hồng Nam, Liên Phương, Quảng Châu, Trung Nghĩa của huyện Tiên Lữ vào thị xã Hưng Yên; thành lập phường An Tảo thuộc thị xã Hưng Yên; thành lập phường An Tảo từ một phần phường Hiến Nam.

Ngày 19/01/2009, Chính phủ ban hành Nghị định số 04/NĐ-CP thành lập thành phố Hưng Yên, thuộc tỉnh Hưng Yên.

Ngày 6/8/2013, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 95/NQ-CP về điều chỉnh địa giới hành chính huyện và mở rộng thành phố Hưng Yên; sáp nhập 2 xã Hùng Cường, Phú Cường của huyện Kim Động và 3 xã Hoàng Hanh, Phương Chiểu, Tân Hưng của huyện Tiên Lữ vào thành phố Hưng Yên.

Ngày 13/3/2019, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 656/NQ-UBTVQH14 về thành lập thị xã Mỹ Hào thuộc tỉnh Hưng Yên và 7 phường thuộc thị xã Mỹ Hào.

Lễ rước kiệu truyền thống trong Lễ hội văn hóa dân gian Phố Hiến. (Ảnh: Đinh Văn Nhiều/TTXVN)

Ngày 6/12/2019, Hội đồng Nhân dân tỉnh ban hành Nghị quyết số 246/NQ-HĐND sáp nhập và đổi tên thôn thuộc các huyện, sáp nhập 10 thôn để thành lập 5 thôn thuộc xã Đức Hợp, 6 thôn để thành lập 3 thôn thuộc xã Thọ Vinh và đổi tên 5 thôn thuộc xã Đức Hợp của huyện Kim Động; sáp nhập 2 thôn để thành lập 1 thôn thuộc xã Phụng Công, 4 thôn để thành lập 2 thôn thuộc xã Xuân Quan và đổi tên 4 thôn thuộc xã Xuân Quan của huyện Văn Giang; sáp nhập 12 thôn để thành lập 6 thôn thuộc xã Lương Tài của huyện Văn Lâm.

Sau nhiều lần điều chỉnh địa giới hành chính, hiện nay, tỉnh Hưng Yên có 9 huyện gồm Văn Giang, Văn Lâm, Yên Mỹ, Khoái Châu, Ân Thi, Kim Động, Tiên Lữ, Phù Cừ, thị xã Mỹ Hào; và thành phố Hưng Yên.

Trong Quy hoạch tỉnh Hưng Yên thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, đến năm 2030, Hưng Yên phát triển nhanh, bền vững, trở thành tỉnh công nghiệp hiện đại, có quy mô kinh tế và trình độ phát triển trong nhóm dẫn đầu cả nước.

Đây là yếu tố then chốt để Hưng Yên đẩy nhanh tốc độ đô thị hóa gắn với phát triển kinh tế đô thị; phát triển mạnh chuỗi các đô thị có sự kết nối giữa các đô thị trung tâm, đô thị chức năng; đồng thời phát triển các khu đô thị lớn, sinh thái, thông minh và hiện đại..../.

(Vietnam+)