Lãnh đạo Sở GD&ĐT chia sẻ về đề xuất thay đổi thẩm quyền biên soạn tài liệu GD địa phương

.t1 { text-align: justify; }

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đề xuất sửa đổi, bổ sung Điều 32 quy định về “Sách giáo khoa giáo dục phổ thông” thành “Sách giáo khoa giáo dục phổ thông và tài liệu giáo dục địa phương”; giao giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức biên soạn tài liệu giáo dục địa phương, hội đồng cấp tỉnh thẩm định và ủy ban nhân dân cấp tỉnh phê duyệt tài liệu giáo dục địa phương.

Đề xuất này nhận được nhiều ý kiến đồng tình bởi có thể rút ngắn thời gian phê duyệt, phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp và trong bối cảnh sáp nhập các tỉnh thành hiện nay.

Linh hoạt trong in ấn, phát hành và tối giản quy trình phê duyệt

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, ông Trần Thanh Bình - Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Cần Thơ cho biết, việc giao giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức biên soạn tài liệu giáo dục địa phương, hội đồng cấp tỉnh thẩm định và ủy ban nhân dân cấp tỉnh phê duyệt tài liệu giáo dục địa phương là một bước đi phù hợp với tinh thần phân cấp, trao quyền tự chủ nhiều hơn cho các sở giáo dục và đào tạo. Điều này tạo điều kiện để đẩy nhanh tiến độ biên soạn, thẩm định và đưa vào sử dụng tại địa phương đối với tài liệu này.

Mặt khác, Sở biên soạn cũng giúp nội dung tài liệu sát với đặc điểm văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế - xã hội của từng địa phương, từ đó nâng cao tính thực tiễn và ý nghĩa giáo dục.

Ngoài ra, chủ trương này cũng giúp thuận tiện cho việc xuất bản, in ấn và phát hành tài liệu. Khi địa phương được trao quyền phê duyệt, sẽ giảm được các thủ tục hành chính rườm rà và chủ động hơn trong khâu xuất bản, in ấn, phát hành, đảm bảo tài liệu phục vụ công tác dạy học kịp thời.

Ông Trần Thanh Bình - Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Cần Thơ. Ảnh NVCC

Theo ông Bình, hiện nay, việc in ấn và phát hành tài liệu giáo dục địa phương của các tỉnh đang gặp khó khăn bởi cơ sở pháp lý liên quan đến đấu thầu, lựa chọn đơn vị đủ năng lực để in ấn, phát hành chưa được hướng dẫn rõ ràng,... Song song với đó, các địa phương hiện nay thực hiện chưa đồng bộ về việc phát hành tài liệu giáo dục địa phương, có nơi dùng ngân sách địa phương để in ấn, cấp phát miễn phí đến học sinh, trong khi đó, nhiều địa phương triển khai xã hội hóa, hoặc triển khai dạy học trên tài liệu điện tử,…

Do đó, việc không coi tài liệu giáo dục địa phương là sách giáo khoa giúp các địa phương có thể chủ động hơn trong khâu xây dựng, tổ chức biên soạn, lựa chọn hình thức triển khai.

Đồng thời, về pháp lý, tài liệu không còn bắt buộc phải qua quy trình phê duyệt của Bộ Giáo dục và Đào tạo như hiện nay, mà chỉ do ủy ban nhân dân tỉnh/thành phố thẩm định, phê duyệt cũng giúp rút ngắn thời gian biên soạn, thực nghiệm, thẩm định và triển khai, tăng tính linh hoạt trong cập nhật nội dung mới, phù hợp với thực tiễn địa phương theo từng giai đoạn lịch sử.

Cùng bàn về vấn đề này, bà Nguyễn Thị Nhật Hằng - Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bình Dương cho rằng, việc giao Sở Giáo dục và Đào tạo tổ chức biên soạn và ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt tài liệu giáo dục địa phương là phù hợp với chủ trương phân cấp và tăng tính tự chủ cho địa phương. Cách làm này giúp rút ngắn thời gian, tạo điều kiện cho các địa phương chủ động xây dựng nội dung giáo dục mang tính đặc thù.

Tuy nhiên, cần có hướng dẫn cụ thể về quy trình, tiêu chí thẩm định và cơ chế giám sát chất lượng từ cấp trung ương. Điều này nhằm đảm bảo tài liệu giáo dục địa phương không có sự chênh lệch lớn giữa các địa phương, đồng thời vẫn phải đảm bảo tính khoa học, sư phạm, phù hợp với tâm lý, trình độ nhận thức của học sinh và thống nhất với Chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Theo bà Hằng, tỉnh Bình Dương bắt đầu biên soạn tài liệu nội dung giáo dục địa phương từ năm 2020 theo đúng quy định tại Thông tư số 33/2020/TT-BGDĐT. Đến nay, toàn bộ tài liệu từ lớp 1 đến lớp 12 đã được biên soạn đúng tiến độ và được Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt nội dung.

Tuy nhiên, hiện nay Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bình Dương chưa có đội ngũ chuyên trách cho công tác này nên phần lớn thành viên tham gia biên soạn tài liệu là các cán bộ quản lý, giáo viên hoặc chuyên gia thuộc lĩnh vực có liên quan. Đa số đều chưa được bồi dưỡng bài bản về kỹ thuật biên soạn tài liệu theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Mặt khác, kỹ năng chuyển hóa nội dung đặc thù của địa phương thành bài học phù hợp với nhận thức và tâm lý học sinh từng lớp còn yếu. Vì vậy, trong quá trình biên soạn, sở đã nhờ sự hỗ trợ, tư vấn từ nhà xuất bản.

Cùng với đó, một số quy định liên quan đến thẩm quyền tổ chức biên soạn, sở hữu bản quyền và việc phối hợp giữa Sở Giáo dục và Đào tạo với các đơn vị xuất bản chưa đồng bộ, thống nhất. Điều này gây lúng túng cho các địa phương trong quá trình tổ chức thực hiện, nhất là khi triển khai ở quy mô toàn tỉnh.

Bà Nguyễn Thị Nhật Hằng - Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bình Dương. Ảnh tư liệu NVCC.

Cũng theo bà Hằng, việc in ấn, phát hành tài liệu giáo dục địa phương hiện còn một số khó khăn, xuất phát từ nhiều nguyên nhân.

Thứ nhất, việc in ấn tài liệu giáo dục địa phương không được bố trí kinh phí từ ngân sách trung ương (theo Nghị định 81/2021/NĐ-CP, ngân sách chỉ hỗ trợ học phí và chi phí học tập cho một số đối tượng, không bao gồm chi phí in ấn tài liệu giáo dục địa phương. Địa phương phải tự cân đối hoặc xã hội hóa, chủ yếu dựa vào đóng góp của phụ huynh, gây khó khăn trong việc đảm bảo sự công bằng cho học sinh ở các khu vực khác nhau.

Thứ hai, việc triển khai tài liệu giáo dục địa phương phải đồng thời tuân thủ nhiều quy định pháp luật như: Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đấu thầu, Luật Xuất bản, Luật Giá, Luật Sở hữu trí tuệ,… trong khi chưa có hướng dẫn riêng cho loại tài liệu đặc thù này. Vì vậy, việc xác định sở hữu bản quyền, xác định giá, lựa chọn đơn vị in, phát hành,… gặp nhiều khó khăn do thiếu cơ sở pháp lý cụ thể, gây lúng túng và kéo dài thời gian thực hiện.

Thứ ba, đội ngũ tham gia biên soạn chủ yếu là cán bộ, giáo viên kiêm nhiệm nhưng chưa có quy định cụ thể về việc chi trả nhuận bút khi tài liệu được in ấn, đặc biệt là trong các lần tái bản. Điều này ảnh hưởng đến động lực, tinh thần trách nhiệm và sự cam kết lâu dài của nhóm tác giả đối với việc điều chỉnh nội dung tài liệu theo sự thay đổi về kinh tế - xã hội của địa phương.

Khi tài liệu giáo dục địa phương không được coi là sách giáo khoa, một số quy định pháp lý và quản lý sẽ thay đổi. Việc này giúp đơn giản hóa thủ tục phê duyệt và phù hợp hơn với thực tiễn địa phương.

Ngoài ra, mặc dù không phải là sách giáo khoa, tài liệu giáo dục địa phương vẫn là tài liệu chính thức được giảng dạy trong chương trình giáo dục phổ thông 2018. Do đó, vẫn cần có cơ chế kiểm soát chặt chẽ từ Sở Giáo dục và Đào tạo và ủy ban nhân dân tỉnh. Mặc dù trách nhiệm được phân định trong biên soạn và kiểm duyệt rõ ràng, nhưng cũng đòi hỏi địa phương phải có năng lực chuyên môn và bộ phận phụ trách đủ mạnh để tài liệu thực sự hữu ích cho học sinh.

Cần sớm ban hành khung chương trình sau sáp nhập tỉnh, thành

Theo quan điểm của bà Nguyễn Thị Nhật Hằng, nhằm nâng cao chất lượng nội dung giáo dục địa phương, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần sớm ban hành hướng dẫn thống nhất về khung nội dung chương trình, quy trình biên soạn, thẩm định, phê duyệt và tổ chức giảng dạy tài liệu giáo dục địa phương, đặc biệt trong bối cảnh có sự thay đổi về thẩm quyền biên soạn, thẩm định và sau sáp nhập đơn vị hành chính.

Cùng với đó, đối với các tỉnh, thành có sáp nhập địa giới hành chính, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần ban hành văn bản hướng dẫn về việc tổ chức biên soạn lại hay bổ sung chỉnh lý tài liệu giáo dục địa phương đã có sẵn. Đồng thời, hướng dẫn việc tổ chức giảng dạy nội dung lịch sử, văn hóa truyền thống, địa lý, địa giới hành chính… theo vùng miền nhằm đáp ứng nhu cầu và phù hợp với đặc điểm của từng địa phương sau sáp nhập.

Ngoài ra, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần phối hợp với Bộ Tài chính nghiên cứu cơ chế hỗ trợ kinh phí in ấn tài liệu giáo dục địa phương, nhất là đối với học sinh có hoàn cảnh khó khăn. Song song với đó, cần có hướng dẫn rõ ràng về quy trình in ấn, phát hành (bao gồm đấu thầu, định giá, xuất bản…), cơ chế chi trả nhuận bút (cho in lần đầu, in tái bản, số hóa tài liệu) để tạo thuận lợi cho các địa phương khi triển khai, tránh trường hợp tài liệu bị in giả tràn lan như hiện nay.

Hoạt động giáo dục địa phương tại Trường Trung học phổ thông An Khánh (thành phố Cần Thơ). Ảnh website trường

Trong khi đó, để nâng cao chất lượng đối với tài liệu giáo dục địa phương, ông Trần Thanh Bình cho rằng cần huy động các nguồn lực xã hội ở địa phương cùng tham gia góp ý, biên soạn tài liệu giáo dục địa phương.

Thứ nhất, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần quy định trình tự biên soạn, thẩm định và các bước thực hiện xã hội hóa tài liệu giáo dục địa phương. Trong đó, các tỉnh, thành phố chủ động khuyến khích sự tham gia của cộng đồng địa phương, chuyên gia và nhà trường tham gia biên soạn, ban hành khung chương trình tài liệu giáo dục địa phương phù hợp đặc điểm kinh tế - xã hội, văn hóa, truyền thống, lịch sử, địa lý,… Từ đó, góp phần bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa của cộng đồng các dân tộc ở địa phương, xây dựng văn hóa, kinh tế - xã hội ngày càng phát triển.

Cùng với đó, các nhà xuất bản có đủ năng lực căn cứ khung chương trình của các tỉnh, thành phố tham gia xây dựng, góp ý tài liệu giáo dục địa phương. Đồng thời, Sở Giáo dục và Đào tạo cần hướng dẫn các cơ sở giáo dục quy trình lựa chọn tài liệu giáo dục địa phương tương tự như lựa chọn sách giáo khoa theo Thông tư số 27/2023/TT-BGDĐT quy định việc lựa chọn sách giáo khoa trong cơ sở giáo dục phổ thông.

Thứ hai, các nhà xuất bản có tài liệu giáo dục địa phương được cơ sở giáo dục lựa chọn tăng cường tập huấn cho giáo viên sử dụng tài liệu hiệu quả, gắn nội dung với phương pháp dạy học tích cực và hoạt động trải nghiệm.

Thứ ba, xây dựng cơ chế kiểm định chất lượng tài liệu ở cấp quốc gia hoặc vùng, bảo đảm tính khoa học và giáo dục, tránh tình trạng mạnh ai nấy làm.

Thứ tư, các tỉnh, thành phố cần đưa ra chính sách đầu tư phát triển tài liệu theo hướng số hóa, học liệu mở, tăng khả năng tiếp cận và cập nhật thường xuyên.

Thứ năm, Sở Giáo dục và Đào tạo tham mưu ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trình Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố có chính sách tài chính ổn định từ ngân sách địa phương hoặc xã hội hóa hợp lý để hỗ trợ việc in ấn, phát hành tài liệu.

Thứ sáu, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần hướng dẫn việc sử dụng tài liệu giáo dục địa phương trong thời gian đầu sáp nhập các tỉnh, thành phố. Đồng thời, ban hành khung hướng dẫn nội dung và phương pháp biên soạn thống nhất để đảm bảo chất lượng cho các tài liệu giáo dục địa phương sau khi sáp nhập.

Mạnh Dũng