Lên Đà Bắc đắm say văn hóa đồng bào vùng cao

Dịp cận Tết Nguyên đán, du khách gần xa háo hức đến huyện vùng cao Đà Bắc để có những trải nghiệm văn hóa độc đáo như học gói bánh truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số, tập viết chữ Tày cổ hoặc đắm say trong những làn điệu khắp Tày…

Trong không gian nhà sàn ấm cúng, các thành viên Câu lạc bộ văn hóa dân gian xã Mường Chiềng say mê thể hiện các làn điệu khắp Tày, đón chào năm mới.

Các cao niên tìm đọc sách cổ viết về lễ hội Cầu Mường và các giá trị văn hóa đặc trưng của dân tộc Tày Đà Bắc.

Đắm say điệu khắp và văn hóa dân tộc Tày

Lần đầu tiên được nghe người dân bản địa hát khắp giao duyên trong không gian nhà sàn ấm cúng phảng phất hương trầm, chị Nguyễn Thị Huyền Trang - du khách đến từ Hà Nội cảm thấy rất thú vị. Không hiểu được tiếng dân tộc Tày, chị Trang vừa nghe hát vừa được người bên cạnh phiên dịch. Điệu khắp lúc trầm bổng như lời tự sự của kẻ tương tư, lúc lại hối thúc như bước chân chạy nhanh đến điểm hẹn. Cả thần thái lẫn âm thanh của người khắp đều mộc mạc, chân tình, tạo ấn tượng đặc biệt cho khách phương xa.

Bà Xa Thị Mai ở xóm Chiềng Cang, xã Mường Chiềng (Đà Bắc) rất yêu và tự hào về làn điệu khắp Tày của quê hương. Gần 70 tuổi, bà vẫn say sưa hát khắp, nhiệt tình tham gia các hoạt động văn hóa, văn nghệ và sinh hoạt cộng đồng. Bà biết khắp tự sự lẫn khắp đối, khắp thách, biết đánh trống, dùng chiêng thế nào để bổ trợ cho các điệu khắp thêm sống động. Càng gắn liền với những làn điệu khắp Tày, bà Mai càng hiểu tại sao trong những dịp quan trọng của bản làng không thể thiếu những làn điệu khắp. Hát khắp giống như linh hồn của cuộc vui, là món ăn tinh thần không thể thiếu của bà con trong các ngày lễ, Tết, hay các dịp đặc biệt như mừng nhà mới, mừng thọ, cưới hỏi… Đặc biệt, với người dân tộc Tày, dịp Tết cổ truyền không thể thiếu những làn điệu khắp. Khắp không chỉ dành riêng cho các chàng trai, cô gái tuổi cập kê, mà còn là cuộc vui của cả bản làng, mọi lứa tuổi, đối tượng đều có thể tham gia, tạo thành không gian văn hóa kết nối, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc.

Cũng như bà Xa Thị Mai, các thành viên Câu lạc bộ văn hóa nghệ thuật xã Mường Chiềng hào hứng luyện tập các điệu khắp Tày nổi bật nhất để chuẩn bị biểu diễn dịp Tết cổ truyền. Đặc biệt, bà con phấn khởi khi đón nhận tin vui đầu Xuân năm mới: Cấp ủy, chính quyền địa phương sẽ tổ chức lễ hội Cầu Mường (tiếng Tày gọi là Cau Mương) vào năm 2025. Tuy chưa ấn định thời gian cụ thể nhưng thông tin này khiến nhiều người vui mừng đón đợi vì đây là lễ hội tiêu biểu cho những giá trị văn hóa độc đáo, giàu bản sắc của cộng đồng dân tộc Tày ở Đà Bắc.

Theo các cụ cao tuổi ở Mường Chiềng kể lại, lễ hội Cầu Mường thường được tổ chức để tưởng nhớ tổ tiên, thành hoàng các họ mạc huyện Đà Bắc đã có công khai phá, tạo dựng lên bản, lên Mường, đồng thời bày tỏ sự tôn kính với thần đất, thần nước, thần rừng đã ưu ái tạo mưa thuận, gió hòa cho người dân có cuộc sống bình an, khỏe mạnh, mùa màng bội thu. Đặc biệt, lễ hội Cầu Mường còn tạo nên sức mạnh đoàn kết của các dòng họ sinh sống trên mảnh đất Mường Chiềng…

Mường Chiềng ngày nay là trung tâm cụm 7 xã vùng cao huyện Đà Bắc, có 4 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó dân tộc Tày chiếm khoảng 90% dân số. Lễ hội Cầu Mường đã thất truyền hơn 60 năm, để lại một lỗ hổng trong đời sống văn hóa, tinh thần của người dân Mường Chiềng, khiến những người yêu văn hóa Tày nơi đây đau đáu với nguy cơ bị thất truyền một giá trị văn hóa đặc sắc. Rất đáng mừng là năm 2016, với mục tiêu phục dựng và bảo tồn, giữ gìn những giá trị văn hóa lâu đời của các dân tộc, dự án phát triển đa mục tiêu huyện Đà Bắc do Sở Kế hoạch và Đầu tư làm chủ dự án đã tiến hành tìm hiểu, nghiên cứu, phục dựng lại lễ hội Cầu Mường của người Tày Đà Bắc, với mong muốn tái hiện được đầy đủ nhất bản sắc văn hóa của người dân nơi đây, giúp người dân tộc Tày Đà Bắc tiếp tục giữ gìn, bảo tồn và phát huy những nét đẹp trong văn hóa của dân tộc mình. Năm 2017, lễ hội Cầu Mường được tổ chức tại Mường Chiềng trong niềm hân hoan của cộng đồng dân tộc Tày. Dự kiến năm 2025, lễ hội tiếp tục mang đến những trải nghiệm văn hóa độc đáo trên đất Mường Chiềng, tạo thêm sức hút cho du lịch huyện vùng cao Đà Bắc.

Nhiều trải nghiệm thú vị trong dịp Tết cổ truyền

Đến Đà Bắc dịp Tết cổ truyền để khám phá các giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc thiểu số là lựa chọn của nhiều du khách. Hòa vào không gian đậm bản sắc của các lễ hội truyền thống, du khách có thể khám phá những nét văn hóa đa thanh, đa sắc của các dân tộc anh em khi tham gia các hoạt động: nhảy sạp, múa xòe - vũ điệu kết đoàn, thi các môn thể thao dân tộc, trải nghiệm dệt thổ cẩm, thưởng thức các món ăn dân tộc… Đặc biệt, có một trải nghiệm thú vị mà du khách không nên bỏ qua khi đến với huyện Đà Bắc: viết chữ Tày cổ.

Ông Lường Đức Chôm ở xóm Bay, xã Trung Thành là Nghệ nhân Ưu tú đã dành nhiều tâm huyết và dày công tìm tòi, nghiên cứu, sưu tầm, truyền dạy chữ Tày cổ. Bao năm nay, ông luôn đau đáu việc khôi phục, bảo tồn và phát huy giá trị chữ viết của dân tộc Tày. Vì thế, đối với bất kỳ ai quan tâm đến chữ viết và văn hóa dân tộc Tày quê ông là ông sẵn sàng chia sẻ, hướng dẫn thực hành.

Ông Chôm kể: Huyện Đà Bắc là nơi sinh sống tập trung của đồng bào dân tộc Tày. Trên địa bàn huyện có nhiều dân tộc thiểu số như Dao, Tày, Mường... Các dân tộc thiểu số chiếm 89,72% dân số toàn huyện, trong đó, dân tộc Tày chiếm 41,57%, Mường 33,14%, Dao 14,47%, Thái 0,48%, dân tộc Kinh 10,28% và một số dân tộc ít người khác (chiếm 0,06%). Các dân tộc có truyền thống, bản sắc và giá trị văn hóa khác nhau nhưng cùng chung sống đoàn kết, gắn bó, tạo nên hệ giá trị tốt đẹp cho vùng cao Đà Bắc. Trong đó, cộng đồng dân tộc Tày nỗ lực lưu giữ những nét văn hóa đặc trưng, thể hiện cả trong các dịp lễ hội cũng như cuộc sống thường ngày. Cấp ủy, chính quyền địa phương tạo mọi điều kiện động viên, khích lệ những người nắm giữ và truyền dạy chữ. Việc học tiếng, học chữ của dân tộc mình được duy trì trong cộng đồng, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa, thực hiện quyền bình đẳng giữa các dân tộc.

Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện Đà Bắc lần thứ XXV, nhiệm kỳ 2020 - 2025 đã xác định văn hóa là nguồn lực quan trọng để phát triển du lịch. Lợi thế của huyện là hội tụ nhiều giá trị văn hóa đặc sắc của các dân tộc thiểu số. Vì thế, cấp ủy, chính quyền huyện tập trung lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm phát triển văn hóa gắn với phát triển du lịch và các hoạt động kinh tế, từ đó tạo thêm động lực xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2025 - 2030.

Ngọc Lam