Lao động di cư chật vật vì thu nhập quá thấp

Theo kết quả nghiên cứu được đưa ra tại Tọa đàm chuyên đề “Di cư nội địa ở đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long: Vấn đề hiện nay và hàm ý chính sách” do Viện Phát triển Bền vững (thuộc Trường Đại học Kinh tế Quốc dân) và Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam, phối hợp tổ chức ngày 24/9, thì đa số lao động đều có thu nhập thấp, mức sống thấp, không được hưởng các chính sách phúc lợi cơ bản.

“Giật gấu vá vai” để lo cuộc sống

Nghiên cứu được được thực hiện ở 9 tỉnh, thành phố. Trong đó 4 địa phương thuộc đồng bằng sông Hồng là Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Dương và Nam Định; 4 địa phương thuộc đồng bằng sông Cửu Long, gồm Cần Thơ, Long An, An Giang và Sóc Trăng. Ngoài ra còn có một địa phương thuộc Đông Nam Bộ là Bình Dương, đây cũng là tỉnh tiếp nhận rất nhiều lao động di cư từ các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long.

Kết quả nghiên cứu cho thấy lao động di cư làm việc trong khu vực chính thức và phi chính thức thường có sự khác biệt về thu nhập. Ở khu vực chính thức, thu nhập phần lớn khoảng 7-8 triệu đồng/tháng, và tăng ca được 9-11 triệu đồng/tháng. Khu vực phi chính thức thì thấp hơn, khoảng 5-7 triệu đồng/tháng. Thu nhập thấp, nhưng chi phí cuộc sống ở các khu vực công nghiệp, các trung tâm kinh tế lớn lại cao, chính vì thế đa số người lao động phải rơi vào cảnh “giật gấu vá vai”. Với mức lương khoảng 7 – 8 triệu đồng/tháng, gần như họ không thể lo cuộc sống khi phải trả nhiều khoản chi phí như: thuê nhà, điện nước, ăn uống, nuôi con… Lao động ở khu vực phi chính thức còn chật vật hơn rất nhiều.

Nhiều gia đình công nhân các khu công nghiệp hiện đang phải thuê trọ trong những khu nhà cũ nát, chật hẹp.

Không những vậy, theo đại diện nhóm nghiên cứu cho biết, đa số người di cư trong khi được khảo sát cho biết chưa được hưởng các phúc lợi xã hội cơ bản. Nhiều người di cư không có chuyên môn thường làm lao động đơn giản trong các công ty, hoặc làm tự do với công việc theo mùa vụ, không có bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội, kể cả bảo hiểm xã hội tự nguyện, và chưa được hưởng chính sách trợ giúp xã hội ở địa phương điểm đến.

“Một số lý do cơ bản dẫn đến tình trạng trên là do chính sách giữ chi phí lao động rẻ với tiền lương vùng thấp. Từ đó, doanh nghiệp thiết kế chương trình giờ làm việc và mức lương thấp, nhưng vẫn đảm bảo quy định lương tối thiểu vùng. Cùng với đó, doanh nghiệp xây dựng giờ làm việc nhằm khai thác sức lao động và có lách luật để tiết kiệm chi phí. Mặc dù trả tiền ngoài giờ cho những giờ làm ngoài 8h/ngày, nhưng doanh nghiệp khai thác sức khỏe của lao động di cư thông qua việc đi làm sớm, không có giải lao, ăn nhẹ giữa làm chính...

Mức lương thấp khiến phần lớn người lao động di cư phải chấp nhận sống trong các khu nhà trọ giá rẻ được xây thành dãy, mỗi phòng có diện tích 9 - 16m2, với giá thuê từ 800.000 đến 1,4 triệu đồng/tháng, không kể điện nước”, đại diện nhóm nghiên cứu nêu thực trạng.

Cần có những chính sách hỗ trợ lao động di cư

Đời sống của lao động di cư là vấn đề rất cần có những chính sách quan tâm hiện nay. Tại tọa đàm, các chuyên gia, nhà nghiên cứu đã khuyến nghị nhiều giải pháp và chính sách nhằm đảm bảo quyền được công nhận, bảo vệ và hòa nhập cộng đồng của người di cư ở nơi đến. Theo PGS.TS Nguyễn Thành Hiếu, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân thì vấn đề chỗ ở hiện nay đang là vấn đề cấp bách đối với lao động di cư, đặc biệt là công nhân lao động tại các khu công nghiệp.

“Những năm qua, đẩy mạnh phát triển nhà ở xã hội, nhà ở cho công nhân khu công nghiệp đã được quan tâm. Tuy nhiên, đến nay kết quả thực hiện vẫn rất khiêm tốn. Nhà nước cần có quy hoạch và dành quỹ đất cho xây dựng nhà ở cho người có thu nhập thấp, công nhân lao động. Trong đó, không phân biệt người thường trú hay người tạm trú, bên cạnh việc đa dạng hóa hình thức cung ứng, và loại hình nhà ở cho người lao động”, PGS.TS Nguyễn Thành Hiếu khuyến nghị.

Cũng theo PGS.TS Nguyễn Thành Hiếu, các cơ quan chức năng tại địa phương tiếp nhận lao động di cư cần thực hiện đa dạng hóa hình thức cung ứng và loại hình nhà ở cho người lao động (bán, cho thuê, hỗ trợ tiền thuê nhà). Các cơ quan chức năng cũng cần chuẩn hóa và giám sát thực hiện điều kiện tối thiểu của các khu nhà trọ, phòng trọ cho lao động di cư nhằm bảo đảm an toàn sức khỏe, tính riêng tư, phòng chống cháy nổ cho người ở trọ.

Để giải quyết tốt hơn vấn đề việc làm và đời sống của lao động di cư, cần có chính sách khuyến khích di cư theo mạng lưới giúp tăng tính vững chắc về việc làm, cuộc sống, tiếp cận dịch vụ công, bảo đảm đời sống tinh thần và hòa nhập cộng đồng của người di cư ở điểm đến. Vai trò của chính quyền, người di cư, đơn vị cung ứng lao động, nhà thầu sử dụng lao động và cộng đồng địa phương trong việc hỗ trợ người di cư hòa nhập cộng đồng nơi đến là rất quan trọng. Đối với vùng đồng bằng sông Hồng, chính quyền ở những địa phương thu hút nhiều lao động như: Hà Nội, Bắc Ninh, Bắc Giang, Vĩnh Phúc… cần công khai thông tin về nhu cầu lao động, phối hợp với các địa phương cung cấp lao động tiềm năng ở vùng trung du và miền núi phía Bắc. Yêu cầu doanh nghiệp môi giới, cung ứng lao động cung cấp thông tin về điều kiện kinh tế-xã hội, văn hóa nơi đến cho người được tuyển dụng. Thúc đẩy cộng đồng địa phương nơi đến coi người di cư là một bộ phận dân cư không tách rời, thu hút sự tham gia của họ vào các hoạt động của địa phương, tôn trọng tập quán và giá trị văn hóa của người di cư.

Bà Sabina Stein, Trợ lý Đại diện Thường trú, Trưởng phòng Quản trị và Tham gia, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam cho rằng, công nhận và thực thi quyền của người di cư không chỉ là vấn đề công lý, mà còn là điều kiện tiên quyết để thúc đẩy sự phát triển bền vững. Để thực sự khai thác tiềm năng của lao động di cư, cần thiết lập môi trường thúc đẩy sự hòa nhập của người di cư với các cộng đồng địa phương nơi đến, xây dựng cầu nối thúc đẩy gắn kết xã hội và thịnh vượng cho tất cả mọi người.

“Cơ hội học tập bình đẳng cho con em của người di cư tại các địa phương đến, sẽ hỗ trợ rất nhiều cho quá trình hòa nhập. Đồng thời, giảm bớt khó khăn trong việc tiếp cận các thủ tục hành chính tại các tỉnh tiếp nhận, cũng là cách thức cần thiết để hỗ trợ người di cư”, bà Sabina Stein đưa thêm giải pháp.

Phan Hoạt