Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa, biểu tượng của bảo vệ chủ quyền và gạch nối lịch sử

Hành trình lịch sử của đội Hoàng Sa

Không rõ lễ thức này có từ bao giờ, nhưng chắc chắn nó gắn liền với đội Hoàng Sa - lực lượng thực hiện sứ mệnh thiêng liêng trên Biển Đông dưới sự chỉ huy của chúa Nguyễn và sau này là triều Nguyễn.

Đây không chỉ là một nghi thức cầu bình an mà còn phản ánh sự gian khổ, hiểm nguy của những binh phu Hoàng Sa trên hành trình xác lập và bảo vệ chủ quyền biển đảo.

Nghi lễ khao thề lính Hoàng Sa được tổ chức tại huyện đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi.

Theo sử sách và truyền thống trên đảo Lý Sơn, người lính Hoàng Sa ra khơi với những chiếc thuyền nhỏ, lênh đênh suốt 6 tháng giữa trùng khơi đầy hiểm nguy. Trước khi ra đi, họ chuẩn bị sẵn một đôi chiếu, 7 đòn tre, 7 sợi dây mây và một thẻ bài ghi tên. Nếu không may bỏ mạng giữa biển cả, họ sẽ được đồng đội bó xác và thả trôi trên biển với hy vọng linh hồn có thể trở về quê hương.

Những ghi chép lịch sử cho thấy đội Hoàng Sa được triều đình giao nhiệm vụ quan trọng. Đội Hoàng Sa mang theo sứ mệnh ra Hoàng Sa, Trường Sa không chỉ tìm kiếm hải vật, sản vật mà còn là đo đạc thủy trình, tuần phòng trên biển đảo, mà còn cắm cột mốc, dựng bia chủ quyền trên quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Tiêu biểu cho những người trong đội Hoàng Sa có những tên tuổi đã được ghi trong sử sách và những tài liệu Hán Nôm còn lưu trữ, như Cai đội Võ Văn Khiết (1786), Cai đội Võ Văn Phú (1803), Cai đội Phạm Quang Ảnh (Ất Hợi, 1815), Chánh thủy quân suất đội Phạm Văn Nguyên (Ất Mùi, 1835), Chánh thủy quân suất đội Phạm Hữu Nhật (Bính Thân, 1836). Hầu hết họ đã hoàn thành những sứ mệnh lịch sử của mình và không thể trở về đất liền.

Di sản văn hóa và trách nhiệm thế hệ hôm nay

Những binh phu Hoàng Sa biết rằng hành trình ra biển đồng nghĩa với đối mặt tử thần, nhưng họ vẫn lên đường với niềm tin vào lễ khao lề thế lính Hoàng Sa. Trước khi xuất quân, các tộc họ trên đảo Lý Sơn tổ chức lễ tế sống, trong đó thầy phù thủy thực hiện nghi thức thế mạng, tạo hình nhân bằng bột gạo hoặc đất sét, đặt cạnh linh vị của từng người lính. Lời phù chú vang lên giữa tiếng nhạc tế lễ, cầu mong bình an cho những người ra đi.

Đua thuyền tứ linh là một trong những hoạt động đặc sắc thể hiện văn hóa biển đảo tại Lý Sơn.

Sau nghi lễ tại nhà thờ tộc họ, hình nhân thế mạng và các vật dụng tượng trưng như gạo, muối, củi, nước ngọt, lưới... được đặt vào thuyền chuối và thả ra biển. Thuyền lễ mang theo cả lời cầu nguyện bình an lẫn mong muốn xua đuổi rủi ro. Khi lễ tế kết thúc, người lính coi như "đã có một lần chết" và tiếp tục ra khơi với niềm tin sẽ trở về bình an.

Không chỉ trên đảo Lý Sơn, tại nhiều nơi như cửa biển Sa Kỳ, các nhà thờ họ Phạm Quang, Phạm Văn, Võ Văn..., lễ tế lính Hoàng Sa vẫn được tổ chức nhằm tưởng nhớ những người đã hy sinh vì chủ quyền biển đảo. Những linh vị, hình nhân, thầy pháp với ấn quyết và phù chú vẫn là một phần không thể thiếu của nghi lễ.

Bên cạnh những ghi chép trong chính sử như Đại Nam thực lục, Phủ biên tạp lục của Lê Quý Đôn, Hoàng Việt địa dư chí của Phan Huy Chú..., dấu tích về đội Hoàng Sa, các bia chủ quyền được cắm trên quần đảo, cùng lễ khao lề thế lính Hoàng Sa vẫn là minh chứng sống động về chủ quyền không thể tranh cãi của Việt Nam trên Biển Đông.

Những dòng ghi chép về đội Hoàng Sa lẫn Bắc Hải trong các bộ chính sử của triều Nguyễn là những cứ liệu lịch sử khẳng định chủ quyền lãnh thổ của nước ta trên Biển Đông cách đây 3, 4 thế kỷ trước.

Những dấu tích liên quan đến đội Hoàng Sa ở khắp nơi dọc ven biển miền Trung, đặc biệt là trên đảo Lý Sơn và vùng cửa biển Sa Kỳ cùng lễ khao lề thế lính Hoàng Sa đang hiện diện hàng năm trên đất đảo Lý Sơn cũng đã góp phần quan trọng vào việc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ ấy.

Các vị chức sắc, bô lão tại Lý Sơn làm Lễ khao lề thế lính.

Năm 2013, Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Hằng năm, vào tháng 2 và tháng 3 âm lịch, đông đảo người dân, du khách đến Lý Sơn để tham dự lễ hội, tìm hiểu lịch sử và tri ân những bậc tiền nhân.

Hiện nay, lễ khao thề lính Hoàng Sa được tổ chức nhằm tái hiện và tuyên truyền về tầm quan trọng của biển, đảo đối với sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, chủ quyền biển, đảo Việt Nam; thể hiện sự tri ân đối với các thế hệ đã hy sinh vì hòa bình, thống nhất đất nước...

Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa hôm nay không chỉ là nét văn hóa truyền thống, mà còn là lời nhắc nhở thế hệ hôm nay và mai sau về trách nhiệm bảo vệ chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc.

Xuân Nha