Láo nháo như quảng cáo chen phim giờ 'vàng'

1. Thực tế cho thấy, kể từ khi Luật Quảng cáo năm 2012 được ban hành, hoạt động quảng cáo ngày càng tăng về số lượng, chất lượng, doanh thu. Điều này đóng góp tích cực vào văn hóa tiêu dùng, thúc đẩy kinh tế phát triển. Tuy nhiên, nhiều vấn đề bất cập cũng nảy sinh khi hàng lang pháp lý không theo kịp thực tiễn. Không thể phủ nhận lĩnh vực phim truyền hình, đặc biệt là những bộ phim do các ê kíp phía Bắc sản xuất ngày càng nâng cao về chất lượng. Một vài năm trở lại đây, không ít bộ phim tạo được “cơn sốt” trong lòng khán giả như “Cuộc đời vẫn đẹp sao”, “Người một nhà”, “Vui lên nào anh em ơi”, “Độc đạo”…

Cần hạn chế hình ảnh hút thuốc, uống rượu trên các bộ phim.

Nhưng, điều khiến khán giả phàn nàn khi xem phim đó là việc quảng cáo xuất hiện với tần suất quá nhiều. Khi người xem đang hào hứng cuốn theo mạch phim thì lại bị phần quảng cáo chen ngang khiến cho cảm xúc bị gián đoạn. Chưa kể, quảng cáo xuất hiện khá nhiều trước và trong mỗi tập phim nên dù phim có hay đến mấy khán giả cũng không tránh khỏi cảm giác mệt mỏi, ngán ngẩm vì phải chờ đợi.

Ngoài ra, một số quảng cáo xuất hiện vào những khung thời gian không phù hợp, gây phản cảm hoặc ảnh hưởng không tốt cho người tiếp nhận. Cụ thể, ở “khung giờ vàng”, là thời điểm khán giả ở nhiều lứa tuổi cùng xem thì lại xuất hiện những sản phẩm quảng cáo không phù hợp với trẻ em. Hay, đúng vào khoảng thời gian ăn cơm tối của nhiều gia đình thì lại phát những quảng cáo có thể khiến người xem ăn mất ngon… Và điều đáng nói là phim càng hấp dẫn, độ ratting càng cao thì thời lượng quảng cáo lại càng nhiều. Vì vậy trong báo cáo tổng hợp ý kiến của Bộ Tư pháp tại phiên thảo luận cũng cho rằng “Thời lượng quảng cáo trên các chương trình phim truyện (đặc biệt là phát sóng trên các khung giờ vàng) là tương đối nhiều”

Trong khi hoạt động quảng cáo trên báo hình trong thời gian gần đây tập trung vào các chương trình phim truyện, nhất là khung giờ vàng (từ 18h đến 20h hàng ngày). Để thu hút khán giả, các Đài truyền hình đã đầu tư mua bản quyền, sản xuất các bộ phim ăn khách phát sóng vào khung giờ này và trở thành nguồn thu chủ yếu. Luật Quảng cáo trước từng quy định số lần ngắt, thời gian quảng cáo như sau: “Mỗi chương trình phim truyện không được ngắt để quảng cáo quá 2 lần, mỗi lần không quá 5 phút. Mỗi chương trình vui chơi giải trí không được quá 5 phút” (khoản 4, Điều 22). Vì thế, các Nhà đài “lách luật” bằng cách điều chỉnh giảm thời lượng mỗi tập phim trong khi vẫn áp dụng quy định ngắt để quảng cáo như trên. Điều này khiến người xem bức xúc vì cảm giác xem phim thì ít, quảng cáo thì nhiều.

Phim truyền hình vẫn là mảnh đất màu mỡ cho các nhãn hàng quảng cáo khai thác.

Mới đây, Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quảng cáo quy định: “Mỗi chương trình phim truyện có thời lượng dưới 30 phút được ngắt để quảng cáo 2 lần, cứ mỗi 15 phút tăng trong thời lượng chương trình được ngắt quảng cáo thêm 1 lần, mỗi lần ngắt để quảng cáo không quá 5 phút”.

Quy định này nhận được nhiều sự đồng tình, nhằm cân bằng lợi ích giữa các Đài Truyền hình với khán giả. Việc sửa đổi bổ sung quy định này một mặt giúp các cơ quan báo chí, cụ thể là các đài truyền hình có điều kiện phát triển hoạt động quảng cáo để có nguồn thu ổn định duy trì hoạt động, đồng thời có nguồn tài chính để đầu tư tin bài chất lượng, mua bản quyền chương trình, xây dựng các chương trình hấp dẫn phục vụ người xem. Bên cạnh đó, người xem cũng không bị cảm giác “chịu trận” ngồi xem quảng cáo chen giữa phim.

Bên cạnh đó, một số ý kiến lưu ý cần cân nhắc kỹ số lần ngắt quảng cáo trong chương trình phim truyện, tránh phiền hà và ức chế đối với người xem. Vì nếu mỗi tập phim 60 phút (có 45 phút chiếu phim và tới 15 phút quảng cáo) (quảng cáo 3 lần), chiếm tới 1/4 thời lượng chương trình, như vậy là chưa quan tâm đến quyền lợi người xem.

Theo đại biểu Quốc hội Hoàng Thị Thanh Thúy (tỉnh Tây Ninh) thì việc cắt thời lượng phim, chương trình có thể ảnh hưởng đến quyền tác giả của các tác phẩm như biên kịch, đạo diễn, tác phẩm điện ảnh thông qua các thông điệp mà tác giả muốn truyền tải. Bà Hoàng Thị Thanh Thúy cũng lưu ý, cần phải điều chỉnh số lần ngắt, thời gian quảng cáo phù hợp hơn nữa. Ví dụ như đại biểu kiến nghị, thời lượng quảng cáo trên phim truyền hình không nên quá 1/5 thời lượng chương trình và ngắt không quá 2 lần. Việc quy định khống chế thời lượng quảng cáo là cần thiết.

Ngoài ra, nhiều ý kiến cho rằng, báo cáo tổng kết thi hành Luật Quảng cáo cũng cần phải khảo sát về ý kiến người xem truyền hình trong việc tăng thời lượng quảng cáo và số lần quảng cáo. Nhưng quan trọng nhất để tăng tính cạnh tranh là đổi mới, nâng cao chất lượng chương trình và tăng chất lượng cho các nội dung quảng cáo chứ không chỉ tăng cơ hội thời gian, diện tích cho quảng cáo.

2. Quảng cáo ngoài phim thì khán giả có thể chủ động trong việc xem hay không xem nhưng quảng cáo cài cắm vào phim thì công chúng chỉ có thể… chịu trận. Dù “sinh sau đẻ muộn” trong ngành truyền thông nhưng quảng cáo trong phim ảnh lại đem đến những món lợi không nhỏ cho cả nhà đầu tư và người sản xuất. Khán giả có thể thấy rõ những quảng cáo đồng hồ, xe hơi, điện thoại, nhãn hiệu thời trang… được sắp xếp khéo léo, đầy ẩn ý trong những bộ phim của Hàn Quốc hay Hollywood. Khán giả biết đó là quảng cáo mà thấy chấp nhận được, không thấy lố hay khiên cưỡng thì đó là sự khéo léo của các nhà làm phim.

Hy vọng rằng thời gian tới khán giả xem phim trên truyền hình ít bị gián đoạn vì quảng cáo.

Ở lĩnh vực phim ảnh Việt, từ khi việc làm phim thoát khỏi cơ chế bao cấp và ngày càng xã hội hóa cũng như có nhiều nhà sản xuất phim tư nhân tham gia vào thị trường này thì việc lồng quảng cáo vào phim đã trở nên phổ biến. Nhưng để quảng cáo trong phim mượt mà, tinh tế vẫn còn là mục tiêu khó đạt tới ở nhiều bộ phim. Không khó để bắt gặp trong phim cảnh những nhân vật mời nhau ăn mà nhãn sản phẩm được zoom cận đầy chủ ý.

Nhưng, việc đưa thương hiệu quảng cáo vào phim ảnh chưa tinh tế sẽ không gây hại bằng việc sử dụng quá nhiều hình ảnh sản phẩm rượu, thuốc lá… Một mô típ thường thấy là các nhà làm phim hay để nhân vật hút thuốc lá, uống rượu để thể hiện tâm trạng đau khổ, cô đơn... Tuy nhiên, theo các chuyên gia, điều này ảnh hưởng nhiều đến hành vi, lối sống của giới trẻ - những đối tượng mà tâm lý đang ở cơ chế học theo, bắt chước rất nhanh. Phải hạn chế hình ảnh diễn viên sử dụng thuốc lá, uống rượu trong các tác phẩm sân khấu, điện ảnh là cần thiết. Mặc dù, Luật Quảng cáo đã có quy định cấm quảng cáo các sản phẩm thuốc lá dưới mọi hình thức. Luật Thương mại cũng cấm khuyến mại hoặc sử dụng thuốc lá để khuyến mại dưới mọi hình thức.

Để siết chặt hơn nữa quy định này, mới đây nhất, Thông tư 14/2024 của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch (có hiệu lực từ ngày 25/1) đã quy định về việc hạn chế sử dụng hình ảnh diễn viên sử dụng thuốc lá trong tác phẩm điện ảnh và sân khấu. Nhiều chuyên gia cho biết, một số nước như Ấn Độ, Trung Quốc áp dụng triệt để quy định hạn chế sử dụng thuốc lá trong các tác phẩm nghệ thuật. Từ quy định không khói thuốc cho phim ảnh đã đem lại những hiệu quả tích cực trong công cuộc phòng chống thuốc lá. Vì vậy các chuyên gia khuyến nghị, phạm vi của Thông tư cần được áp dụng với tất cả các hình thức từ sân khấu, điện ảnh, truyền hình, Internet, phim sản xuất trong nước và phim nhập khẩu.

Một thương hiệu mỹ phẩm quảng cáo khá lộ liễu trong phim “Váy hồng tầng 24”.

Luật sư Lê Văn Kiên, Trưởng văn phòng Luật sư Ánh sáng công lý (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho rằng chúng ta đã có những điều luận rõ ràng liên quan tới việc cấm quảng cáo, khuyến mãi thuốc lá dưới mọi hình thức. Tuy nhiên, nhiều người làm nghệ thuật đôi khi vẫn chưa ý thức rõ được điều này. Việc Luật quảng cáo rõ ràng hơn và sự ra đời của thông tư thêm một lần nữa nhắc nhở các nghệ sĩ nâng cao ý thức trong quá trình sáng tạo.

Hy vọng rằng, cùng với hành lang pháp lý đầy đủ, rõ ràng, ý thức trách nhiệm của những nhà làm phim, các nhà phát hành sẽ khiến cho quảng cáo phát huy được mặt mạnh trong đời sống văn hóa, kinh tế, xã hội.

Khánh Thảo